Brytyjskie grupy wyznaniowe w Gdańsku w XVII – XVIII (XIX) wieku

• Authors: Sławomir Kościelak

Title variants

EN

British religious groups in Gdańsk in the 17th-18th (19th) centuries

Abstracts

EN

The article presents religious aspects of the functioning of the emigrant community from the British Isles in Gdańsk, especially the Scots. They strove for their religious needs from the Middle Ages, as evidenced by the existence of chapels and altars in some of Gdansk’s churches. After the success of the Reformation, mainly Scottish Presbyterians settled in Gdańsk. Clergy from their home country were brought to their service. Both Presbyterian clergy and the wealthy Scottish merchant elite (also Presbyterian) dominated the religious object obtained in 1707, the so-called English Church. However, only some of the Presbyterians living in Gdańsk identified with this object, which in accordance with legal arrangements was having the character of an „ethnic” temple simultaneous with Anglicans. Most Scots slowly merged into the community of Gdańsk by creating family relationships was usingother Calvinist objects. In addition to Presbyterians and few Anglicans and Catholics also English radicals like Chiliasts and Quakers tried to settle in Gdańsk but unfavourable citylegislation and preventive actions effectively prevented this transfer.

PL

Niniejszy artykuł przedstawia religijne aspekty funkcjonowania w Gdańsku społeczności emigrantów z Wysp Brytyjskich, przede wszystkim Szkotów. O zaopatrzenie swoich potrzeb religijnych zabiegali oni już w średniowieczu, o czym świadczy istnienie kaplic i ołtarzy w niektórych z gdańskich kościołów. Po sukcesie reformacji osiedlali się w Gdańsku przede wszystkim szkoccy prezbiterianie. Do ich posługi sprowadzono duchownych z kraju macierzystego. Zarówno prezbiteriańscy duchowni jak i zamożna szkocka elita kupiecka tego wyznania zdominowała pozyskany w 1707 r. obiekt sakralny, tzw. Kościół Angielski. Tylko część zamieszkałych w Gdańsku prezbiterian identyfikowała się jednakże z tym obiektem – zgodnie z prawnymi ustaleniami, mającym charakter świątyni „etnicznej” – symultanicznej z anglikanami. Większość Szkotów – zawierając związki familijne – wtapiała się powoli w społeczność miasta nad Motławą, korzystając z innych obiektów kalwińskich. Obok prezbiterian oraz śladowo występujących tu anglikanów i katolików próbowali osiedlić się w Gdańsku również angielscy radykałowie, chiliaści i kwakrzy, ale nieprzychylne im ustawodawstwo miejskie oraz akcje prewencyjne skutecznie uniemożliwiły ten transfer.

Keywords

PL

Prusy Królewskie; koegzystencja międzywyznaniowa; mniejszości religijne; mieszczaństwo; Gdańsk

EN

Royal Prussia; British Isles; Scots; interfaith coexistence; religious minorities; middle class; Gdańsk

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
• Journal: Studia Elbląskie
• Year: 2020
• Volume: 21
• Pages: 27-46

Dates

published

2020

Contributors

author

Sławomir Kościelak

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000000151760622

References

• Das Danziger Adressbuchwasen, von R. Wenzel, mit den Nachdrucken: Das jetzt-lebende Danzig. Anno 1777; Adressbuch des Koenigl. Westpreussischen See- und Handelsstadt Danzig und der combinierten Städte Stolzenberg für Jahr 1797, Adressbuch des Landeskreises Danzig 1888, „Sonderschriften des Vereins für Familienforschung Ostund Westpreussen e.V.“ No. 89, Hamburg 2004.
• Frisch G., Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Dantzig inwendige Abriss, ed. K. Cieślak, introductory and commentary in Germ. C. Badstübner-Kizik with coop. K. Cieślak and H. Nogossek, Gdańsk 1999.
• Gibson W., Christliche Ansprache an die Obrigkeit in Dantzig und Schiedlitz wegen etlicher alldar verfolgen Christen, Amsterdam 1679.
• Praetorius E., Danzig i Leipzig, 1760. A Particular Description of the City of Dantzick… by an English Merchant, lately Resident there, London 1734.
• Schopenhauer J., Gdańskie wspomnienia młodości, transl. T. Kruszyński, Gdańsk 2010.
• Weichbrodt D. geb. von Tiedemann (ed.), Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14 – 18 Jahrhundert, Klausdorf-Schwentine 1986, vol. 1.
• Bajer P. P., Scots in the Polish-Lithuanian Commonwealth, 16th –18th Centuries: The Formation and Disappearence of an Ethnic Group, Leiden  –  Boston 2012.
• Barylewska-Szymańska E., Dom Angielski, w: Encyklopedia Gdańska, red. B. Śliwiński, Gdańsk: 2012, s. 231.
• Biegańska A., Andrew Davidson (1591 – 1660) and his descendants, “Scottish Slavonic Review” 10/1998, s. 7 – 18.
• Biegańska A., The Learned Scots in Poland (From the Mid-Sixteenth to the Close of the Eighteenth Century), “Canadian Slavonic Review”, 43/2001, No. 1, s. 3 – 12.
• Britain and Poland-Lithuania. Contact and Comparison from the Middle Ages to 1795, eds. R. Unger, J. Basista, Leiden  –  Boston 2008.
• Cieślak E., Obraz społeczeństwa gdańskiego i jego życia codziennego, w: Historia Gdańska, red. E. Cieślak, t. 3:1, Gdańsk 1993, s. 246 – 278.
• Dunsby M., Die Englische Kirche in Danzig, „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins“, 31/1932, No. 1: s. 1 – 12.
• Dzieje przedstawicielstw Królestwa Danii w Gdańsku i Gdyni, red. A. Kłonczyński, P. Paluchowski, Pelplin 2019.
• Fischer T. A., The Scots in Eastern and Western Prussia, Edinburgh 1903.
• Fudge J. D., Corollaries of Commerce between England and Gdańsk in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, w: Britain and Poland  –  Lithuania. Contact and Comparison from the Middle Ages to 1795, eds. R. Unger, J. Basista, Leiden–Boston 2008, s. 218 – 220.
• Hillebrand A., Danzig und die Kaufmannschaft grossbritannischer Nation. Rahmenbedingungen, Formen und Medien eines englischen Kulturtransfers im Ostseeraum des 18. Jahrhunderts, Frankfurt am Main 2009.
• Kościelak S., Scrutator Veritatis. Drukowane dysputy teologiczne w Gdańsku w drugiej połowie XVII wieku „Zapiski Historyczne”, 68/2003, vol. 2 – 3, s. 75 – 96.
• Kościelak S., Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk  – –Kraków 2003.
• Kościelak S., Skład osobowy Kolegium Gdańskiego OO. Jezuitów w Gdańsku (XVI – XVIIIw.), Gdańsk 2005.
• Kościelak S., Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2012.
• Kościelak S., Kalwini w Gdańsku, w: Encyklopedia Gdańska, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2012, s. 434.
• Kościelak S., Gdańsk XVI – XVIII wieku – bezpieczna przystań dla religijnych uchodźców? Z dziejów koegzystencji międzywyznaniowej w epoce nowożytnej, „Studia Historica Gedanensia”, 5/2014, s. 196 – 215.
• Kościelak S., Rejestr katolików gdańskich pierwszej połowy XVII wieku. Problem przydatności i wiarygodności ksiąg metrykalnych w badaniach nad stosunkami wyznaniowymi w dużym protestanckim ośrodku, „Textus et Studia” 4/ 2015, s. 25 – 46.
• Kościelak S., Środowisko gdańskich kalwinistów w połowie XVIII wieku w: Dysydenci czy decydenci? Protestanci w obu częściach Prus i Koronie w XVI – XVIII wieku, red. W. Zawadzki, Elbląg 2018, s. 129 – 154.
• Mȕller M. G., Zweite Reformation und städtische Autonomie im Kȍniglichen Preussen. Danzig, Elbing und Thorn in der Epoche der Konfessionalisierung (1557 – 1660), Berlin, 1997.
• Panfil R., Jezuici w Malborku w XVII w., praca doktorska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2020.
• Rhesa L., Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreussen angestellten Predigern, Kȍnigsberg 1834.
• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. VIII, wyd. B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1886.
• Sobecki S., “The writyng of this tretys”. Margery Kempe’s Son and the Authorship of Her Book, “Studies in the Age of Chaucer”, 2015, vol. 37, s. 257 – 283.
• Sprunger K. L., Dutch Puritanism: A History of English and Scottish Churches of the Netherlands in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, “Studies in the History of Christian Thought”, No. 31, Leiden 1983.
• Tazbir J., Antytrynitaryzm w Gdańsku i okolicach, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 21/1976, s. 57 – 82.
• Wajsblum M., Quakers and Poland, 1661–1919, “The Polish Review”, 11/1966, No. 2, s. 11 – 22.
• Zajewski W., Stagnacja gospodarcza i eksploatacja finansowa Wolnego Miasta Gdańska w: Historia Gdańska, t. 3:2, red. E. Cieślak, Gdańsk 1993, s. 150 – 154.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2147337