The Idea of Knighthood in the Sermons and Speeches by Aleksander Jełowicki CR

• Authors: Mirosław Lenart

Title variants

PL

Idea rycerstwa w kazaniach i mowach Aleksandra Jełowickiego CR

IT

La nozione del cavalierato nei sermoni e nei discorsi di Aleksander Jełowicki CR

Abstracts

IT

Nei testi dei discorsi pubblici di Aleksander Jełowicki, in particolare quelli associati alla sua pratica di predicazione, si fa notare il frequente riferimento all’idea del cavalierato cristiano. I cavalieri cristiani, nel contesto discorsivo del Resurrezionalista, sono i difensori della patria che hanno combattuto nel corso della storia, così come tutti coloro che hanno preso parte alle rivolte nazionali, e che spesso sono stati costretti ad emigrare. In termini allegorici, la stessa Polonia viene evocata come il cavaliere che si batte per i valori cristiani, distinguendosi nell’atteggiamento contro lo sfondo delle società degradanti dell’Occidente. La lunga durata del modello individuale sviluppato dopo il Concilio di Trento, descritto come miles christianus, è stata quindi inserita da Jełowicki nella corrente di formazione delle aspirazioni nazionali, caratteristica del XIX secolo. L’aspetto morale e religioso di tali aspirazioni era quello di identificarsi con i valori rappresentati dalla Chiesa cattolica, il cui rispetto, secondo il predicatore, garantiva il ripristino dell’indipendenza. Così, l’idea del cavalierato cristiano risultava complementare alla visione di uno Stato e di una nazione fortemente legati ai modelli biblici, che, inoltre, caratterizzavano la spiritualità della congregazione. Si trattava essenzialmente dell’impegno per la resurrezione personale in unione con Gesù, il quale fu anche il modello per la patria sofferente. I testi di Jełowiecki, in ultima analisi, esemplificano un tipo particolare di militarizzazione della spiritualità e della religiosità polacca, una testimonianza che è riconoscibile anche nella Chiesa cattolica contemporanea in Polonia.

EN

In the texts of Aleksander Jełowicki’s public speeches, in particular those associated with his preaching practice, attention is drawn to the frequent reference to the idea of Christian chivalry. Christian knights, in the discourse of the Resurrectionist, are the defenders of the homeland who have been fighting throughout history, as well as all those who took part in national uprisings, who were often forced to emigrate. In allegorical terms, Poland itself is recalled as the knight fighting for Christian values, distinguished by its attitude against the background of the degrading societies of the West. The long duration of the personal model developed after the Council of Trent, described as miles christianus, was therefore inserted by Jełowicki into the current of shaping national aspirations, characteristic of the 19th century. The moral and religious aspect of these was to identify with the values represented by the Catholic Church, standing by which, according to the preacher, ensured the recovery of independence. Thus, the idea of Christian chivalry was complementary to the vision of a state and nation strongly linked to biblical models, which, moreover, characterized the spirituality of the congregation. Jełowicki’s texts, ultimately, exemplify a peculiar kind of militarization of Polish spirituality and religiousness, a testimony that is also recognizable in the contemporary Catholic Church in Poland.

PL

W tekstach wystąpień publicznych Aleksandra Jełowickiego, zwłaszcza związanych z jego działalnością kaznodziejską, zwraca uwagę częste przywoływanie idei rycerstwa chrześcijańskiego. Rycerzami chrześcijańskimi są w wykładzie zmartwychwstańca walczący na przestrzeni dziejów obrońcy ojczyzny oraz wszyscy biorący udział w narodowych zrywach, których los często zmusił do emigracji. W alegorycznym odniesieniu sama Polska przywoływana jest jako walczący o wartości chrześcijańskie rycerz, wyróżniający się swoją postawą na tle degradujących się społeczeństw Zachodu. Długie trwanie wypracowanego po Soborze Trydenckim wzorca osobowego, określanego jako miles christianus, zostało wpisane tym samym przez Jełowickiego w nurt kształtowania narodowych aspiracji, charakterystycznych dla XIX stulecia. Moralno-religijnym ich wymiarem było identyfikowanie się z wartościami reprezentowanymi przez Kościół katolicki, przy którym trwanie jest zdaniem kaznodziei, gwarantem odzyskania niepodległości. Tym samym idea rycerstwa chrześcijańskiego uzupełniała wizję państwa i narodu mocno powiązanych ze wzorcami biblijnymi, charakteryzującymi zresztą duchowość zgromadzenia. Chodzi tu przede wszystkim o dążenie do osobistego zmartwychwstania w jedności z Jezusem, będącym wzorem także dla cierpiącej ojczyzny. Teksty Jełowieckiego są w końcu przykładem swoistej militaryzacji duchowości i religijności polskiej, czego świadectwa są rozpoznawalne także we współczesnym Kościele katolickim na terenie Polski.

Keywords

EN

Aleksander Jełowicki; kazanie; zmartwychwstańcy; rycerstwo; miles christianus; wartości chrześcijańskie

PL

Aleksander Jełowicki; sermons; Resurrectionists; knighthood; miles christianus; Christian values

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2023
• Volume: 16
• Issue: 3

Dates

published

2023

Contributors

author

Mirosław Lenart

• Uniwersytet Opolski

• https://orcid.org/0000000191846893

References

• Bieńkowski T., „Bibliotheca selecta de rationestudiorum” Possewina jako teoretyczny fundament kultury kontrreformacji, w: Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970, s. 291-307.
• Burdziej B., „Super flumina Babylonis”. Psalm 136(137) w literaturze polskiej XIX-XX w., Toruń 1999.
• Jański B., Dziennik 1830-1839, odczytał z autografu i oprac. A. Jastrzębski, Rzym 2001.
• Jełowicki A., Kazania o świętych polskich i o Królowej Korony Polskiej tudzież Nauki przedślubne, mowy pogrzebowe i kazania przygodne. Poprzedzone listami Ojca Świętego Piusa IX a zakończone dokumentami odnoszącemi się do założenia Seminarjum Polskiego w Rzymie i nauką roztropności chrześcijańskiej ś. Wincentego a Paulo, Berlin 1869.
• Klechta J., Powstaniec, tułacz, kapłan. Ks. Aleksander Jełowicki (1804-1877) pierwszy rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji, Paryż 2004.
• „Kto ojczyźnie swej służy sam sobie służy”. Pamiątka obchodów czterechsetlecia śmierci Piotra Skargi, red. M. Lenart, Opole 2014.
• Lenart M., «Trattato... sopra il modo di fare un compito libro militare» di Antonio Possevino. Un’importante fonte per autori di libri indirizzati ai soldati polacchi nel Seicento, in: Vita pub-blica e vita privata nel Rinascimento. Atti del XX Convegno internazionale, a cura di L. Secchi Tarugi, Firenze 2010, s. 333-348.
• Lenart M., Dwa polskie teksty „ku przyzbrojeniu wojownikowi chrześcijańskiemu” z pierwszej połowy XVII wieku, „Napis”, 2006, seria XII: Krwawy świt, mroczny dzień... Tom poświęcony literaturze okolicznościowej i użytkowej, s. 287-303.
• Lenart M., La “nuova” religiosità dei soldati polacchi dopo il Concilio di Trento, in: Lingue e testi delle riforme cattoliche in Europa e nelle Americhe (sec. XVI-XXI), a cura di R. Librandi, Firenze 2012, s. 77-92.
• Lenart M., Miles Christianus e Heroina Christiana come modelli personali nella tradizione culturale polacca dal XVI al XVIII secolo, in: Obedience and Authority. Obbedienza e Autorità, ed. A. Gieniusz, T. Grabińska, A. Hennel-Brzozowska i in., Kraków 2018, s. 123-143.
• Lenart M., Miles christianus od Skargi do Starowolskiego, w: Humanizm polski. Długie trwanie – tradycje – współczesność (wstęp do badań), red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Cieński, Warszawa 2009-2010, s. 91-113.
• Lenart M., Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI-XVIII w.), Warszawa 2009 (Studia Staropolskie. Series Nova, t. 21).
• Lenart M., Modlitewniki dla wojska wydane na Śląsku w okresie pierwszej wojny światowej, w: Śląskie pogranicza kultur, t. 1, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, Wrocław 2012, s. 105-119.
• Lenart M., Podręcznik życia wojskowego i religijnego Piotra Skargi, w: „Kto ojczyźnie swej służy sam sobie służy”. Pamiątka obchodów czterechsetlecia śmierci Piotra Skargi, red. M. Lenart, Opole 2014, s. 45-56.
• Lenart M., Wzorce osobowe doby potrydenckiej w perspektywie idei walki, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego, red. J. Dąb¬kowska-Kujko, Warszawa 2016 (Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w Dialogu z Europą. Her¬meneutyka Wartości, t. 6), s. 351-387.
• Merlo Horstius J., Paradisus animae Christianae... [...] Manuale pietatis, in quo officium B. Mariae Virginis, septem Psalmi poenitentiae, litaniaevariae, accessusaltaris, psalterium et orationes tem¬pore belli et calamitatis publicae, etc., sumpt. J. Kinchii, Col. Agrippinae 1644.
• Merlo Horstius J., Paradisus animae Christianae..., sumpt. Balth. ab Egmondt, et Sociorum, Agrip¬pinae 1670.
• Micewski B., Jełowicki Aleksander CR, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus, Lublin 1997, kol. 1165.
• Milewski J., Rycerz polski w olszynie pod Grochowem, Warszawa 1831.
• Mleczko W. CR, Wkład ks. Aleksandra Jełowickiego CR w dzieło formacji duchowieństwa, „Polonia Sacra”, 18 (2014), nr 3 (36), s. 147-165.
• Otwinowski K., Dzieła X. Piotra Skargi T.J. Spis bibliograficzny, Kraków 1916.
• Poezja powstania kościuszkowskiego, zbiór, wstęp i objaśnienia J. Nowak-Dłużewski, Kielce 1946.
• Possevino A., [...] Bibliotheca selecta de ratione studiorum. Ad disciplinas et ad salutem omnium gentium procurandam recognita novissime ab eodem et avcta, et in duos tomos distributa [...], apud Altobellum Salicatium, Venetiis 1603.
• Possevino A., [...] Bibliotheca selecta de ratione studiorum..., Roma 1593.
• Possevino A., Il soldato christiano con l’instruttione dei capi dello essercito catolico. Composto dal r. padre Antonio Possivino della compagnia di Giesu..., per liheredi di Valerio, & Luigi Dorici, Roma 1569.
• Psałterz podczas wojny i publicznej klęski..., [b.dr., b.m., b.r.].
• Rzewuski H., Rycerz Lizdejko..., t. 1-3, Warszawa 1851-1852.
• Skarga P., Nauki zbawienne, modlitwy pożyteczne i potrzebne, pobudki chwalebne, przykłady wdzięczne dla żołnierza chrześcijańskiego..., XX. Bazylianie, Supraśl 1767.
• Skarga P., Pobožny soldat, to jest: naucženi, modlitby, přzykladowé soldátskému životu přislušme, tłum. T.I. Placal, [b.dr.], Praga[?] 1630.
• Skarga P., Pobožny soldat, to jest: naucženi, modlitby, přzykladowé soldátskému životu přislušme, tłum. T.I. Placal, [b.dr.], Praga 1634.
• Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo, powołaniu wojskowych ludzi właśnie służące..., Drukarnia Aka¬demicka S.J., Wilno 1748.
• Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo, powołaniu wojskowych ludzi właśnie służące..., Drukarnia Aka¬demicka S.J., Wilno 1759.
• Skarga P., Żołnierskie nauki i nabożeństwo oraz reguły o powołaniu do stanu żołnierskiego chrześcijańskiego w dziełach prawdziwie należące..., Drukarnia JMci Prymasa, Łowicz 1763.
• Skarga P., Żołnierz chrześcijański nauką z Pisma św. i Ojców św. i przykłady, i modlitwami przeciw nieprzyjaciołom Krzyża św.... uzbrojony, u Jana Jakuba Textora Factora, Oliwa 1688.
• Skarga P., Kazania przygodne z innemi drobniejszemi pracami..., skład w księgarni Feliksa Westa w Brodach, Kraków 1610.
• Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo..., Franciszek Cezary, Kraków 1618.
• Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo..., wdowa Jakuba Siebeneychera, Kraków 1606.
• Skarga P., Żołnierskie nabożeństwo..., Wojciech Regulus Młodniewicz, Poznań 1677.
• Skarga P., Żołnierz chrześcijański, czyli Zabawy pobożności chrześcijańskiej dla stanu żołnierskiego na widok podane, drukarnia J. Mci I Rzeczpospolitej, Sandomierz 1789.
• Starowolski S., Prawy rycerz, Kraków 1858.
• Tazbir J., Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji, Warszawa 1978.
• Tessore D., La mistica della guerra. Spiritualita delle armi nel Cristianesimo e nell’Islam, pref. F. Cardini, Roma 2003.
• Wacław Potocki, „Pojedynek rycerza chrześcijańskiego” (ok. 1645) oraz „Enchiridion militis Christiani” (ok. 1685), oprac. R. Grześkowiak, i M. Lenart, w: Umysł stateczny i w cnotach gruntowny. Prace edytorskie dedykowane pamięci profesora Adama Karpińskiego, red. R. Grześkowiak, R. Krzywy, Warszawa 2012 (Studia o Literaturze Dawnej, t. 1), s. 123-157.

Identifiers

Biblioteka Nauki

26850596