Na marginesie sporu wokół książki Aleksandra Janty-Połczyńskiego Wracam z Polski. List Jana Lechonia do Jerzego Giedroycia z maja 1949 r.

• Authors: Małgorzata Ptasińska

Title variants

EN

On the Dispute Following the Publication of the Book Wracam z Polski by Aleksander Janta-Połczyński: The Letter of Jan Lechoń to Jerzy Giedroyc (May 1949)

Abstracts

EN

After the transfer of Instytut Literacki from Rome to Paris, the break of the nineteen-forties and the nineteen-fi fties turned out to be formation time for the editorial strategy of Jerzy Giedroyc. During these days, the monthly Kultura acquired the leading part in the activities of the Instytut, and in this role it published, fervent at times, polemics, concerning the political line of the periodical. The printing of the fi rst part of the documentary by Aleksander Janta-Połczyński “Wracam z Polski 1948” (Upon my return from Poland, 1948) was received with indignation by the majority of the Polish émigré milieu. It also revealed the differences in the attitude of the “Polish” London and the Parisian Kultura towards post-war Poland. Kultura, upon the instructions of General Anders, was withdrawn from sale in Great Britain. Under such pressure, Giedroyc refused to publish the second part of the documentary in Kultura, but, fi nanced the edition of the complete book in early 1949. Giedroyc, and the Kultura team, refused to support the June 1947 resolution of the Union of Polish Writers, which in reality prohibited the publishing of “older and current works” in Poland. Giedroyc was also sceptical of the stance assumed by the London based journal Wiadomości, directed by Mieczysław Grydzewski, which cut itself completely off from what was happening in Poland, and criticised the persons who decided to return home, in particular the writers. The publishing of Janta’s article resulted in an exchange of letters between Józef Czapski, General Władysław Anders, and Jerzy Giedroyc, in October and November 1948. Each of them presented his own views, but no compromise was reached. Nevertheless, the most vehement turned out to be the so called “Pastoral” letter by Jan Lechoń to Jerzy Giedroyc, written by the poet, after having read the book in May 1949. At the time, Lechoń belonged to the closest collaborators of Mieczysław Grydzewski and the London Wiadomości. In his highly emotional dispatch, Lechoń accused Janta of conscious, or unconscious, writing for the Bolshevik cause, and the defence of Janta’s attitude by the Kultura milieu, in Lechoń’s eyes, was “most scandalising and extremely damaging with respect to the already disoriented and demoralised Polish émigré opinion”. However, Giedroyc refused to respond to the letter. In his opinion, the publishing of Janta’s book closed the issue. Lechoń’s letter is one of the most representative texts for the “indomitable” and “uncompromising” wing of the Polish emigration after World War II.

PL

Przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku był okresem kształtowania się strategii wydawniczej Jerzego Giedroycia po przeniesieniu Instytutu Literackiego z Rzymu do Paryża. Pierwszoplanowe miejsce w działalności wydawnictwa zajął miesięcznik „Kultura”, na łamach którego dochodziło do różnych – miejscami gorących – sporów wokół linii politycznej pisma. Publikacja pierwszej części reportażu Aleksandra Janty-Połczyńskiego Wracam z Polski 1948 w miesięczniku wywołała oburzenie gros uchodźstwa niepodległościowego. Unaoczniła różnice między „polskim” Londynem a paryską „Kulturą” odnośnie stosunku do powojennej Polski. Na polecenie gen. Władysława Andersa pismo wycofano ze sprzedaży w Wielkiej Brytanii. Pod wpływem krytyki Redaktor wstrzymał dalszy druk reportażu w „Kulturze”. Całość w formie książki ukazała się jego nakładem na początku 1949 roku. Giedroyc nie poparł wraz z zespołem „Kultury” uchwały Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie z czerwca 1947 roku, która de facto zakazywała twórcom emigracyjnym drukowania w kraju „utworów swoich dawnych i nowych”. Sceptycznie odnosił się do poglądów prezentowanych m.in. przez londyńskie „Wiadomości” Mieczysława Grydzewskiego, odrzucające krajową rzeczywistość, krytykujące powroty rodaków, zwłaszcza pisarzy, do ojczyzny. Niniejszy artykuł spowodował wymianę listów na przełomie października i listopada 1948 r. między Józefem Czapskim, gen. Andersem a Jerzym Giedroyciem. Każdy z nich zaprezentował własny punkt widzenia w tej kwestii, co jednak nie zbliżyło stron. Jednak najostrzejszy w formie okazał się tzw. list pasterski Jana Lechonia do Giedroycia, który poeta wystosował do Redaktora „Kultury” po przeczytaniu książki w maju 1949 roku. Lechoń należał wówczas do najbliższych współpracowników Grydzewskiego i „Wiadomości”. W liście napisanym w tonie bardzo emocjonalnym Lechoń zarzucił Jancie napisanie książki świadomie czy nieświadomie pod dyktando bolszewickie. Obrona pisarza w „Kulturze” wydała się poecie „rzeczą w najwyższym stopniu gorszącą i bardzo szkodliwą dla i tak zdezorientowanej i zdemoralizowanej opinii polskiej na emigracji”. Niniejszy list stanowi najlepszą wykładnie poglądów tzw. „niezłomnych” i „nieprzejednanych” na kwestie stosunku emigracji niepodległościowej do Polski po 1945 roku. Poeta nie otrzymał odpowiedzi od Giedroycia, który uznał sprawę za zamkniętą po opublikowaniu książki.

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii
• Journal: Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi
• Year: 2013-2014
• Issue: 7-8
• Pages: 79-102

Dates

published

2013-2014

Contributors

author

Małgorzata Ptasińska

• Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych, Uniwersytet Warszawski

References

• A. Bobkowski, Pożegnanie, „Kultura”, 6:1948, s. 82–93.
• A. Bobkowski, Pożegnanie, „Kultura”, 6:1948, s. 82–93.
• R. Habielski, Życie społeczne i kulturalne emigracji, [w:] Druga Wielka Emigracja 1945-1990, T. III, Warszawa 1999.
• Tadeusz Wolsza, Poglądy polityczne Adama Pragiera, [w:] Myśl polityczna na wygnaniu. Publicyści i politycy polskiej emigracji powojennej, red. Andrzej Friszke, Warszawa 1995, s. 16–22.
• Beata Dorosz, O Lechoniu i Grydzewskim w świetle korespondencji, [w:] Mieczysław Grydzewski, Jan Lechoń, Listy 1923-1956, oprac. B. Dorosz, Warszawa 2006.
• Sławomir J. Kowalski, Jan Lechoń jako redaktor i publicysta w okresie nowojorskim, Lublin 1996.
• Barbara Czarnecka, Rafał Moczkodan, «Tygodniowy Serwis Literacki Koła Pisarzy z Polski» – «Tygodnik Polski» 1941-1947. Bibliografia zawartości, Toruń 2006.
• Raporty dyplomatyczne Czesława Miłosza, oprac. i przypisy Maria Morzycka-Markowska, posłowie Marek Kornat, Warszawa 2013.
• J. Giedroyc, Autobiografia na cztery ręce, oprac. Krzysztof Pomian, Warszawa 1994.
• Aleksander Janta, Wracam z Polski 1948, „Kultura”, 12:1948, s. 9–24.
• Janusz Odrowąż-Pieniążek, Działalność Aleksandra Janty-Połczyńskiego, [w:] Polskie środowiska twórcze na emigracji we Francji wrzesień 1939–czerwiec 1940, pod red. Michała Tymowskiego, Warszawa 1995, s. 127-136.
• Księga gości Jana Lechonia, oprac. B. Dorosz, Toruń 1999.
• Jerzy Giedroyc, Melchior Wańkowicz, Listy 1945-1963, oprac. Aleksandra Ziółkowska-Boehm, Jacek Krawczyk, Warszawa 2000.
• Franciszek Palowski, Aleksander Janta-Połczyński. Ballada o wiecznym szukaniu, Kraków 1990.
• A. Janta, Nowe odkrycie Ameryki, Paryż 1973.
• Zbigniew Florczak, Podróż na horyzonty, Warszawa 1966.

Identifiers

Biblioteka Nauki

472424