Średniowieczne rękopisy Historia scholastica Piotra Comestora w zbiorach polskich

• Authors: Agnieszka Fabiańska

Title variants

EN

Medieval manuscripts of the Historia scholastica by Peter Comestor in Polish libraries

Abstracts

EN

The Historia scholastica, as demonstrated by the research of Agneta Sylwan, ranks among the most popular texts of the Middle Ages. It was written by the French scholar and ecclesiastic Peter, known as Comestor or Manducator (ca. 1100 – 12 October 1179). Comestor was educated by John of Tours, disciple of the famous Anselm of Laon. Around 1150, he travelled to Paris, to further his education under the direction of Peter Lombard. Several years later, Comestor himself was already a renowned teacher. During the period 1164–1168, he held one of the chairs in theology, later to become chancellor of the cathedral school of Notre Dame (1168–1178). Circa 1170, he completed his opus magnum, the result of many years of studies and classroom experience. The Historia scholastica is a Biblical commentary, focusing on the literal sense. Already Comestor himself used it as a textbook in his teaching. Promptly, other masters followed in his footsteps. With time, the work established itself as one of the chief sources in teaching of theology at medieval universities. It was also used by the clergy as a guide in Biblical interpretation, hence its numerically signifi cant presence in monastic libraries. In Poland, just like in other countries of the medieval Latin world, Historia scholastica was copied both at the university and for the use of the clergy. The oldest extant copy is dated to the 12th century and was most probably executed in Paris. Further copies came from other French cities, from Italy, and from Bohemia, in Poland becoming exemplars for yet other copies

PL

Historia scholastica, jak wykazały badania Agnety Sylwan, była jednym z najpopularniejszych tekstów przepisywanych w średniowieczu. Autorem tego poczytnego dzieła był Piotr dziś powszechnie znany jako Comestor lub Manducator (ok. 1100 – 12 X 1179). Początkowo kształcił się pod kierunkiem Jana z Tours, ucznia Anzelma z Laon. Około 1150 r. podążył do Paryża, by zostać uczniem Piotra Lombarda. Po kilku latach sam już był wyróżniającym się mistrzem. W latach 1164–1168 dzierżył jedną z katedr teologii, a w latach 1168–1178 był kanclerzem szkoły katedralnej Notre Dame. Około 1170 r. ukończył swoje największe dzieło, które było wynikiem wieloletnich studiów i doświadczeń w pracy ze studentami. Historia scholastica jest komentarzem do Biblii objaśniającym jej sens literalny. Już Comestor używał go jako podręcznika teologii dla swoich studentów. Wkrótce inni mistrzowie teologii poszli jego śladem i Historia zaczęła być jedną z podstaw nauki teologii na średniowiecznych uniwersytetach. Służyła także duchowieństwu jako pomoc w interpretacji Biblii i dlatego wiele jej odpisów przechowało się przez następne wieki w zbiorach bibliotek klasztornych. Nie inaczej było w Polsce: zachowało się 21 egzemplarzy, które w okresie średniowiecza funkcjonowały na naszych ziemiach. Tak jak i w innych krajach odpisy powstawały zarówno w środowisku uniwersyteckim, jak i na potrzeby kleru. Najstarszy odpis, jeszcze z XII wieku powstał prawdopodobnie w Paryżu, kolejne egzemplarze trafiały do Polski z innych miast Francji, Włoch oraz Czech, stając się podstawą rodzimych kopii.

Keywords

PL

Piotr Comestor; Historia scholastica; rękopisy średniowieczne; komentarze biblijne; nauczanie teologii w średniowieczu

EN

Peter Comestor; Historia scholastica; medieval manuscripts; biblical commentaries; teaching of theology in the Middle Ages

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii
• Journal: Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi
• Year: 2015
• Issue: 9
• Pages: 121-148

Dates

published

2015

Contributors

author

Agnieszka Fabiańska

• Gabinet Rękopisów, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

References

• Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, wyd. B.Ulanowski, t. I, Kraków 1894.
• Chronica Albrici monachi Trium Fontiuma monacho Novi Monasterii Hoiensis interpolata, Monumenta Germaniae Historica, seria Scriptores, 23, s. 631-950.
• Gallia Christiana in provincias ecclesiasticas distributa, t. XII, Ecclesia Trecensis, Lutetiae Parisiorum, Coignard 1770.Gesta Romanorum, von Hermann Oesterley, Berlin 1872.
• Ottonis Frisingensis Chronicon, Continuatio Sanblasiana, Monumenta Germaniae Historica, seria Scriptores 20, s. 302-337.
• Patrologiae cursus completus. Series latina, a J.-P. Migne editus, Parisiis 1844-1855.
• Petri Comestoris "Scolastica historia". Liber Genesis, ed. A. Sylwan, Brepols Publishers, Turnhout, 2005 (Corpus Christianorum. Continuatio medievalis, CXCI).
• Richard de Saint-Victor, Liber Exceptionum, ed. J. Chatillon, Paris 1958.
• Roberti canonici s. Mariani Autissiodorensis Chronicon, Monumenta Germaniae Historica, seria Scriptores 26, s. 219-277.
• Angotti Claire., Sur les traces de la” lectio” des „Sentences” de Pierre le Mangeur, [w:] Pierre le Mangeur ou Pierre de Troyes maître du XII siècles, G. Dahan (ed.), Turnhout 2013, s. 149-189.
• Brady Ignatius C., Peter Manducator and the Oral Readings of Peter Lombard, „Antonianum” 41:1966, s. 454-490.
• Bujak Franciszek, Studia geograficzno-historyczne, Kraków 1925.
• Catalogus codicum manuscriptorum medii aevii Latinorum, qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, vol. 2, Nr. 332-444, oprac. S. Włodek, G. Zathey, M. Zwiercan, Wrocław 1982.
• Clark Mark J., The Making of the „Historia scholastica” 1150-1200, Toronto 2015 (Studies and Texts, 198, Mediaeval Law and Theology 7).
• Colish Marcia, Peter Lombard, t. 1-2 (Brill’s Studies in Intellectual History 41), Leiden 1994.
• Rosemann P.W., Peter Lombard, Oxford 2004 (Great Medieval Thinkers).
• Daly Saralyn R., Peter Comestor: Master of Histories, „Speculum”, 32:1957, s. 62-73.
• Domasłowski Jerzy, Karłowska-Kamzowa Alicja, Labuda Adam S., Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, Warszawa – Poznań 1990.
• Fijałek Jan N., Studya z dziejów Uniwersytetu Krakowskiego i jego Wydziału Teologicznego w XV w., Kraków 1898.
• Ghellinck Joseph de, Le mouvement théologique du XIIe siècle, Bruges 1948 (Museum Lessianum. Section historique 10).
• Guérard Benjamin, Cartulaire de l'églisle Notre Dame de Paris, Paris 1850.Die Handschriften der Staats- und Universitätsbibliothek zu Breslau, Bd. 1, Lfg. 1-2, Leipzig 1938.
• Hornowska Maria, Zdzitowiecka-Jasieńska Halina, Zbiory rękopiśmienne w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1947.
• Inwentarz rękopisow do połowy XVI w. w zbiorach Biblioteki Narodowej, oprac. Jerzy Kaliszuk, Sławomir Szyller, Warszawa 2012.
• Jähnig Bernhart, Katalog der Handschriften der landesherrlichen Bibliothek in Königsberg 1700/1720, [w:] Königsberger Buch- und Bibliotheksgeschichte, hrsg. von A. E. Walter, Köln 2004.
• Jakubek-Raczkowska Monika, Czyżak Marta, Wokół Biblii Lutera z Brunszwiku. Dekoracje filigranowe grupy kodeksów pruskich z XIV wieku, [w:] Studia nad malarstwem gotyckim w Polsce, red. M. Walczak, W. Walanus, Kraków 2014 (w druku).
• Kaliszuk Jerzy, Recepcja „Podróży” Johna Mandeville’a w Polsce późnego średniowiecza i u progu czasów nowożytnych, „Przegląd Historyczny”, 89:1998, nr 3, s. 343-359.
• Katalog der Danziger Stadtbibliothek, von Otto Günther, t. V: Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig, Danzig 1903.
• Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Kórnickiej, oprac. Jerzy Zathey, Wrocław 1963.
• Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, oprac. Marta Czyżak przy współpracy Moniki Jakubek-Raczkowskiej i Arkadiusza Wagnera (w druku).
• Kot Stanisław, Anglo-polonica, angielskie źródła rękopiśmienne do dziejów stosunków kulturalnych Polski z Anglją, „Nauka Polska”, 20(1935), s. 49-140.
• Kozłowska-Budkowa Zofia, Księgozbiór polskiego uczonego z XII/XII w., „Studia Źródłoznawcze” 1:1957, s. 109-118.
• La troisième concile de Latran (1179), sa place dans l’historire, ed. Jean Longère, Paris 1982.
• Lisiecki Arkadiusz, Katalog rękopisów biblioteki seminaryjnej w Poznaniu aż do wieku XV włącznie, Poznań 1905 (Odbitka z „Przeglądu Kościelnego”).
• Lobrichon Guy, Le Mangeur au festin. L’Historia scholastica aux mains de ses lecteurs, [w:] Pierre le Mangeur ou Pierre de Troyes maître du XII siècles, ed. G. Dahen, Turnhout 2013, s. 297-302.
• Luscombe David, Peter Comestor, [w:] The Bible in the Medieval World. Essays in Memory of Beryl Smalley, ed. K. Walsh et D. Wood, Oxford.
• Luscombe David, The place of Peter Comestor in the history of medieval theology, [w:] „Pierre le Mangeur ou Pierre de Troyes maître du XII siècles”, Turnhout 2013, s. 27-45.
• Michałowska Teresa, Literatura polskiego średniowiecza, Warszawa 2011.
• Morey James H., Peter Comestor, Biblical Paraphrase, and the Medieval Popular Bible, „Speculum” 68:1993, s. 6-35.
• Päsler Ralf G., Die Handschriftensammlungen der Staats- und Universitätsbibliothek, der Stadtbibliothek und des Staatsarchivs Königsberg. Mit einem Exkurs zur mittelalterlichen Bibliotheksgeschichte der Stadt und Anhängen, [w:] Königsberger Buch- und Bibliotheksgeschichte, Köln [i in.] 2004.
• Päsler Ralf G., Katalog der Mittelalterlichen deutschsprachigen Handschriften der ehemaligen Staats- und Universitätsbibliothek Königsberg. Nebst Beschreibung der mittelalterlichen deutschsprachigen Fragmente des ehemamaligen Staatsarchivs Königsberg, München 2000, s. 12-14.
• Polkowski Ignacy, Katalog rękopisów kapitulnych katedry krakowskiej, Kraków 1884.
• Polski Słownik Biograficzny, t. 1- [red. Władysław Konopczyński], Kraków, Wrocław 1935-.
• Rosemann Philipp W., Peter Lombard, Oxford 2004 (Great Medieval Thinkers).
• Smalley Beryl, Gospels in the Paris Schools c. 1100-c. 1280, Oxford 1985.
• Soszyński Jacek, Kronika Marcina Polaka i jej średniowieczna tradycja rękopiśmienna w Polsce, Warszawa 1995 (Studia Copernicana, 34).
• Stegmüller Friedrich, Repertorium Biblicum Medii Aevi, Matriti 1950.
• Szelińska Wacława, Biblioteki profesorów Uniwersytetu Krakowskiego w XV w. i początkach XVI wieku, Wrocław 1966.
• Wielgus Stanisław, Obca literatura biblijna w średniowiecznej Polsce, Lublin 1990.
• Winroth Anders, The Making of Gratians „Decretum”, Cambridge 2000 (Cambridge Studies in Medieval Life and Thought, Fourth Series 49).
• Wisłocki Władysław, Katalog rękopisów Bibljoteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, cz. 1-2, Kraków 1877-1881.
• Włodek Zofia, Inventaire des manuscrits médiévaux latins, philosophiques et théologiques de la bibliotheque des peres dominicains de Cracovie, „Mediaevalia Philosophica Polonorum” 14:1970, s. 155-186.
• Zathey Jerzy, Biblioteka Jagiellońska w latach 1364-1492 [w:] Zathey, A. Lewicka-Kamińska, L. Hajdukiewicz, Historia Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1: 1364-1775, Kraków 1966.

Identifiers

Biblioteka Nauki

472207