Ostatni fort zachodu ku wschodnim rubieżom – Wilno jako obóz i obszar warowny w latach 1922–1939

• Authors: Szymon Kucharski

Title variants

EN

The last western fort on the eastern frontier – Wilno as a fortified camp and area in 1922–1939

RU

Последняя крепость Запада на восточной границе – Вильнюс в качестве лагеря и укрепленного района в 1922–1939 годах

Abstracts

EN

The article describes the organization, transformations and functioning of a unique military territorial administration entity, i.e. the Command of the Fortified Area “Wilno” (Vilnius), focusing especially on its infrastructure – the complexes of barracks, warehouses, communication routes and fortifications. In 1923 fortification works were initiated around Wilno, the largest Polish garrison, aiming at making the city capable of all-round defence for several weeks. For financial and organizational reasons these works have never been finished and their results were quite modest – only 4 combat bunkers and not nearly 100 ammunition warehouses were built. These objects were not destined to be tested in combat – the fortress units, specially formed in Wilno, were used in 1939 on other sectors of the front. However, a considerable part of the military buildings in Wilno has survived until today and consitutes a unique legacy of the pioneer period of military engineering of the Second Polish Republic.

RU

В статье описывается организация, эволюция и функционирование уникального органа территориального военного управления, которым являлся штаб укрепленной области „Вильнюс”, в особенности его инфраструктуры – казарм, складов, транспортных путей и оборонительных сооружений. Вокруг Вильнюса, крупнейшего польского гарнизона, уже в 1923 г. было начато фортификационное строительство с целью обеспечить круговую оборону города в течение нескольких недель. Ввиду финансовых и организационных причин эти работы не были окончены, а их результат оказался весьма скромным – были построено всего 4 бункера и менее 100 складов боеприпасов. Этим объектам не суждено было участвовать в войне – специально сформированные в Вильнюсе воинские части были использованы в 1939 г. на других участках фронта. Значительная часть военных построек в Вильнюсе, однако, сохранилась до наших дней и представляет собой уникальное свидетельство новаторского этапа в развитии военной инженерии 2-й Полской Республики.

PL

Artykuł opisuje organizację, przemiany i funkcjonowanie unikatowego organu wojskowej administracji terenowej, jakim było Dowództwo Obszaru Warownego „Wilno”, ze szczególnym uwzględnieniem jego infrastruktury – zespołów koszarowych, magazynów, szlaków komunikacyjnych i fortyfikacji. Wokół Wilna, będącego największym polskim garnizonem, rozpoczęto bowiem w 1923 r. prace fortyfikacyjne, mające na celu uczynić miasto zdolnym do obrony okrężnej przez kilka tygodni. Z przyczyn finansowych i organizacyjnych prace te nie zostały jednak nigdy ukończone, a ich rezultat był bardzo skromny – wzniesiono zaledwie 4 schrony bojowe i niecałe 100 magazynów amunicji. Obiektom tym nie dane było sprawdzić się w walce – specjalnie sformowane w Wilnie oddziały forteczne użyto w 1939 r. na innych odcinkach frontu. Znaczna część budowli wojskowych w Wilnie przetrwała jednak do dziś i jest unikatowym świadectwem pionierskiego okresu inżynierii wojskowej II Rzeczypospolitej.

Keywords

PL

Wilno; obóz warowny; obszar warowny; garnizon; fortyfikacje; budownictwo wojskowe

EN

Wilno (Vilnius); fortified camp; fortified area; garrison; fortifications; military engineering

RU

Вильнюс; казарма; казарменная территория; гарнизон; фортификация; военное строительство

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2016
• Volume: XVII (LXVIII)
• Issue: 2-3 (256-257)
• Pages: 145-200

Dates

published

2016

Contributors

author

Szymon Kucharski

• Instytut Historii PAN w Warszawie

References

• 3. Armia Sowiecka w agresji na Polskę (dokument sprawozdawczy), wstęp i oprac. C. Grzelak, Warszawa 2003.
• Aksamitowski A., Charakterystyka systemu umocnień stałych wschodniej granicy II Rzeczypospolitej, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1995, t. 37.
• Banasikowski E., Na zew Ziemi Wileńskiej, Warszawa–Paryż 1990.
• Berbecki L. P., Pamiętniki Generała Broni, Katowice 1959.
• Biermann, Die Polnische Landesbefestigung: „Wehrtechnische Monatshefte” 1940, nr 12 (polskie tłumaczenie w „Forteca” 2002, nr 13).
• Bogdanow W., Po sliedam Pierwoj mirowoj wojny w Biełarusi – Smorgonskij Rajon, Mińsk 2007.
• Budownictwo Wojskowe 1918–1935. Historia – przepisy – zasady – normy, t. 1, Warszawa 1936.
• Bulota J., Reportažai iš požeminio Vilniaus, Vilnius 1966.
• Bulota J., Reportaże z wileńskich podziemi, Wilnius 1966.
• Czyrkowski K., Wspomnienia Wilnianina (1925–1946), Gdańsk 2009.
• Denkschrift uber die Polnische Landesbefestigung, Berlin 1941.
• Die Polnische Landesbefestigung. Stand vom 15.6.1939. Einzelangaben, Berlin 1939 (polskie tłumaczenie w „Śląski Rocznik Forteczny” 2009, t. 2).
• Digerių Tunnelis, http://ginklai.net/tunelis (dostęp z 15 IX 2010 r.; obecnie nieaktywna).
• Dobroński A., Wojsko w Wilnie (1920–1939) [w:] Wilno-Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur, t. 2 „Historia i Pamięć”, Białystok 1992, s. 232 (= „Biblioteka Pamięci i Myśli”, seria „Non omnis moriar”, t. 3).
• Filipowicz R., Klisze pamięci. Z wileńskiej ojczyzny, Wrocław 2008.
• Filipowicz R., Kolonia Wileńska – czas wojny, Warszawa 2008.
• Grzelak C., Kresy w Czerwieni – Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 r., Warszawa 1988.
• Kirkor A. H., Przewodnik historyczny po Wilnie, Wilno 1880.
• Kłos J., Wilno – przewodnik krajoznawczy, Wilno 1923 (wyd. 1), 1937 (wyd. 3).
• Kopczewski M., Moszumański Z., Polska obrona przeciwlotnicza w latach 1920–1939, Pruszków 1996.
• Korab-Żebryk R., Operacja Wileńska AK, Warszawa 1985.
• Krzywicki T., Litwa – przewodnik, Pruszków 2005.
• Krzyżanowski B., Wileński Matecznik 1939–1944, Paryż 1979.
• Kucharski S., Chorzępa J., Walka o umocnienia w czasie wojny polsko – niemieckiej, „Forteca” 2004, nr 1(16).
• Kucharski S., Fortyfikacje Wilna 1919–1944, „Infort” 2009, numer specjalny.
• Kucharski S., Obszar Warowny „Wilno”, Warszawa 2015 (= „Wielki Leksykon Uzbrojenia – Wrzesień 1939”, t. 74).
• Kucharski S., Oficerowie służby fortyfikacyjnej II Rzeczypospolitej: Zarys portretu zbiorowego i mały słownik biograficzny [w:] Kadry decydują o wszystkim: studia z zakresu biografistyki wojskowej, Wrocław 2015 (= „Wrocławskie Studia z Historii Wojskowości”, t. 4).
• Kucharski S., Vilniaus fortifikacija (1919–1944) [w:] XX-amžiaus Fortifikacija Lietuvoje, red. Władimir Orłow, Kaunas 2008.
• Lewandowska S., Wilno 1921–1944: Czasy i Ludzie, Warszawa 2009.
• Małachowicz E., Fortyfikacje Wilna, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1989–1990, t. 23 (cz. 1); 1990, t. 24 (cz. 2); 1992, t. 25 (cz. 3).
• Małachowicz E., Wilno – Dzieje, Architektura, Cmentarze, Wrocław 1996.
• Markert W., Obszar Warowny „Wilno” [w:] Nad Wilią i Niemnem, Piotrków Trybunalski 2004.
• Miniewicz J., Polskie fortyfikacje wschodnie okresu międzywojennego w świetle dokumentów, „Fortyfikacja” 1995, t. 1.
• Naked Vilnius – un-tourist guide, Vilnius 2007.
• Niwiński P., Garnizon konspiracyjny miasta Wilna, Toruń 1999.
• Niwiński P., Okręg Wileński AK w latach 1944–1948, Warszawa 1999.
• Noworytto Józef [oprac. I. Bal] [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 5, Warszawa 1988.
• Opyt bor’by za ukrieplenija. Bor’ba za ukrieplenija wo wriemja giermano-polskoj wojny, „Informacjonnyj Sbornik” 1941, nr 1.
• Orlov V. [red.], Karo Paveldo Centras, http://www.karopaveldas.lt (dostęp z 30 VII 2016 r.).
• Orlov V., Fortifikacija Pirmojo pasaulinio karo metais (1914–1918) [w:] XX-amžiaus Fortifikacija Lietuvoje, red. Władimir Orłow, Kaunas 2008.
• Pasierbska H., Wileńskie Ponary, Gdańsk 1996.
• Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej, Londyn b.d.w., t. 1, cz. 1.
• Rokicki P., Armia Krajowa na Wileńśzczyźnie, Warszawa 2007.
• Romeyko M., Przed i po Maju, Warszawa 1967.
• Rutkiewicz J., Kulikow W. N., Wojsko Litewskie 1918–1940: Litewskie formacje zbrojne 1940–1953, Warszawa 2002.
• Rybka R., Stepan K., Najlepsza Broń. Plan Mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Warszawa 2010.
• Rybka R., Stepan K., Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006.
• Sakowicz K., Dziennik 1941–1943, przedm. i oprac. M. Wardzyńska, Warszawa 2014.
• Sprawozdanie Funduszu Kwaterunku Wojskowego 1927–1937, Warszawa 1938.
• Szawłowski R., Wojna Polsko-Sowiecka 1939, Warszawa 1997, t. 1; t. 2.
• Świetlikowski P., Wołało nas Wilno. Z dziejów garnizonu miejskiego Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego, Poznań 1991.
• Tolstoj I., Vilniusbunkers, http://www.vilniusbunkers.narod.ru (dostęp z 30 VII 2016 r.).
• Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, Warszawa 2010.
• Tomkiewicz M., Zbrodnia w Ponarach1941–1944, Warszawa 2008.
• Ulatowski Ł., Polski wywiad wojskowy w 1939 roku: struktura organizacyjna, składy osobowe, personel, budżet, mob., Warszawa 2014.
• Waligóra B., Dzieje 85 pułku strzelców wileńskich, Warszawa 1994.
• Wesołowski T., Polska szkoła fortyfikacyjna okresu międzywojennego, Białystok 2004 (mps – praca doktorska).
• Włodek P., Wilno – przewodnik, wyd. 2, Pruszków 2005.
• Wołkonowski J., Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej w latach 1939–1945, Warszawa 1996.
• Zarzycki P., 33 Wileński dywizjon artylerii lekkiej, Pruszków 1998.
• Zarzycki P., Artyleria pomiarowa, Pruszków 1998.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1925277