Biała Cerkiew. Uwarunkowania, przebieg i skutki jesiennego najazdu 1626 roku

• Authors: Michał Depta

Title variants

EN

Bila Tserkva. Determinants, course and consequences of the raid of autumn 1626

RU

Белая Церковь. Причины, течение и следствия осенних нападений 1626 гoдa

Abstracts

EN

The topic of this article is connected with the Tatar autumn incursion of 1626 and with the battle of Bila Tserkva. It is aimed at showing what part the nuredin Feth Girej raid played in the general situation of the country and how significant the spectacular victory of Stefan Chmielecki might have been regarding international determinants. The author tries to reconstruct the realities of the campaign, taking into consideration the numerical strength of both fighting sides basing on the available source material, as well as the concept of tactical and strategic actions planned and taken by the sides. The battle of Bila Tserkva is inextricably linked with the person of regimentarz (i.e. substitute of a hetman) Stefan Chmielecki. One of the objectives of the article is to bring up the issue of his competence, personality, and above all motivation that directed him, as it determined the main commander to make concrete, bold decisions resulting in a full triumph of the Polish side.

RU

Тема данной статьи связана с осенней агрессией татар в 1626 г. и битвой под Белой Церковью. Целью публикации является выявление роли этой агрессии нуреддина Фетих Гирея в контексте общей милитаристской ситуации, а также ответ на вопрос – какое значение с точки зрения международной ситуации могла иметь спектакулярная победа Стефана Хмелецкого. Автор пытается пролить свет на события кампании с учетом численности обеих воюющих сторон (согласно данным имеющихся источников), а также на планируемые и воплощенные ими концепции тактических и стратегических действий. Битва под Белой Церковью неразрывно связана с региментарем Стефаном Хмелецким. Одним из нескольких ключевых моментов этой статьи было поднятие вопроса о его компетенции, личности, и прежде всего – мотивации, которая им управляла. Все это влияло на принятие главнокомандующим конкретных, смелых решений, приводящих в итоге к полному триумфу польской стороны.

PL

Tematyka niniejszego artykułu związana jest z jesienną wyprawą tatarską z 1626 r. oraz bitwą pod Białą Cerkwią. Publikacja ma na celu ukazanie, jaką rolę w kontekście ogólnej sytuacji militarnej kraju odgrywał najazd nuradyna Feth Gireja oraz jakie znaczenie pod względem uwarunkowań międzynarodowych mieć mogło spektakularne zwycięstwo Stefana Chmieleckiego. Autor podjął próbę odtworzenia realiów kampanii z uwzględnieniem opartej na dostępnym materiale źródłowym liczebności obu walczących stron, a także planowanej i zastosowanej przez nie koncepcji działań taktycznych i strategicznych. Bitwa pod Białą Cerkwią nierozerwalnie związana jest z osobą regimentarza Stefana Chmieleckiego. Jednym z postulatów artykułu było zatem podniesienie kwestii jego kompetencji, osobowości, a przede wszystkim motywacji, jakie nim kierowały. Te bowiem determinowały głównodowodzącego do podejmowania konkretnych, śmiałych decyzji, skutkujących pełnym triumfem strony polskiej.

Keywords

PL

Biała Cerkiew; Tatarzy; Kozacy; Stefan Chmielecki; chorągiew; tabor; hetman; inkursja; obóz

EN

Bila Tserkva; Tatars; Cossacks; Stefan Chmielecki; chorągiew (banner); wagon fort; hetman; incursion; military camp

RU

Белая Церковь; татары; казаки; Стефан Хмелецкий; хоругвь; табор; гетман; нападение; лагерь

• Publisher: Wojskowe Biuro Historyczne
• Journal: Przegląd Historyczno-Wojskowy
• Year: 2017
• Volume: XVIII (LXIX)
• Issue: 4 (262)
• Pages: 9-43

Dates

published

2017

Contributors

author

Michał Depta

• Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku

References

• Andrusiak M., Bajbuza Tychon, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 1, Kraków 1935.
• Baranowski B., Polska a Tatarszczyzna w latach 1624–1629, Łódź 1948.
• Chlebowski B., Sulimierski F., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 7, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1886.
• Czapliński W., Lubomirski Stanisław 1583–1649, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 18.
• Czołowski A., Rozprawa szczęśliwa z Tatary Jego Mości Pana Stanisława Koniecpolskiego Hetmana Polnego Koronnego na Podolu pod Szmańkowcami w roku 1624 6ta Februarii, „Kwartalnik Historyczny”, Lwów 1892, nr 4.
• Długosz J., Latyfundium Lubomirskich w XVII wieku, Opole 1997.
• Dobrociecki J., Relacyja prawdziwa pogromu pogaństwa pod Białą Cerkwią roku 1626, dnia 7. Octobra, oprac. M. Domagała [w:] Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku, red. M. Nagielski, Warszawa 2002.
• Dobrowolska W., Chmielecki Stefan, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 3, Kraków 1937.
• Eryka Lassoty i Wilhelma Beauplana opisy Ukrainy, red. Z. Wojcik, Warszawa 1972.
• Gawron P., Hetman koronny w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej w latach 1581–1646, Warszawa 2010.
• Gliwa A., Działania asymetryczne w wojskowości tatarskiej we wczesnej epoce nowożytnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2016, (Prace Historyczne 143, z. 4).
• Gliwa A., Kraina upartych niepogod. Zniszczenia wojenne na obszarze ziemi przemyskiej w XVII wieku, Przemyśl 2013.
• Gliwa A., O wojskowości tatarskiej w epoce nowożytnej i oddziaływaniu koczowników na osiadłe społeczności Rzeczypospolitej [w:] Społeczeństwo staropolskie, t. 4: Społeczeństwo a wojsko, red. I. M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski, Warszawa 2015.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 3, Warszawa 1958.
• Gołębiowski S., Stefan Chmielecki, „Biblioteka Warszawska” 1853, t. 2.
• Górka O., Liczebność Tatarów krymskich i ich wojsk, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1936, nr 2.
• Górka O., Uwagi orientacyjne o Tatarach polskich i obcych, „Rocznik Tatarski” 1935, t. 2.
• Haratym A., Szkliński Tomasz, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 48, Warszawa – Kraków 2012–2013.
• Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 6, Lipsk 1841.
• Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 8, Lipsk 1841.
• Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 9, Lipsk 1842.
• Horn M., Chronologia i zasięg najazdów tatarskich na ziemie Rzeczypospolitej w latach 1600–1647, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1962, t. VIII, cz. 1.
• J. Zbaraski do Zygmunta III, 27 III 1626 r. [w:] Listy księcia Jerzego Zbaraskiego kasztelana krakowskiego z lat 1621–1631, oprac. A. Sokołowski, Kraków 1880.
• Jerlicz J., Latopisiec albo Kroniczka Joachima Jerlicza, t. 1, oprac. K. W. Wójcicki, Warszawa 1853.
• Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, t. 1, Warszawa – Lwów – Kraków 1923.
• Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego, oprac. J. Bartoszewicz, Kraków 1870.
• Kwak J., Sejm warszawski 1626 roku, Opole 1985.
• Lasocki Z., Jan Dzik, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 6, Kraków 1948.
• List Michała Doroszenki do Zygmunta III, 3 I 1627 r. [w:] Żerela do istorii Ukraini – Rusi, t. 8, wyd. I. Kripiakievic, Lviv 1908.
• List xięcia Czetwertyńskiego podkomorzego bracławskiego, do xięcia Jerzego Zbaraskiego, kasztelana krakowskiego, strony rozprawy z hanem, d. 23 lutego r. 1626, [w:] Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski, t. 1, wyd. A. Grabowski, Kraków 1845.
• Litwin H., Napływ szlachty polskiej na Ukrainę 1569–1648, Warszawa 2000.
• Maciszewski J., Korecki Karol, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 14, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968–1969.
• Majewski R., Z problematyki walk z Tatarami w pierwszej połowie XVII wieku, „Śląski Kwartalnik Historyczny ≪Sobótka≫” 1975, nr 2.
• Michał Doroszenko, hetman wojska zaporoskiego (1623–1628) [w:] Hetmani zaporoscy w służbie króla i Rzeczpospolitej, red. P. Kroll, M. Nagielski, P. Wagner, Zabrze 2010.
• Milewski D., Mołdawia. Między Polską a Turcją: hospodar Miron Barnowski i jego polityka (1626–1629), Oświęcim 2014.
• Nagielski M., Udział kozaczyzny zaporoskiej w wysiłku zbrojnym Rzeczypospolitej w I połowie XVII wieku [w:] Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej tradycje. Studia i szkice, red. M. Wagner, J. Wojtasik, Siedlce 2004.
• Polski. Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, cz. I, wyd. A. Boniecki, t. 1, Warszawa 1900.
• Rolle A., Niewiasty kresowe. Opowiadania historyczne, Warszawa 1883.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, Warszawa 1882.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 4, Warszawa 1883.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13, Warszawa 1893.
• Sprawozdanie wojewody biełogrodzkiego [w:] Акты Московскаго Гасударства, Изданные Императорскою Академиею Наукь, ред. Н.А. Попова, т. 1: Разрядный приказь, Московский столь 1571–1634, Санктпетербургь 1890.
• Szelągowski J., O ujście Wisły. Wielka Wojna Pruska, Warszawa 1905.
• Szymona Starowolskiego Wojownicy Sarmaccy, oprac. J. Starnawski, Warszawa 1978.
• Teodorczyk J., Walki z Tatarami w pierwszej połowie XVII wieku [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, red. J. Sikorski, Warszawa 1965.
• Urzędnicy centralni i nadworni Polski XVI–XVIII wieku, red. A. Gąsiorowski, Kornik 1992.
• Volumina Legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX Pijarów w Warszawie, wyd. J. Ohryzka, Petersburg 1859.
• Wimmer J., Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w pierwszej połowie XVII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1968.
• Wyrskyj D. S., Bitwa pid Biłoju Cerkwoju 1626 r. Ta „relaciia prawdywa...” Jana Dobroceskoho, „Ukrajinskyj istorycznyj żurnał” 2010, nr 6.
• Źródła dziejowe, t. 5: Lustracye królewszczyzn ziem ruskich Wołynia, Podola i Ukrainy z pierwszej połowy XVII wieku, wyd. A. Jabłonowski, Warszawa 1877.
• Żurkowski S., Żywot Tomasza Zamoyskiego, oprac. A. Batowski [w:] Życie dzieło Tomasza Zamoyskiego 1594–1638, red. T. Zieliński, R. Szczygieł, Tomaszów Lubelski 2014.
• Акты Московскаго Гасударства, Изданные Императорскою Академиею Наукь, ред. Н.А. Попова, т. 1: Разрядный приказь, Московский столь 1571–1634, Санктпетербургь 1890.
• Сборник летописей относ к истории Южной и Западной Руси. Изданный Комми-исією для Разбора Древнихь Актовь, состаящей при Кiевскомь, Подольскомь и Волын-скомь Генераль-Губернаторь, Киев 1888.

Identifiers

Biblioteka Nauki

1925599