Kaplica grobowa Donimirskich w Czerninie

• Authors: Piotr Kananrek

Title variants

EN

Donimirski burial chapel in Czernin

Abstracts

EN

This article is devoted to the burial chapel of the Donimirski family in Czernin (ger. Hohendorf). From the sources researched, it is known that it was built in the second half of the nineteenth century on the order of Piotr Alkantara Marcin Donimirski. The author takes a closer look at the stages of construction of this chapel, its furnishings, the renovations carried out, as well as its condition before, during and after the Second World War. The following are buried in this place: Piotr, Wacław, Zygmunt and Czesław Donimirski. The chapel was also the place where the baptism and first communion of Witold Donimirski’s children were celebrated (after 1900). During the communist regime it was devastated and the remains of the deceased insulted.

PL

Artykuł poświęcony został kaplicy grobowej rodziny Donimirskich w Czerninie (niem. Hohendorf). Z przebadanych źródeł wiadomo, że została ona wybudowana w II połowie XIX w. na polecenie Piotra Alkantarego Marcina Donimirskiego. Autor przybliża etapy budowy tego obiektu, jego wyposażenie, prowadzone remonty, a także stan przed, w trakcie oraz po II wojnie światowej. W kaplicy pochowano: Piotra, Wacława, Zygmunta i Czesława Donimirskich. Była ona także miejscem celebracji chrztu oraz Pierwszej Komunii św. dzieci Witolda Donimirskiego (po 1900 r.). W czasach komunistycznej władzy ludowej została zdewastowana, a szczątki zmarłych znieważone.

Keywords

PL

Donimirscy; Czernin; Hohendorf; Prusy Zachodnie; kaplica grobowa

EN

Donimirski family; Czernin; Hohendorf; West Prussia; burial chapel

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
• Journal: Studia Elbląskie
• Year: 2023
• Volume: 24
• Pages: 73-96

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Kananrek

• Katolicki Uniwersytet Lubelskie Jana Pawła II w Lublinie

References

• Archiwum Diecezji Elbląskiej (ADEg): Syg. 198, Beneficium Donimirski.
• ADEg Syg. 299, Acta die Capelle zu Hohendorf.
• ADEg Syg. 489, Legat Donimirski.
• ADEg M Kalwa, Księga chrztów 2 [1825–1864].
• ADEg M Sztum, Księga zgonów 26a [1875–1907].
• ADEg M Sztum, Księga zgonów 27 [1907–1924].
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku (WKZGd): Nr 877, Decyzja o wpisie do rejestru zabytków dworu Donimirskich i parku przydwornego w Czerninie.
• WKZGd: Gzowski J., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Czernin, Kaplica grobowa nr 9 w zespole dworsko-parkowym z folwarkiem i wsią, 1989.
• WKZGd: Gzowski J., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Monasterzysko Wielkie, Kaplica z kryptą grobową b/nr. W zespole dworsko-parkowym z folwarkiem i wsią, 1990.
• WKZGd: Ryndziewicz Z., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Czernin, kaplica grobowa, 1992.
• WKZGd: Ryndziewicz Z., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Waplewo Wielkie, Kaplica grobowa ob. kościół parafialny p.w. św. Maksymiliana Kolbe (W zespole folwarcznym), 1991.
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie – delegatura w Białej Podlaskiej (WKZLb): Maraśkiewicz J., Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Woroniec, Kaplica dworsko-grobowa książąt Światopełków-Mirskich, 1982.
• Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Oddział Terenowy w Gdańsku: Nr ZN/2984, Rudomska M., CZERNIN pow. Sztum, Gdańsk 1970.
• Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Oddział Terenowy w Gdańsku: Nr ZN/3026, Dmochowska I., CZERNIN DWÓR (dokumentacja historyczna), Gdańsk 1969.
• Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Oddział Terenowy w Gdańsku: Tymiński J., Skrócone badania architektoniczne, Dwór. Czernin – 82-400 Sztum, Gdańsk 1979.
• Archiwum własne Jacka Schirmera: Pismo Agencji Nieruchomości Rolnych, Oddział Terenowy w Gdańsku z dnia 1 kwietnia 2010 r., informujące o przeprowadzonych pracach konserwatorsko-zabezpieczających w budynku kaplicy.
• Donimirska-Szyrmerowa H., Był taki świat… Mój wiek XX, Warszawa 2003. Donimirski S., Donimirscy herbu Brochwicz odmienny, w: Nasze korzenie. Wokół poszukiwań genealogicznych rodzin pomorskich, t. II, red. J. Borzyszkowski, T. Rembalski, Gdańsk 2010, s. 121–148.
• Relacja ustna Lucjana i Anny Matusewiczów z 2 stycznia 2017 r., mieszkańców Czernina od 1958 r.
• Relacja ustna Jacka Schirmera z 3 stycznia 2017 r., wnuka Witolda i Wandy Donimirskich.
• Relacja ustna Czesława Kuśmierza z 2 listopada 2017 r., mieszkańca Czernina od 1974 r.
• Relacja ustna Janusza Marchlewicza z 5 listopada 2017 r., murarza, który zbierał i zamurowywał szczątki kości z kaplicy.
• Relacja ustna Teresy Kozy z 12 listopada 2017 r., mieszkanki Czernina od 1954 r.
• Borzyszkowski J., Brochwicz-Donimirscy, pomorska rodzina ziemiańska, zasłużona w różnych dziedzinach życia narodowego, w: Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego. Szkice biograficzne, Gdańsk 1979, s. 37–43.
• Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848–1920, Gdańsk 1986.
• Cenckiewicz S., Zdzisław Badocha (1923–1946), w: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. I, red. J. Żaryn, J. Żurek, Kraków–Warszawa–Wrocław 2002, s. 17–19.
• Chmielińska-Jamroz M., „Wyklęci” na Powiślu, w: „Prowincja. Kwartalnik społeczno-kulturalny Dolnego Powiśla i Żuław”, nr 1 (11), 2013, s. 155–162.
• Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, Kraków 2010.
• Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, red. P. Czaplewski, R. Frydrychowicz, T. Glemma, A. Mańkowski, P. Panske, Pelplin 1928.
• Golon M., Hitlerowska zemsta za plebiscyt. Polscy działacze narodowi w Prusach Wschodnich w latach 1918–1939/1945. Wybrane sylwetki, w: Polacy w Prusach Wschodnich i Zachodnich w latach 1918–1920, red. W. Zawadzki, Pelplin 2019, s. 324–358.
• Hoever H., Żywoty Świętych Pańskich, tłum. K. Bielawny, Olsztyn 2011.
• Józefczyk M., Translacja bulli „De salute animarum” i dokumentów korygujących granice diecezji warmińskiej w 1861 i 1922 roku, „Studia Elbląskie” 18(2017), s. 9–35.
• Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie w diecezji warmińskiej w latach 1945–1992, część 2: Słownik, Olsztyn 2007.
• Kopiczko A., Katalog duchowieństwa katolickiego diecezji warmińskiej (1945–1992), Olsztyn 2006.
• Kuczma K., Patroni naszych ulic (cz. 5). Donimirscy z Matejką i Żeromskim w tle, w: „Prowincja. Kwartalnik społeczno-kulturalny Dolnego Powiśla i Żuław”, nr 1 (7), 2012, s. 72–76.
• Lewandowska I., Oral history. Sztumskie historie mówione, w: „Prowincja. Kwartalnik społeczno-kulturalny Dolnego Powiśla i Żuław”, nr 4 (14), 2013, s. 94–104.
• Lewandowska I., Trudne dziedzictwo ziemi. Warmia i Mazury 1945–1989, Olsztyn 2012.
• Liedtke A., Zarys dziejów diecezji chełmińskiej do 1945 roku, Pelplin 1994.
• Lubiński A., Sytuacja na Powiślu w ostatnich dniach wolności i pierwszych II wojny, w: Z dziejów Sztumu i okolic, cz. VI, Sztum 2010, s. 85–93.
• Lubiński A., W ich snach powracała Polska, Pelplin 2017.
• Mamuszka F., Sztum i ziemia sztumska, Gdańsk 1985.
• Mańkowski A., Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów, Toruń 1928.
• Nadolski B., Leksykon liturgii, Poznań 2006.
• Niemczyk R., Czernin parafialny, w: „Prowincja. Kwartalnik społeczno-kulturalny Dolnego Powiśla i Żuław”, nr 1 (7), 2012, s. 83–88.
• Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992.
• Obłąk J., Dzieje diecezji warmińskiej w okresie dwudziestolecia (1945–1965), w: Nasza przeszłość, t. 22, Kraków 1965, s. 183–261.
• Obłąk J., Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959.
• Oracki T., Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983.
• Podoski K., Rozwój społeczno-gospodarczy ziemi sztumskiej w granicach Polski Ludowej, w: Ziemia sztumska, red. W. Odyniec, R. Wapiński, K. Podoski, Gdynia 1968, s. 119–221.
• Polacy w Prusach Wschodnich i Zachodnich w latach 1918–1920, red. W. Zawadzki, Pelplin 2019.
• Szczuchniak P., Historia Sztumu i powiatu sztumskiego po 1945 roku, w: Z dziejów Sztumu i okolic, cz. III, Sztum 2003, s. 95–108.
• Szorc A., Dzieje diecezji warmińskiej (1243–1991), Olsztyn 1991.
• Świątek L., Kombinat rolny Powiśle w Czerninie, Gdańsk 1979.
• Wapiński R., Ziemia sztumska pod panowaniem pruskim, w: Ziemia sztumska, red. W. Odyniec, R. Wapiński, K. Podoski, Gdynia 1968, s. 83–118.
• Wiśniewski J., Historia diecezji pomezańskiej (28 lipca 1243 – 16 lipca 1821), t. 1: Średniowiecze (1243-1525), Pelplin 2023.
• Wiśniewski J., Kościoły i kaplice na terenie byłej diecezji pomezańskiej 1243–1821 (1992), Elbląg 1999.
• Wulgaris P., Vademecum nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego, Gdańsk 2015.
• Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie oficjalatu pomezańskiego w latach 1521–1821, t. 1: Studium prozopograficzne, Elbląg 2009.
• Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie oficjalatu pomezańskiego w latach 1521–1821, t. 2: Słownik, Elbląg 2009.
• Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie z terenu obecnej diecezji elbląskiej w latach 1821–1945, Olsztyn 2000.

Identifiers

Biblioteka Nauki

22883664