Wpływ księży dekanatu sztumskiego na proces utrwalania polskości i katolicyzmu na terenie Powiśla w latach 1919–1920

• Authors: Jan Wiśniewski

Title variants

EN

The influence of the Sztum Decanate priests on the process of consolidation of Polishness and Catholicism in the Powiśle region in 1919 – 1920

Abstracts

EN

The Sztum Decanate belonged, by the decision of the Treaty of Versailles of 28 June 1919, to the District of Kwidzyn. The Poles who resided here, following the lost Plebiscite, falling victim to terror, reached out for help to the Prime Minister of the Polish Government Wincenty Witos but he responded to them: “Those who are Polish, will come back to Poland. We will not go to war with the Germans for those few Poles”. The Poles in the Powiśle region established more informed and close communities than in other Polish regions of the Diocese. In particular, in the central part of the Sztum Decanate in the parishes of Postolin Straszewo, Stary Targ and Tychnowy. Some meritorious priests who consolidated Polishness shepherded those communities: 2 of them died in the Nazi era in the concentration camp in Sachsenhausen – the Blessed Fr. Władysław Demski and Fr. Bronisław Sochaczewski, and 4 other actively joined the Plebiscite work in favour of Poland: Fr. P. Mateblowski, Fr. F. Prus, Fr. S. Rosenau, Fr. F. Połomski, Fr. G. v. Palmowski; Fr. E. Gross. Those 8 priests distinguished themselves with zealous work among Polish parishioners, and the other 11priests did not leave any distinctive “marks” in favour of the Polish Catholic religious practices but neither did they take up any pro-German actions in their work, although they followed the instructions of the Frombork Bishop Curia. This engagement of priests in the “Polish” ministry translated effectively into a high percentage of pro- Poland vote in the Plebiscite.

PL

Dekanat sztumski należał, postanowieniem traktatu wersalskiego z 28. 06. 1919 r. do kwidzyńskiego okręgu kwidzyńskiego. Polacy tu mieszkający, po przegranym plebiscycie, doświadczając terroru szukali pomocy u premiera rządu polskiego W. Witosa, ale ten im odpowiedział: „Kto Polak, wróci do Polski. Z powodu tych kilku Polaków z Niemcami wojny prowadzić nie będziemy”. Polacy na Powiślu tworzyli bardziej uświadomione i zwarte skupiska, niż w innych polskich rejonach diecezji. Zwłaszcza w centralnej części dekanatu sztumskiego, w parafiach: Postolin, Straszewo, Stary Targ, Tychnowy. W tych wspólnotach duszpasterzowali zasłużeni dla polskości kapłani: 2 poniosło śmierć w okresie hitlerowskim w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen – błogosławiony ks. Władysław Demski i ks. Bronisław Sochaczewski, a 4 kolejnych włączyło się aktywnie w pracę plebiscytową na rzecz Polski: ks. P. Mateblowski, ks. F. Prus, ks. S. Rosenau, ks. F. Połomski, ks. G. v. Palmowski, ks. E. Gross. Tych 8 księży wyróżniało się gorliwą pracą wśród parafian Polaków, a pozostałych 11 duszpasterzy nie pozostawiło wyraźnych „śladów” na rzecz wspierania polskiej religijności katolickiej, ale też nie podejmowało działań proniemieckich w swojej pracy, chociaż wykonywali zalecenia fromborskiej kurii biskupiej. To zaangażowanie księży w „polskie” duszpasterstwo ujawniło się skutecznie w wysokim procencie głosowania za Polską w okresie plebiscytu.

Keywords

PL

plebiscyt; ziemia sztumska; katolicy polscy; duszpasterze propolscy

EN

Plebiscite; Region of Sztum; Polish Catholics; pro-Polish priests

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
• Journal: Studia Elbląskie
• Year: 2018
• Volume: 19
• Pages: 107-118

Dates

published

2018

Contributors

author

Jan Wiśniewski

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000310852517

References

• Albert A., Najnowsza historia Polski 1914 – 1993, t. 1: 1914 – 1945, Warszawa 1995.
• Chłosta J., Księża trudnych czasów. Biografie 30 warmińskich duchownych, Olsztyn 1997.
• Dombek L., Demski Władysław, w: Inowrocławski Słownik Biograficzny, Inowrocław 1991, s. 24 – 25.
• Elenchus cleri Dioecesis Warmiensis, Brunsbergae 1917 – 1936.
• Fato profugi. Vom Schickal ermländischer Priester 1939 – 1945 – 1965, Neumünster 1965.
• Gładyszewski L., Sługa Boży ks. Władysław Demski (1884 – 1940), w: Męczennicy za Wiarę 1939 – 1945, Marki – Struga 1996, s. 52 – 57.
• Historia Pomorza, t. III, cz. 2, red. G. Labuda, opr. J. Jasiński przy udziale Z. Szultki, Poznań 1996.
• Jasiński J., Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku, Olsztyn 1983, cz. III – Ruch polski. Rozwój nowoczesnej świadomości narodowej (1885 – 1914), Olsztyn 1983.
• Kozicki S., Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., t. 1, Warszawa 1965.
• Męczennicy XX wieku, w: Kolekcja Communio, t. 14, 2001.
• Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992.
• Obłąk J.W., Sprawa polska ludności katolickiej na terenie diecezji warmińskiej w latach 1870 – 1914, w: „Nasza Przeszłość”, t. 18, 1963, s. 35 – 139.
• Oracki T., Demski Władysław, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego – Suplement I, Gdańsk 1998, s. 67 – 68.
• Oracki T., Demski Władysław, w: Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku, Warszawa 1983, s. 85.
• „Pastoralblatt” nr 6 (1.06.) z 1918 r.
• Szorc A., Dzierzgoń od początku do dni naszych 1248 – 1998, Dzierzgoń 1998.
• Wiśniewski J., „Wkroczenia” księży pochodzenia polskiego w pracy na rzecz ludności polskiej w Prusach (Powiśle) w latach 1920 – 1939, w: Działalność narodowa Polaków na północnym pograniczu polsko-niemieckim w dwudziestoleciu międzywojennym, red. Z. Romanow, Bytów – Pruszcz Gdański 2010, s. 123 – 138.
• Wiśniewski J., Błogosławiony Władysław Demski – kapłan, absolwent WSD „Hosianum”, męczennik za wiarę i polskość Powiśla, w: Męczennicy Kościoła warmińskiego XX wieku, red. ks. J. Guzowski, Olsztyn 2004, s. 83 – 94.
• Wiśniewski J., Dzieje parafii Postolin (XIII – XX w.), Ryjewo – Postolin – Bielefeld 1989. Wiśniewski J., Kapłani – Męczennicy i księża prześladowani na Powiślu do 1945 r., w: SE, t. X, 2009, s. 95 – 102.
• Wiśniewski J., Kościoły i kaplice na terenie byłej diecezji pomezańskiej 1243 – 1821, t. 1 – 2, Elbląg 1999.
• Wiśniewski J., Ks. Władysław Demski ze Straszewa – kandydatem na ołtarze, w: Tegoż, Pomezania. Z dziejów kościelnych, Elbląg 1996, s. 403 – 406.
• Wiśniewski J., Polskość i plebiscyt na Powiślu ze szczególnym uwzględnieniem roli duchowieństwa katolickiego, w: SPelp, t. XX/XXI, 1990/91, s. 218 – 225.
• Wiśniewski J., Postać błogosławionego księdza Władysława Demskiego (1884 – 1940) na tle polityki germanizacyjnej, w: SE, t. 8, 2007, s. 17 – 31.
• Wiśniewski J., Szkoły elementarne w parafii Tychnowy-Straszewo na Powiślu w połowie XIX wieku, w: KMW, 1977, nr 1 (135), s. 47 – 63.
• Wiśniewski J., Żywot bł. Władysława Demskiego, kapłana, męczennika, wpisany w dzieje parafii Straszewo na Powiślu, Pelplin 2010.
• Wrzesiński W., Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920 – 1939, Olsztyn 1973.
• Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie z terenu obecnej diecezji elbląskiej w latach 1821 – 1945, Olsztyn 2000.
• Zieliński Z., Bismarck Otto von, w: EK, t. 2, 1976, s. 620 – 621.
• Zieliński Z., Kościół i naród w niewoli, Lublin 1995.
• Zieliński Z., Kulturkampf, w: EK, t. 10, 2004, s. 205 – 207.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2147841