Własność kościelna w systemie ochrony przeciwpowodziowej na Żuławach i Dolinie Dolnej Wisły w średniowieczu

• Authors: Wiesław Długokęcki

Title variants

EN

Church property in the flood protection system in Żuławy and the Lower Vistula Valley in the Middle Ages

Abstracts

EN

In the 14th century, thanks to the Teutonic Order, colonisation of Żuławy Wiślane (the alluvial delta area of the Vistula River) and the lower Vistula valley was carried out and a flood control and drainage system was built. The social and economic effectiveness of these activities depended on a rational division of labour between its maintenance and agricultural exploitation of land. The legal principle kein Land ohne Deich was fundamental. It meant that every owner of land protected by dikes, regardless of its condition, had a dike obligation. This gave rise to a controversy between the flood protection community of the Żulawy Wielkie and the parsonages. This long-running dispute was ended in 1387 by the redemption of all obligations resting on church land, except for work inside the village boundaries.

PL

W XIV w. za sprawą zakonu krzyżackiego na Żuławach Wiślanych i w dolinie dolnej Wisły przeprowadzono akcje kolonizacyjną i zbudowano system przeciwpowodziowo-odwadniający. Społeczno-ekonomiczna efektywność tych działań uzależniona była od racjonalnego podziału pracy między jego utrzymaniem w należytym stanie a rolniczo-hodowlaną eksploatacją gruntów. Podstawowe znaczenie miała zasada prawna kein Land ohne Deich. Oznaczała ona, że na każdym właścicielu ziemi chronionej przez wały, bez względu na jego stan, spoczywał obowiązek wałowy. Wywołało to kontrowersje między wspólnotą przeciwpowodziową Żuław Wielkich a plebanami. Ten długoletni spór został zakończony w 1387 r. wykupieniem wszystkich zobowiązań spoczywających na ziemi kościelnej, z wyjątkiem prac wewnątrz granic wsi.

Keywords

PL

Żuławy; dolina dolnej Wisły; obowiązek wałowy; grunty parafialne; wykupienie obowiązku wałowego

EN

Żuławy; Lower Vistula Valley; dike obligation; parish land; purchase of dike obligation

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
• Journal: Studia Elbląskie
• Year: 2021
• Volume: 22
• Pages: 9-20

Dates

published

2021

Contributors

author

Wiesław Długokęcki

• Uniwersytet Gdański

References

• Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, XX HA, Staatsarchiv Königsberg, Ordensfoliant 73, 97.
• Acta Tomiciana, t. XVII, wyd. W. Pociecha, W. Urban, A. Wyczański, Wrocław – Kraków – Poznań 1966.
• Codex diplomaticus Prussicus, hg. v. J. Voigt, Bd.III – IV, Königsberg 1848 – 1853.
• Codex diplomaticus Warmiensis, Bd. I, hg. v. C. P. Woelky, J. M. Saage, Mainz 1860.
• Das Deichbuch. Eine Sammlung der wichtigsten auf das Deichwesen bezüglichen gesetzlichen Bestimmungen, von C. Parey, Danzig 1871.
• Księga komturstwa gdańskiego, wyd. K. Ciesielska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa – Poznań – Toruń 1985.
• Preussisches Urkundenbuch, Bd. II – III, 2, hg. v. M. Hein, E. Maschke, H. Koeppen, Königsberg Pr. 1932 Marburg 1958.
• Simon Grunau, Preussische Chronick, hg. v. M. Perlbach, Bd. 1, hg. v. M. Perlbach, Leipzig 1876.
• Die Urkunde des Deutschordens- Hochmeisters Konrad Zöllner von Rotenstein vom 16. Juni 1387 über die Ablösung der Dammbaulasten der katholischen Pfarreien in Grossen Werder bei Marienburg, „Pastoralblatt für die Diöcese Ermland” 35(1903).
• Urkundenbuch zur Geschichte des vormaligen Bisthums Pomesanien, hg. v. [H.] Cramer, Marienwerder 1885 – 1887.
• Źródła do dziejów ekonomii malborskiej, t. V, wyd. W. Hejnosz, Toruń 1971.
• Auhagen O., Zur Kenntnis der Marschwirtschaft. Zwie Abhandlungen, Berlin 1896.
• Bertram H.., Die Entwickelung des Deich- und Entwässerungswesens im Gebiet des heutigen Danziger Deichverbandes seit dem 14ten Jahrhundert, Danzig 1907.
• Długokęcki W., Osadnictwo i ochrona przeciwpowodziowa w Basenie Unisławskim w średniowieczu w okresie krzyżackim, w: Stilo et animo. Prace historyczne ofiarowane Profesorowi Tomaszowi Jasińskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. M. Dorna, M. Matla, M. Sosnowski, E. Syska, przy współpr. W. Barana Kozłowskiego, Poznań 2016, s. 487 – 496.
• Długokęcki W., Osadnictwo na Żuławach Gdańskich w średniowieczu (do 1454 roku), „Zapiski Historyczne” 68(2003), z. 2 – 3, s. 45 – 62.
• Długokęcki W., Osadnictwo i ochrona przeciwpowodziowa na Żuławach Mątowskich w średniowieczu, w: Świat historyka. Studia ofiarowane Prof. Janowi Tyszkiewiczowi, pod red. M. Nagielskiego, G. Rostkowskiego, Pułtusk 2016, s. 133 – 145.
• Długokęcki W., Osadnictwo w północnej części Żuław Wielkich w XIV – I poł. XV w., w: Żuławy i Mierzeja – moje miejsce na ziemi, pod red. D. A. Dekańskiego, Gdańsk 2001, s. 115 – 127.
• Długokęcki W., Najstarsza organizacja parafialna na Żuławach Wielkich (do połowy XV w.), „Studia Elbląskie” 20(2019), s. 9 – 29.
• Długokęcki W., Parafie wiejskie archidiakonatu pomorskiego biskupstwa włocławskiego w rejestrze dziesięciny papieskiej z 1326/1327 r., w: Scientia et Fidelitate. Księga pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. T. Panfil, Lublin 2013, s. 213 – 225.
• Długokęcki W., Żuławy Fiszewskie w średniowieczu, w: Dzieje Jegłownika i okolic, pod red. ks. A. Kilanowskiego, ks. W. Zawadzkiego, Elbląg 2013, s. 23 – 46.
• Erlen P., Europäischer Landesausbau und mitteralterliche deutsche Ostsiedlung. Eine struktureller Vergleich zwischen Südwestfrankreich, den Niederlanden und dem Ordensland Preußen, Marburg/Lahn 1992.
• Flanß R. von, Das ehemalige Amt Marienwerder, insonderheit die Amts = Niederung. Die Marienwerderer Amts = Niederung, „Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungs = Bezirk Marienwerder” 35(1897), s. 1–77.
• Gierke J. von, Geschichte des deutschen Deichrechts, (I.–II. Teil), Breslau 1901 – 1917.
• Glauert M., Das Domkapitel von Pomesanien (1284 – 1527), Toruń 2003.
• Hartwich A., Geographisch-historische Landesbeschreibung deren dreyen im Pohlnischen Preußen liegenden Werdern als des Danziger- Elbing- und Marienburgischen, Königsberg 1722. Nachdruck mit einer Einführung von R. Zacharias, Frankfurt am Main 2002.
• Herrmann Ch., Mitteralterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und – Geographie, Petersberg 2007.
• Jacobson H. F., Geschichte der Quellen des katholischen Kirchenrechts der Provinz Preussen und Posen mit Urkunden und Regesten, Königsberg 1837.
• Kasiske K., Das Deutsche Siedelwerk im Pommerfellen im Mittelalter, Königsberg Pr. 1938. Kasiske K., Die Siedlungstätigkeit des Deutschen Orden im östlichen Preussen bis zum Jahre 1410, Königsberg Pr. 1934.
• Kriedte P., Die Herrschaft der Bischöfe von Włocławek in Pommerellen von den Anfängen bis zum Jahre 1409, Göttingen 1974.
• Petri F., Entstehung und Verbreitung der niederländischen Marschenkolonisation in Europa (mit Ausnahme der Ostsiedlung), w: Die deutsche Ostsiedlung des Mittelalter als Problem der europäischen Geschichte, hg. v. W. Schlesinger, Sigmaringen 1975, s. 695 – 754.
• Radzimiński A., Kościół w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach 1243 – 1525. Organizacja, uposażenie, ustawodawstwo, duchowieństwo-wierni, Malbork 2006.
• Rozynkowski W., Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji chełmińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń 2000.
• Schliep, Darstellung der Deich- und Entwässerungsanlagen in den Werdern und Niederungen der Weichsel und Nogat, Marienburger und Elbinger Kreises, w: Der Marienburger Kreis. Erster Theil: Statistik und Topographie nebst Darstellung der Deich- und Entwässerungs- Verhältnisse in den Werdern und Niederungen der Weichsel und Nogat, Danzig 1864, s. 61–292.
• Schroeder G., Melioracje wodne w rolnictwie, wyd. IV przerobione, Warszawa 1972.
• Semrau A., Die Siedlungen im Kammeramt Fischau (Komturei Christburg) im Mittelalater, Elbing 1936.
• Toeppen M., Beiträge zur Geschichte des Weichseldeltas, Danzig 1894.
• Zonenberg S., Kronika Szymona Grunaua, Bydgoszcz 2009.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2144336