Polonika francuskie w zbiorowej świadomości organizatorów i członków pierwszych towarzystw i instytucji Wielkiej Emigracji

• Authors: Iwona H. Pugacewicz

Title variants

EN

Summary The French Polonica in the collective consciousness of the organisers and members of the first societies and institutions of the Great Emigration

Abstracts

EN

One of the most significant elements, strongly binding the politically divided Great Emigration, were the joint efforts on documentation of the Polish heritage. This article discusses a rare phenomenon in Europe – a collective and spontaneous action taken abroad by expatriates to find, collect, and develop French Polonica. This type of action was a collective effort of the whole national minority living in Paris. It shows a unique social effort: the association of citizens deprived of their own state in various groups and unions working jointly in order to prove the Polish rational status, legitimacy of Polish nationality. By showing the different stages of working on French Polonica, the dedication of individuals and societies, one must pay attention to the favorable French circumstances: some earlier interest in Russian literature and the uniqueness of Polish romantic writing. In addition, we observe the development of national ideology. Writing about the role of Polonica, the transcendent thinking and action taken jointly by the people of the Great Emigration, we present the organizational phenomenon of registration of Polish literature and the entire Polish culture. Part of the article is devoted to the most important methodological problems, related to the formal classification of closely-identified French Polonica which have been identified, thus indicating further research fields.

PL

W artykule ukazano podjęty przez wychodźstwo zbiorowy wysiłek społeczny – zrzeszanie się pozbawionych państwowości obywateli w różne ugrupowania i związki w imię nadrzędnego interesu: uprawomocnienia polskiej kultury, udowodnienia jej żywotności jak i zaprezentowania Europie bogatej polskiej tradycji piśmienniczej. Przed ukazaniem emigracyjnych inicjatyw na rzecz tworzenia, promocji i ochrony poloników zaprezentowano wcześniejsze francuskie zainteresowania Wschodem, ze szczególnym uwzględnieniem kultury rosyjskiej. Omówiono – determinowaną bardziej przez polską kulturę niż politykę – aktywność stowarzyszeniową wychodźstwa w jego pierwszych latach pobytu poza macierzą. Przybliżono sylwetki dziewiętnastowiecznych prekursorów działalności na rzecz promocji polskiego piśmiennictwa na Zachodzie, a następnie plany, działalność oraz dorobek twórczy najaktywniejszych organizacji, które powstały po upadku powstania listopadowego. Ukazano zbiorowe jak i indywidualne zaangażowanie na rzecz stopniowej organizacji i gromadzenia polskiego dziedzictwa piśmienniczego. W trakcie omawiania kolejnych działań na rzecz zbierania i tworzenia poloników na emigracji ukazano wspólne polskie myślenie ponad politycznymi podziałami, a także inicjatywy i przedsięwzięcia scalające i de facto formujące Wielka Emigrację. Wskazano na inaczej kształtujący się system emigracyjnych wartości, który w całym procesie promocji polskiej kultury piśmienniczej we Francji wydawał się być kluczowy.

Keywords

PL

bibliografia; biblioteki; dziedzictwo narodowe; emigracja , Francja; kultura; organizacje; polonicum; patrioticum; rossicum; towarzystwa; wartości; Wielka Emigracja; XIX w.

EN

bibliography; library; national heritage; emigration; France; culture,; organizations; polonicum; patrioticum; russicum; societies; values; Great Emigration; 19th century

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii
• Journal: Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi
• Year: 2017
• Volume: Polonika w zbiorach obcych, tom specjalny
• Pages: 413-428

Dates

published

2017

Contributors

author

Iwona H. Pugacewicz

• Katedra Badań nad Bibliotekami i Innymi Instytucjami Kultury, Uniwersytet Warszawski

References

• M. Adrianek , O tropieniu książek przez cenzurę carską, „Folia Bibliologica” 1986/1987, R. 34/35, s. ?.
• Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 roku i pierwszych lat emigracji, oprac. E. Sawrymowicz, Kraków 1967.
• Barszczewska-Krupa A., Udział firm księgarskich i drukarskich w infiltracji nielegalnej literatury emigracyjnej do kraju w latach 1832-1862, „Acta Universitatis Lodziensis Seria 1: Nauki humanistyczno-społeczne” 1978, T. 40, s.71-110.
• Barszczewska-Krupa A., Emigracja i kraj. Wokół modernizacji polskiej świadomości narodowej 1831-1863, Łódź 1999.
• Biblioteka Polska w Paryżu, rkps 2290, 2292.
• Bieńkowska B., Polonika w bibliotekach obcych. Potrzeby i możliwości badawcze, [w:] Dawnych ksiąg niesyty. Tom studiów dedykowanych profesorowi Januszowi Tondelowi na siedemdziesięciolecie urodzin, red. I. Imańska, A. Wagner, Toruń 2016, s. 29-43.
• Borejsza J.W., Piękny wiek XIX. Wyd. 3, Warszawa 2010.
• Borkowska W., Chodźko Leonard, [w:] PSB. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek, Kraków 1937, s. 386-388.
• Beauvois D., La conscience historique polonaise au XIXe siècle. Entre mythographie et historiographie, „Histoire de L’éducation” 2000, nr 86, s. 37-60.
• Br. Z. [Bronisław Zaleski], Januszkiewicz Eustachy, „Roczniki Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu” 1873-1878, s. 302-331.
• Chlebowczyk J., O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodowotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX w.), Warszawa;Kraków 1983
• Czerwińska J., Działalność charytatywna Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski w Londynie u schyłku XIX wieku, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica II” 2003, Folia 17, s. 303-310
• Dopierała K., Literackie Towarzystwo Przyjaciół Polski w Londynie, „Przegląd Zachodni” 1985, nr 4, s. ?.
• Durbas M., Akademia Stanisława w Nancy (1750-1766), Kraków 2013.
• Flandrin J.L., Cobbi J., Tables d'hier, tables d'ailleurs: histoire et ethnologie du repas, Paris 1999.
• Gadon L., Wielka Emigracja w pierwszych latach po powstaniu listopadowym, Paryż 1957.
• Gałkowski A., Polski patriota – obywatel Europy. Rzecz o Janie Czyńskim (1801-1867), Warszawa 2004.
• Handelsman M., Książę Adam Czartoryski, Warszawa 1938.
• Jański B., Dziennik 1830-1839, odczytał z autografu i oprac. A. Jastrzębski, Rzym 2000.
• Kalembka S., Polskie wychodźstwo popowstaniowe i inne emigracje polityczne w Europie w XIX wieku, [w:] Polska XIX wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura, pod red. S. Kieniewicza, Warszawa 1977, s. 194-252.
• Kalembka S., Wielka Emigracja 1831-1862, Warszawa 1971.
• Karpińska M., «Emigracja ogromnie piśmienna». Książka w życiu Wielkiej Emigracji 1832-1848, [w:] Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków w XIX-XXI wieku, red. A. Chamera-Nowak, D. Jarosz, Warszawa 2015, s. 17-30.
• Kieniewicz S., Gadon Lubomir (1831-1908), [w:] PSB. T. 7: Firlej Jan - Girdwoyń Kazimierz, Kraków 1948-1958, s. 203-204.
• Kieniewicz S., Morawski Teodor (1797-1879), PSB. T. 21: Mieroszewski Sobiesław - Morsztyn Władysław, Kraków 1976, s. 749-751.
• Kłossowski A., Historia książki polskiej za granicą. Problemy badawcze, Warszawa 1980.
• Kłossowski A., Na obczyźnie. Ludzie polskiej książki, Wrocław 1984.
• Kolasa W.M., Prasa Wielkiej Emigracji (1832-1870) w polskim prasoznawstwie, „Zeszyty Prasoznawcze” 2013, t. 56, nr 3 (215), s. 389-400.
• Komza M., Mickiewicz ilustrowany, Wrocław 1987
• Konarska B., Malinowski Jakub (1808-1897), PSB. T. 19: Machowski Wawrzyniec - Maria Kazimiera, Kraków 1974 s. 344-345
• Korespondencja Adama Mickiewicza. T. 2, Paryż 1872.
• Kurdelska J., Katalog emigracyjnych wydawnictw periodycznych 1830-1939 w Bibliotece Kórnickiej, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1959, z. 7, s.409-467 .
• Lewandowski I., Rykaczewski Erazm Edward (1803-1873), PSB. T. 33:
• Rudowski Jan - Rząśnicki Adolf, Kraków 1991-1992, s. 472-474.
• Maj M., Obraz Polaków w twórczości J. Micheleta, Annales Universitatis Mariae Curie – Skłodowska” 2011, t. 58/2, s. 103-115.
• Mickiewicz A., Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, Paryż 1832.
• Pezda J., Historia Biblioteki Polskiej w Paryżu w latach 1838-1893, Kraków 2013.
• Geneza, program i struktura organizacyjna Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski, „Przegląd Humanistyczny” 1978, nr 1, s. ?.
• Pugacewicz I.H., Batignolles 1842-1874. Edukacja Wielkiej Emigracji, Warszawa 2017.
• Rederowa D., Polski emigracyjny ośrodek naukowy we Francji w latach 1831-1872, Wrocław 1972.
• Pugacewicz I.H., Organizacja i plany wobec Biblioteki Wersalskiej w świetle wybranych relacji i źródeł, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2012, t.6, s. 275-288.
• Pugacewicz I.H., O zmiennych losach biblioteki szkolnej w Paryżu w latach 1842-1963, [w:] Biblioteki w systemie kultury jednoczącej się Europy, red. M. Zając, E.B. Zybert, Warszawa 2007, s. 6-22.
• Pugacewicz I.H., Biblioteka emigracyjna na Batignolles – jako magazyn pamięci narodowej, [w:] Biblioteka w czasie, czas w bibliotece. T. 1: Przez dzieje ku współczesności. Materiały konferencyjne Lublin 25-26 września 2014, pod red. S. Wojnarowicz, B. Kasperka, t. I, Lublin 2015, 47-66.
• Pugacewicz I.H., Budowanie identyfikacji narodowej w Szkole Polskiej w Paryżu u schyłku XIX wieku, [w:] Poza paradygmaty. Pedagogika międzykulturowa, Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Tadeuszowi Lewowickiemu. T. 2, red. A. Szczurek-Boruta, E. Ogrodzka-Mazur, Toruń 2012.
• Pugacewicz I.H., Szkoła Narodowa Polska na Batignolles. Obraz edukacji dwukulturowej w dziewiętnastowiecznym wymiarze historycznym, [w:] Wielokulturowość i problemy edukacji, red. T. Lewowicki, A. Różańska, G. Piechaczek-Ogierman, Toruń 2012.
• Riabinin J., Fragmenty z dziejów cenzury lubelskiej. 1831-1864 r., „Pamiętnik Lubelski” 1930, t. 1, s. 34-51
• Rogalski A., Rosja-Europa. Wzajemne związki, wpływy i zależności kulturalno-literackie, Warszawa 1960.
• Semkowicz A., Wydania dzieł Adama Mickiewicza w ciągu stulecia : o wydaniach oryginalnych ogłoszonych za życia poety 1822-1855 : gawęda bibliofilska, Lwów 1930.
• Semkowicz A., Bibliografia utworów Adama Mickiewicza do roku 1855, Warszawa 1958.
• Serczyk A., Kultura rosyjska XVIII wieku, Wrocław 1984.
• Seroka K., Biblioteka Polska w Paryżu (1838-1871). Studium bibliologiczne, Warszawa 2015, maszynopis pracy doktorskiej, Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych, Uniwersytet Warszawski.
• Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji 1831-1840, Warszawa 1970.
• Strzyżewski M., Michał Podczaszyński. Zapomniany romantyk, Toruń 1999.
• Strzyżewski M., Michał Podczaszyński (1800-1835), „Przegląd Artystyczno-Literacki” 1998, nr 11, s. 112-117.
• W. Stummer, Rola Literackiego Towarzystwa Przyjaciół Polski w kształtowaniu brytyjskiej opinii publicznej w sprawie polskiej (1832-1856), [w:] Wielka Emigracja i sprawa polska a Europa (1832-1864), pod red. S. Кalembki, Toruń 1980, s. 43-64.
• Sudolski Z., Mickiewicz. Opowieść biograficzna, Warszawa 1997.
• Wernicki A., Leonard Chodźko i jego prace: krótki rys biograficzny i naukowy, Lwów 1880.
• Witkowska A., Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, Gdańsk 1997.
• Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 70/2012 Dyrektora Biblioteki Narodowej z dnia 31 grudnia 2012 r., Jednolite zasady gromadzenia zbiorów, [online] <http://www.bn.org.pl/download/document/1375712606.pdf> [18.05.2017].
• Zakrzewski J., Czasopiśmiennictwo polskie na emigracji. Wydawnictwa awiniońskie (1832-1833), „Przegląd Historyczny” 1907, t. 4, z. 1, s. 82-97, 205-220.
• Ziółek J., Studia nad myślą polityczną Wielkiej Emigracji: Napoleon I i Napoleon III, Lublin 1995.
• Żaliński H., Kraj, emigracja, niepodległość. Studia i szkice, Kraków 2006.

Identifiers

Biblioteka Nauki

472063