Niedopuszczalność dowodu z prowokacji policyjnej w procesie amerykańskim i niemieckim w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego USA i ETPCz

• Authors: Cezary Kulesza

Title variants

EN

Inadmissibility of Police Entrapment Evidence in the Us and German Trials in the Light of the Case-law of the US Supreme Court and the European Court of Human Rights

Abstracts

PL

Celem artykułu jest dokonanie próby porównania standardu amerykańskiego i standardu europejskiego w zakresie niedopuszczalności dowodów z nielegalnej prowokacji policyjnej. Mimo jakościowych różnic pomiędzy systemem common law i systemem civil law (opisywanym tu na przykładzie Niemiec) w obu systemach uznano prowokację policyjną za efektywną metodę zwalczania przestępczości, jednakże przyjęto różne standardy jej stosowania. W procesie amerykańskim, który dopuszcza aktywne formy prowokacji, Sąd Najwyższy USA i większość sądów federalnych przy ocenie zarzutu obrony stosują subiektywny test obrony opartej na zarzucie prowokacji, koncentrujący się na predyspozycjach prowokowanej osoby do popełnienia przestępstwa. Z kolei wypracowany przez orzecznictwo ETPCz (w tym w sprawach niemieckich) standard oceny dopuszczalności dowodów z nielegalnej (przede wszystkim aktywnej) prowokacji opiera się na stosowaniu dwóch testów: materialnego (badającego zarówno predyspozycje prowokowanej osoby, jak i legalność skierowanej wobec niej działań policji) oraz procesowego, polegającego na weryfikacji rzetelności rozpoznawania przez sądy krajowe zarzutu podżegania przez policję do przestępstwa. Podstawowej różnicy między analizowanymi standardami należy szukać w skutkach nielegalnej prowokacji. W systemie amerykańskim stanowi ona kontratyp odpowiedzialności sprawcy za przestępstwo popełnione wskutek prowokacji, zaś standard strasburski dopuszcza sanowanie negatywnych skutków takiego nielegalnego dowodu w postępowaniu sądowym wtedy, gdy Trybunał uznaje, że „proces sądowy oceniany jako całość był rzetelny”, zaś dowód z nielegalnej prowokacji nie był istotny dla skazania oskarżonego.

Keywords

PL

prowokacja; prawo do sądu; Niemcy; USA; Europejski Trybunał Praw Człowieka; Sąd Najwyższy USA

• Publisher: Uczelnia Łazarskiego. Oficyna Wydawnicza
• Journal: Ius Novum
• Year: 2022
• Volume: 16
• Issue: 2
• Pages: 39-56

Dates

published

2022

Contributors

author

Cezary Kulesza

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/000000030509327X

References

• Albrecht H.-J., Inzest und Strafrecht. Ein rechtsvergleichendes und empirisches Gutachten, www.ethikrat.org/fileadmin/ PDF-Dateien/Veranstaltungen/Albrecht.pdf (dostęp: 20.01.2020).
• Banasik K., Karalność kazirodztwa jako naruszenie wolności seksualnej, w: Z. Dymińska (red.), Konteksty prawa i praw człowieka, Kraków 2012.
• Baranowski J., Ratio legis prawnokarnego zakazu kazirodztwa, „Przegląd Prawa Karnego” 1990, nr 3.
• Bennett R.L., Motulsky A.G., Bittles A.H., Hudgins L., Uhrich S., Doyle Lochner D., Silvey K., Scott C.R., Cheng E., McGillivray B., Steiner R.D., Olson D., Genetic Counseling and Screening of Consanguineous Couples and Their Offspring: Recommendations of the National Society of Genetic Counselors, „Journal of Genetic Counselling” 2002, vol. 11 (2).
• Bielski M., w: W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, vol. 2: Komentarz do art. 117–211a, Warszawa 2017.
• Bielski M., Wykładnia znamion „obcowanie płciowe” i „inna czynność seksualna” w doktrynie i orzecznictwie sądowym, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2008, no. 1.
• Bojarski M., w: M. Bojarski (red.), Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, Warszawa 2012.
• Bradshaw J., Zrozumieć rodzinę, przeł. H. Szczepańska, Warszawa 1994.
• Budyn-Kulik M., Inna czynność seksualna. Analiza dogmatyczna i praktyka ścigania, „Prawo w Działaniu” 2008, nr 5.
• Daniluk P., Nowak C., Kazirodztwo jako problem karnoprawny (dwugłos), „Archiwum Kryminologii” 2007–2008, t. 29–30.
• Filar M., w: I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński (red.), System Prawa Karnego, t. 4, cz. 2: O przestępstwach w szczególności, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
• Filar M., Przestępstwa seksualne w nowym kodeksie karnym, „Nowa Kodyfikacja Karna. Kodeks Karny. Krótkie Komentarze” 1997, t. 2.
• Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2017.
• Godlewski J., Kilka uwag na temat szczególnych cech kazirodztwa i transseksualizmu, „Psychiatria Polska” 1976, nr 5.
• Góral R., Kodeks karny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005.
• Górniok O., w: O. Górniok, S. Hoc, M. Kalitowski, S.M. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, t. 2: Art. 117–363, Gdańsk 2005.
• Gromska J., Masłowski J., Smoktunowicz I., Badanie przyczyn kazirodztwa na podstawie analizy opinii sądowych, „Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej” 2002, nr 4.
• Grott K., Szostak M., Incest. Criminological Studies, Poznań 2013.
• Hypś S., w: A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018.
• Ignatowicz J., Nazar M., Prawo rodzinne, Warszawa 2016.
• Joachimiak A., Genetyka, Kraków 1998.
• Kłączyńska N., w: J. Giezek (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Warszawa 2014.
• Kliemannel K., Beischlafzwischen Verwandten. Eineinterdisziplinäre Betrachtung, Halle-Wittenberg 2014.
• Konarska-Wrzosek V., Przedmiot ochrony przy typie przestępstwa kazirodztwa, w: Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, Ł. Pohl (red.), Poznań 2009.
• Konarska-Wrzosek V., w: V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018.
• Kubik A., Specyficzne zaburzenia życia seksualnego, Warszawa 2011.
• Lernell L., Liberalizm i rygoryzm seksualny. Zagadnienia współczesne, w: K. Imieliński (red.), Seksuologia kulturowa, Warszawa 1980.
• Leszczyński L., O projektach reformy przepisów dotyczących przestępstw seksualnych, „Państwo i Prawo” 1992, t. 2.
• Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1932.
• Makowski W. (red.), Encyklopedia podręczna prawa karnego (prawo karne materialne i formalne, karne skarbowe i administracyjne; socjologja i psychologja kryminalna; medycyna i psychjatrja sądowa; kryminalistyka i więziennictwo), t. 2: Egipt – międzynarodowe prawo karne, Warszawa 1934–1936.
• Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010.
• Mozgawa M., w: M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2021.
• Nazar K., Kazirodztwo. Studium prawnokarne i kryminologiczne, Lublin 2019.
• Papierkowski Z., Prawo karne (część szczególna), Lublin 1947.
• Peiper L., Komentarz do kodeksu karnego, prawa o wykroczeniach, przepisów wprowadzających obie te ustawy, Kraków 1936.
• Pilinow A., Kazirodztwo – geneza zakazu i skutki, „Problemy Rodziny” 1969, nr 3.
• Pilinow A., Teoretyczne i empiryczne wersje kazirodztwa, „Kultura i Społeczeństwo” 1968, nr 3.
• Płatek M., Kodeksowe ujęcie kazirodztwa – pozorny zakaz i pozorna ochrona, w: M. Mozgawa (red.), Kazirodztwo, Warszawa 2016.
• Rodzynkiewicz M., w: A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 117–277, Kraków 2006.
• Simson G., Geerds F., Straftaten gegen die Person und Sittlichkeitsdelikte in rechtsvergleichender Sicht, München 1969.
• Skupiński J., Problematyka kodyfikacji przestępstw „nierządu”, „Palestra” 1960, nr 10.
• Smyczyński T., Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2016.
• Surkont M., Prawo karne. Podręcznik dla studentów administracji, Sopot 1998.
• Szczekala A., Przeszkody małżeńskie pokrewieństwa i przysposobienia oraz ustalenie stanu cywilnego a zakaz kazirodztwa, w: M. Mozgawa (red.), Kazirodztwo, Warszawa 2016.
• Szibor R., Inzestund Konsanguinität – Eine Übersichtsoziologischen, klinisch-genetischen und rechtsmedizinischen Aspekten, „Rechtsmedizin” 2004, Bd. 14.
• Ślusarczyk B., Z problematyki kazirodztwa (charakterystyka rodzin, w których ujawniono fakty współżycia kazirodczego), „Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne” 1977, t. 6.
• Tomkiewicz M., Kazirodztwo a prawnokarna ochrona rodziny w Polsce, „Profilaktyka Społeczna i Resocjalizacja” 2013, nr 21.
• Warylewski J., w: R.A. Stefański (red.) Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018.
• Wąsek A., W kwestii tzw. odmoralizowania prawa karnego, „Studia Filozoficzne” 1985, nr 2–3.
• Winter P.C., Hickey G.I, Fletcher H.L., Genetyka, przeł. J. Augustyniak, Warszawa 2000.
• Wojciechowska J., w: B. Kunicka-Michalska, J. Wojciechowska (red.), Przestępstwa przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania, wolności seksualnej i obyczajności oraz czci i nietykalności cielesnej. Rozdziały XXIII, XXIV, XXV i XXVII Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2001.
• Zoll A., Ochrona prywatności w prawie karnym, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2000, t. 1.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2167465