Łacińskie i czeskie kazania w XIV i XV wieku – przekład, adaptacja, mutacja

• Authors: Zdenék Uhlíř

Title variants

EN

Latin and Czech Sermons in the 14th and 15th Centuries: Translation, Adaptation, Mutation

Abstracts

EN

The article deals with language issues related to preaching in Bohemia during the later Middle Ages. Z. Uhlíø compares the following sermon collections: Øeèi nedìlní a sváteèní by Tomáš Štítný ze Štítného (in Czech), the Quadragesimale and the Sermones post Quadragesimam written by Jan Milíè z Kromìøíže (in Latin), and the Postilla of Jan Rokycana (in Czech and Latin). The first two authors used the same writing method: translation and adaptation of texts by other patristic or monastic authors. But the sermons of Tomáš ze Štítného and Jan Milíè z Kromìøíže vary in their external appearance. The former imitates the spoken language; his texts were destined for reading aloud to gatherings of the faithful, and were to accompany homilies (collatio). The writings of Jan Milíè z Kromìøíže contain chiefly quotations, in particular from Thomas Aquinas, and short comments on them. On the other hand, the sermons of Jan Rokycana demonstrate a combination of both these procedures and are a transcript of homilies actually delivered, with editorial emendations added later. Uhlíø also points to the necessity of producing modern critical editions of medieval sermons, which would enable adeeper analysis of the milieu of their authors and audiences. Moreover, we must not forget that in numerous cases these milieus were multilingual.

PL

Artykuł poświęcony jest kwestii języka używanego w kaznodziejstwie czeskim okresu późnego średniowiecza. Autor porównał trzy zbiory kazań: Øeèi nedìlní a sváteèní autorstwa Tomasza ze Štitnego (napisane w j. czeskim) i Quadragesimale oraz Sermones post QuadragesimamJana Milicza zKromieryża (wj. łacińskim) oraz Postilli Jana z Rokycan (w j. czeskim i łacińskim). Stwierdził, że w wypadku dwóch pierwszych autorów wyróżnić można tę samą metodę pisarską, opartą otłumaczenie i/lub adaptację istniejących tekstów np. patrystycznych i monastycznych. Kazania tych autorów różnią się jednak formą zewnętrzną – kazania Tomasza ze Štitnego, w formie naśladujące język mówiony, służyły do odczytywania podczas zgromadzenia grupy wiernych i stanowiły uzupełnienie kazania (collatio), natomiast teksty Jana Milicza z Kromieryża zawierały głównie cytaty, zwłaszcza z tekstów Tomasza zAkwinu, zkrótkim komentarzem. Natomiast kazania Jana zRokycan stanowią połączenie dwóch etapów pracy, były one zapisem wygłoszonych przez autora kazań, poddane później opracowaniu redakcyjnemu. Autor artykułu zwrócił uwagę na konieczność powstania krytycznych edycji zachowanych kazań, umożliwiających dogłębne poznanie środowiska twórców i odbiorców, często dwu- czy nawet trójjęzycznych.

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii
• Journal: Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi
• Year: 2012
• Issue: 6
• Pages: 15-24

Dates

published

2012

Contributors

author

Zdenék Uhlíř

• Historické a hudební fondy, Narodni knihovna Èeské republiky, Praha.

References

• Z. Uhlír, Novì objevený zlomek latinského prekladu Kroniky tak receného Dalimila, „Knihovna: Knihovnická revue”, 16:2005, z. 2, s. 137–169
• V. Bok, Wolfenbüttelský fragment nìmeckého prekladu Pulkavovy kroniky, „Listy filologické”, 113:1990, z. 1, s. 24–31
• V. Bok, Zu literarischen Kontakten zwischen Österreich und Südböhmen bis zum Beginn des 15. Jahrhunderts, „Germanoslavica”, 4:1997, z. 1, s. 5–14
• V. Bok, Eine tschechische Prosabearbeitung des Troja-Stoffes von 1557 und ihre lateinischen und deutschen Vorstufen, „Relationes Budvicenses: Miscellanea philologiae classicae”, 2:2001, s. 15–28
• V. Bok, Einige Beobachtungen zur lateinischen Legende über Agnes von Prag zu ihren mittelalterlichen deutschen und tschechischen Übertragungen, [w:] Selecta Bohemico-Germanica, Münster 2003, s. 163–178
• V. Bok, Imperator-Kiser-Cyesars: Die dreisprachigen Vakabulare für Ladislaus Postumus und Maximilian I, „Germanoslavica”, 16:2005, z. 1, s. 97
• V. Bok, Svatováclavská legenda Men lest van Wenselaus z düsseldorfského rukopisu Zlaté legendy, [w:] Querite primum regnum Dei: Sborník pøíspìvku° k poctì Jany Nechutové, Brno 2006, s. 323–331
• Z. Uhlír, Stredoveké kazatelské sbírky a jejich místo v procesu kázání, [w:] Przestrzeń religijna Europy Środkowo-Wschodniej w średniowieczu – Religious Space of East- Central Europe in the Middle Ages – Materiały Konferencji Międzynarodowej Komisji Historii Porównawczej Chrześcijaństwa (CIHEC), Lublin – Lwów 6–10 września 2007, pod red. K. Brachy i P. Krasa, Warszawa 2010, s. 211–220
• Gerald Robert Owst, Preaching in Medieval England: An Introduction to Sermon Manuscripts of the Period c. 1350–1450, Cambridge 1926
• G.R. Owst, Literature and Pulpit in Medieval England: A Neglected Chapter in the History of English Letters and of the English People, Cambridge 1933
• Z. Uhlír, Stredoveké kazatelství v ceských zemích: nástin problematiky, „Almanach Historyczny”, 7:2005, s. 57–93
• Z. Uhlír, Digital Codicology and Contextual Editing of Medieval Manuscripts, „Revista arhivelor – Archives Review”, 86:2009, z. 2, s. 36–54
• Z. Uhlír, O „recech nedelních a svátecních“ Tomáše ze Štítného: Problém ceské a latinské transmise kazatelských textù, „Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi”, 4:2010, s. 81–90
• Z. Uhlír, Milic z Kromìríže a kazatelský styl jeho homilií, [w:] Manu propria... Sborník príspevkù k životnímu jubileu Aleny Richterové, Z. Adamaitis, T. Palicková, (eds.), Praha 2012, s. 25–34
• František Šimek, Postilla Jana Rokycany, t. I–II, Praha 1928–1929
• František Šimek, Ucení M. Jana Rokycany, Praha 1938
• Tomáš ze Štítného: Sborník vyšehradský, F. Ryšánek, J. Daòhelka (eds.), t. I–II, Praha 1960–1969
• Pavlína Rychterová, Die Offenbarungen der heiligen Birgitta von Schweden: Eine Untersuchung zur alttschechischen Übersetzung des Thomas von Štítné (um 1330 – um 1409), Köln 2004
• Videní svaté Brigity Švédské v prekladu Tomáše ze Štítného, P. Rychterová (ed.), Praha 2009
• Tomáš ze Štítného: Reci nedelní a svátecní, J. Straka (ed.), Praha 1929
• Pavlína Rychterová, František Šmahel, Die Offenbarungen der heiligen Birgitta von Schweden: eine Untersuchung zur alttschechischen Übersetzung des Thomas von Štítné (um 1330 – um 1409), „Dejiny – teorie – kritika”, 4:2007, z. 1, s. 124–127
• Venda Svobodová, Edicní experiment, „Protimluv”, 8:2009, z. 4, s. 28–29
• Vendula Svobodová, Rekonstrukce versus objektivita, „Ceská literatura”, 59:2011, z. 1, s. 91–93
• Adolf Spamer, Über die Zersetzung und Vererbung in den deutschen Mystikertexten, Giessen 1910
• John Bryant, The fluid Text: A Theory of Revision and Editing for Book and Screen, Ann Arbor, Mich. 2002
• Joachim Bumke, The Fluid Text: Obvservations on the History of the Transmission and Textual Criticism of the Thirteenth-Century Courtly Epic, New York 2005
• John Ernest, The Floating Icon and the Fluid Text: Rereading the „Narrative of Sojourner Truth“, Durham, NC 2006
• J. Bryant, Melville Unfolding: Sexuality, Politics, and the Version of Typee: A Fluid-Text Analysis, with an Edition of the Typee Manuscript, Ann Arbor, Mich. – London 2008
• Josef Jirecek, Reci nedelní a svátecní, „Casopis Ceského muzea”, 35:1861, s. 171–175
• Josef Straka, Štítného Reci nedelní a svátecní, „Listy filologické”, 35:1908, s. 35–40, 130–136, 226–234, 347–359; 36:1909, s. 35–39, 117–121, 240–151, 450–462; 37:1910, s. 99–108, 229–249
• J. Straka, K staroceské literatuøe náboženské, „Listy filologické”, 51:1924, s. 28–42, 135–146
• Barbora Hanzová, Autorská promluva Tomáše ze Štítného v Recech nedelních a svátecních, [w:] Varia XVIII. Zborník príspevkov z XVIII. Kolokvia mladých jazykovedcov (Prešov – Kokošovce – Sigord 3.–5.12.2008), M. Ološtiak, M. Ivanová, L. Gianitsová-Ološtiaková (eds.), Prešov 2009, s. 209–213
• Jindrich Marek, Jakoubek ze Stríbra a pocátky utrakvistického kazatelství v ceských zemích: studie o jakoubkovì postile z let 1413–1414, Praha 2011
• K. Bracha, Nauczanie kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza: „Sermones dominicales et festivales“ z tzw. kolekcji Piotra z Miłosławia, Kielce 2007
• František Loskot, Milic z Kromeríže, otec ceské reformace, Praha 1911
• Miloslav Kanák, Milic z Kromeríže, Praha 1975
• Miloslav Kanák, Milic aus Kremsier: Der Vater der böhmischen Reformation, Berlin 1981
• Peter C. Morée, Preaching in Fourteenth-Century Bohemia: The Life and Ideas of Milicius de Chremsier (†1374) and His Significance in the Historiography of Bohemia, Heršpice 1999
• P. Morée, The Dating of the Postils of Milicius de Chremsir, „Listy filologické”, 121:1998, z. 1–2, s. 64–83
• P. Morée, The Role of the Preacher According to Milicius de Chremsir, [w:] The Bohemian Reformation and Religious Practice, t. 3, 1998, s. 35–48
• Zdenek V. David, Finding the Middle Way: The Utraquists´ Liberal Challenge to Rome and Luther, Washington 2003
• Z.V. David, Nalezení strední cesty: liberální výzva utrakvistu Rímu a Lutherovi, Praha 2012
• Renáta Modráková, Z. Uhlír, Zákon a Písmo: Rukopisy ceské reformace 14.–16. století, Praha 2009
• Renáta Modráková, Z. Uhlír, Law and Scripture: Manuscripts of the Czech Reformation in the 14th–16th centuries, Prague 2009
• Dušan Coufal, Polemika o kalich mezi teologií a politikou 1414–1431: Príspìvek k predpokladùm basilejské disputace o první z pražských artikulù, 2012

Identifiers

Biblioteka Nauki

472283