How the spirituality of the Resurrectionists transformed the cultural environment. The Lord’s Prayer of Father Piotr Semenenko and Feliks Count Sobański

• Authors: Piotr Jamski

Title variants

PL

Jak duchowość zmartwychstańców przekształcała środowisko kulturowe. Modlitwa Pańska o. Piotra Semenenki i Feliksa hr. Sobańskiego

IT

Come la spiritualità dei Resurrezionisti trasformò l’ambiente culturale. Il Padre Nostro di Padre Piotr Semenenko e Conte Feliks Sobański

Abstracts

IT

Il testo è un tentativo di presentare l‘influenza della spiritualità e delle idee predicate dai Padri Resurrezionisti sulla cultura e sull’arte, compresa l’architettura, e sull’ambiente culturale dei territori polacchi nella seconda metà del XIX e all’inizio del XX secolo. I presupposti relativi alla necessità di cambiare il modo in cui funziona la società (verso una società civile), di lavorare su un incremento delle strutture parrocchiali e delle comunità che operano all’interno delle società locali, così come sulla formazione approfondita dei sacerdoti e sul rinnovamento della vita liturgica, erano di particolare importanza per la congregazione. Il mutamento di pensiero a favore di idee vicine a quelle dei Resurrezionisti si manifestò, tra l’altro, in una tendenza particolarmente evidente nell’erezione delle cosiddette Cattedrali di Villaggio, o chiese neogotiche, che divennero centri di rinascita delle comunità e elevarono lo status del quartiere, fornendo uno spazio appropriato per il ripristino dello splendore della liturgia collettiva e uno spazio per le opere educative e caritatevoli. Feliks ed Emilia Sobański, originari di Obodówka in Ucraina, stabilitisi a Guzów in Mazovia dal 1865, abbracciarono consapevolmente l’idea di un coinvolgimento laico nello sviluppo religioso dei polacchi, dell’aumento della presenza dei principi cristiani nella politica, nell’economia, nella filantropia, nell’istruzione, nella scienza e nell’arte, e quindi – a lungo termine – della rinascita dello Stato polacco. Feliks Sobański sperimentò in modo particolarmente profondo la sua fede nel contesto delle parole del Padre Nostro, che lo accompagnarono per tutta la vita e che mise in pratica attraverso opere di carità – fondò orfanotrofi, case di accoglienza, ospedali, oltre a luoghi di culto – che entrarono a far parte del paesaggio architettonico delle terre polacche. Il suo atteggiamento derivò dai contatti personali con i Padri dell’ordine dei Resurrezionisti e beneficiò delle lezioni di Padre Piotr Semenenko sulla preghiera del Padre Nostro. Le invocazioni individuali del Padre Nostro apparvero nei luoghi di culto e di carità fondati da Sobański, tra cui: la cappella del palazzo di Guzów, la cappella dell’orfanotrofio di Guzów, sopra l’ingresso delle aule per ragazzi a Varsavia e sull’edificio degli uffici del palazzo Sobański ad Aleje Ujazdowskie a Varsavia. L’uso costante di frammenti del Padre Nostro per contrassegnare gli edifici da lui fondati fu una manifestazione estremamente consapevole di pietà, semplicità e carità. Feliks Sobański, collocando il messaggio nello spazio pubblico, presumibilmente supponeva che potesse essere interpretato da molti, anche se è difficile identificare gli specifici destinatari. L’iscrizione indelebile (almeno nell’ipotesi) sull’edificio è, o meglio diventa, un elemento permanente dello spazio, incaricato di portare i valori contenuti nell’iscrizione e di influenzare altri con essi. L’uso di passaggi del Padre Nostro, un testo fondamentale per il Cristianesimo e ampiamente conosciuto (all’epoca della trasmissione del messaggio), è un uso interessante della pars pro toto, quando una ‘parte’ stimola il pensiero sul ‘tutto’ e una peculiare confessione pubblica di fede da parte di Feliks Sobański, risultante da un’incarnazione intenzionale dell’atteggiamento cristiano secondo gli insegnamenti dei Padri Resurrezionisti. Sembrerebbe che il concetto di contrassegnare gli edifici con invocazioni del Padre Nostro, applicato da Feliks Sobański ed Emilia Sobańska, non trovi una controparte nei territori polacchi, così come non è stato ancora possibile individuare realizzazioni europee semanticamente simili.

EN

The text is an attempt’ to present the influence of the spirituality and ideas preached by the Resurrectionist fathers on the culture and art, including architecture and the cultural environment of the Polish territories in the second half of the 19th and early 20th centuries. The postulates concerning the need to change the way society functions (towards a civil society), to work on an increase of parish structures and communities operating within local societies, as well as the thorough education of priests and the renewal of liturgical life, were of particular importance to the congregation. The change in thinking towards ideas close to those of the Resurrectionists became evident, among other things, in a tendency particularly prominent in the erection of so-called village cathedrals, or neo-Gothic churches, which became centers of community revival and raised the status of the neighborhood by providing appropriate space for the renewal of the splendor of the collective liturgy and space for educational and charitable works. Feliks and Emilia Sobański, originally from Obodówka in Ukraine, settled in Guzów in Mazovia since 1865, would consciously embraced the idea of secular involvement in the religious development of Poles, the growth of the presence of Christian principles in politics, economy, philanthropy, education, science and art, and thus – in the long run – the rebirth of Polish statehood. Feliks Sobański particularly profoundly experienced his faith in the context of the Lord’s Prayer words, which accompanied him throughout his life and which he put into action through charitable works – he founded orphanages, shelters, hospitals, as well as places of worship – that were part of the architectural landscape of the Polish lands. His attitude derived from personal contacts with the fathers of the Resurrectionist order and benefited from Father Piotr Semenenko’s lectures on the Our Father prayer. Individual invocations of the Lord’s Prayer appeared on places of worship and charity founded by Sobański, including: the chapel at the Guzów palace, the chapel at the Ophanage in Guzów, above the entrance to the Classrooms for Boys in Warsaw, and on the office building of the Sobański palace in Aleje Ujazdowskie in Warsaw. The constant use of fragments of the Lord’s Prayer in order to mark the buildings he founded was an extremely conscious manifestation of piety, simplicity and charity. Feliks Sobański, by placing the message in public space, would probably have assumed that it could be decoded by many, nevertheless it is difficult to identify specific recipients. The permanent (at least in assumption) inscription on the building is, or rather becomes, a permanent element of the space, assigned to carry the values contained in the inscription and influence others with them. The use of passages from the Lord’s Prayer, a text fundamental to Christianity and widely known (at the time of the message’s transmission), is an interesting use of pars pro toto, when a “part” stimulates thinking about the “whole” and a peculiar public confession of faith by Feliks Sobański, resulting from a deliberate embodiment of the Christian attitude following the teachings of the Resurrectionist fathers. It seems that the concept of marking buildings with invocations from the Lord’s Prayer, applied by Feliks Sobański and Emilia Sobańska, has no counterpart in the Polish territories, as well as it has not yet been possible to point out semantically similar European realizations.

PL

Tekst jest próbą ukazania wpływu duchowości i idei głoszonych przez księży zmartwychwstańców na kulturę i sztukę, w tym na architekturę i środowisko kulturowe ziem polskich w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. Dla zgromadzenia szczególnie ważne były postulaty dotyczące potrzeby zmiany funkcjonowania społeczeństwa (w kierunku społeczeństwa obywatelskiego), pracy nad wzrostem znaczenia struktur parafialnych oraz wspólnot działających w obrębie lokalnych społeczności, a także starannego wykształcenia księży i odnowy życia liturgicznego. Zmiana myślenia w kierunku bliskim ideom zmartwychwstańców uwidoczniła się m.in. w tendencji szczególnie widocznej we wznoszeniu tzw. wiejskich katedr, czyli neogotyckich kościołów, które stawały się centrami odradzania się społeczności i podnosiły rangę okolicy poprzez dodanie odpowiedniej przestrzeni dla odnowy splendoru wspólnej liturgii i miejsca dla prac edukacyjnych oraz dzieł miłosierdzia. Przykładem osób, które świadomie podjęły idee zaangażowania świeckich w rozwój religijny Polaków, wzrostu obecności chrześcijańskich zasad w polityce, gospodarce, filantropii, edukacji, nauce i sztuce, a przez to ‒ w dalszej perspektywie ‒ odrodzenia państwowości polskiej, byli Feliks i Emilia Sobańscy, wywodzący się z Obodówki na Ukrainie, od 1865 roku osiadli w Guzowie na Mazowszu. Feliks Sobański szczególnie głęboko przeżywał swą wiarę w kontekście słów Modlitwy Pańskiej, która towarzyszyła mu przez całe życie i którą wprowadzał w czyn m.in. poprzez fundowane przez siebie dzieła miłosierdzia ‒ ochronki, przytułki, szpitale, a także obiekty kultu ‒ wpisujące się w krajobraz architektoniczny ziem polskich. Jego postawa wynikała z osobistych kontaktów z ojcami z zakonu zmartwychwstańców i czerpania z wykładów o. Piotra Semenenki poświęconych modlitwie Ojcze nasz. Poszczególne wezwania Modlitwy Pańskiej pojawiały się na fundowanych przez Sobańskiego obiektach kultu i miłosierdzia m.in.: kaplicy przy pałacu w Guzowie, na kapliczce przy Ochronce w Guzowie, nad wejściem do Sal Zajęć dla Chłopców w Warszawie, na budynku oficyny pałacu Sobańskich w Alejach Ujazdowskich w Warszawie. Stałe posługiwanie się fragmentami Modlitwy Pańskiej w celu oznaczania fundowanych przez siebie budynków było niezwykle świadomą manifestacją pobożności, prostoty i miłosierdzia. Feliks Sobański, umieszczając komunikat w przestrzeni publicznej, zapewne zakładał, że będzie on mógł być dekodowany przez wielu odbiorców, niemniej trudno wskazać konkretnych adresatów. Trwała (przynajmniej w założeniach) inskrypcja na budowli jest, a właściwie staje się, trwałym elementem przestrzeni, której powierzono zadanie przeniesienia wartości zawartych w inskrypcji i oddziaływania nimi na innych. Użycie fragmentów Modlitwy Pańskiej, tekstu podstawowego dla chrześcijaństwa i znanego (w czasie nadawania komunikatu) powszechnie, jest ciekawym użyciem pars pro toto, kiedy to „część” pobudza myślenie o „całości” oraz swoistym, wynikającym ze świadomego wcielenia postawy chrześcijanina według nauk ojców zmartwychwstańców, publicznym wyznaniem wiary Sobańskiego. Wydaje się, że koncept opatrywania budowli wezwaniami z Modlitwy Pańskiej, zastosowany przez Feliksa i Emilię Sobańskich, nie ma odpowiednika na ziemiach polskich, jak również nie udało się dotychczas wskazać podobnych semantycznie realizacji europejskich.  

Keywords

EN

Piotr Semenenko; Count Feliks Sobański; Countess Emilia Sobańska; Lord’s Prayer; Resurrectionists; Guzów

PL

Piotr Semenenko; hrabia Feliks Sobański; hrabina Emilia Sobańska; Modlitwa Pańska; zmartwychwstańcy; Guzów

IT

Piotr Semenenko; Conte Feliks Sobański; Contessa Emilia Sobańska; Padre Nostro; Resurrezionisti; Guzów

• Publisher: Akademia Zamojska
• Journal: Facta Simonidis
• Year: 2023
• Volume: 16
• Issue: 3

Dates

published

2023

Contributors

author

Piotr Jamski

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000166820237

References

• Betlej A., Sibi, Deo, posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.
• Białostocki J., Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Warszawa 1980.
• Brzeziński M., Kaplica grobowa Łubieńskich i Sobańskich na cmentarzu w Wiskitkach, przedm. M. Sobański, T. Łubieński, A. Dziuba, Warszawa-Guzów-Wiskitki 2020.
• Chudzik A., Inskrypcje w przestrzeni miejskiej. Studium pragmalingwistyczne (na przykładzie napi¬sów krakowskich z lat 2003-2005), Sanok 2010.
• Krajobraz i doświadczenie, red. B. Frydryczak, M. Salwa, Warszawa 2020.
• Gorożankin M., 100-lecie parafii św. Antoniego w Radziwiłłowie Mazowieckim, „Gość Łowicki”, 2023, nr 2, 15 stycznia.
• Górski K., Genealogia religijności polskiej XX wieku, „Znak”, 9 (1957), s. 266-283.
• Grabowski J., Misja chrześcijan świeckich w myśli i działalności Bogdana Jańskiego ‒ aktualność i wy¬zwanie na progu nowego tysiąclecia, http://biblioteka.xcr.pl/wp-content/uploads/2018/12/ Grabowski-Mysl-chrzescijan-swieckich.pdf [dostęp: 5.12.2023].
• Gulczyński W., Świeccy w Kościele i świecie ‒ wizja apostolstwa świeckich według Bogdana Jańskiego, „Zeszyty Historyczno-Teologiczne Zmartwychwstańców”, 6 (2000), nr 6, s. 93-106.
• Hochleitner J., Twórcze inspiracje artystyczne Bohdana Jańskiego. Przyczynek o potrzebie rozumienia sakralnego wymiaru sztuki, http://biblioteka.xcr.pl/wp-content/uploads/2018/12/Hochleitner-Tworcze-inspiracje.pdf [dostęp: 5.12.2023].
• Ingarden R., Spór o istnienie świata, Warszawa 1987.
• Józefa Ungra Kalendarz warszawski popularno-naukowy ilustrowany na rok 1914, Warszawa 1914.
• Kalinka W., Z Syberii. Z papierów Róży Sobańskiej, „Przegląd Polski. Pismo poświęcone Polityce i Literaturze”, 15 (1881), t. 2, s. 3-59, 213-273; t. 3, s. 406-455.
• „Kijów i Wieś”, 29 (1905), nr 43-45, 11/24 listopada.
• Korzeniowski M., Za Złotą Bramą. Działalność społeczno-kulturalna Polaków w Kijowie w latach 1905-1920, Lublin 2009.
• Kosińska M., Bogdan Jański ‒ przyjaciel i duchowy przewodnik artystów, referat wygłoszony na kon¬ferencji zorganizowanej przez Wydział Zamiejscowy w Elblągu Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego w dniu 7 grudnia 2004 roku i następnie obroniona praca doktorska poświęconą temu zagadnieniu.
• Kowalczyk S., Wprowadzenie do filozofii J. Maritaina, Lublin 1992.
• Krakowski P., Fasada dziewiętnastowieczna. Ze studiów nad architekturą wieku XIX, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki”, 12 (1981), nr 16, s. 55-96.
• „Kurier Warszawski”, 1897, nr 191, s. 4.
• „Kurier Warszawski”, 1914, dodatek 355, 24 grudnia, s. 2.
• Labuda P., „Eloi, Eloi lema sabachtani” (Mk 15,34). Modlitwa Jezusa Psalmem 22, w: Kogo szukasz? (J 20,15). Księga pamiątkowa dla księdza profesora Henryka Witczyka w 65. rocznicę urodzin, red. W. Chrostowski, M. Kowalski, Warszawa 2021, s. 369-382.
• Lechicki C., Polskie czasopiśmiennictwo katolickie w latach 1833-1914, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 20 (1983), nr 1, s. 19-42.
• Lenart M.P. CSSF, Prowincja Krakowska Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny Zgromadzenia Sióstr Felicjanek, t. 2: Leksykon domów, cz. 5: Strzyżów-Żółkiew, Kraków 2004.
• Lynch K., Obraz miasta, tłum. T. Jeleński, Kraków 2011.
• Maritain J., Podmiotowość człowieka, tłum. J. Fenrychowa, Kraków 1988.
• Matuszewski K., O architekturze u obcych i u nas. Uwagi ze stanowiska estetycznego, „Biblioteka Warszawska”, 3 (1881), s. 382-405.
• Melbechowska-Luty A., Celiński Sławomir, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, Wrocław 1971, s. 123.
• Micewski B., Zagadnienie laikatu u Bogdana Jańskiego, „Resurrectiana”, nr 2, Poznań 1972, mps, Biblioteka Główna Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców w Krakowie.
• Misztal W., Znaczenie zjednoczenia z Chrystusem według o. Piotra Semenenki, w: Sługa Boży o. Piotr Semenenko CR i zmartwychwstańcza szkoła duchowości, red. W. Misztal, W. Mleczko CR, Kraków 2011 (Duchowość Klasztorów Polskich. Przekaz i Komunikacja, t. 3), s. 49-63.
• Mleczko W. CR, Nauka i świętość. Formacja kapłańska w myśli i działalności zmartwychwstańców, Kraków 2014.
• Mounier E., Personalizm. Przystępne wprowadzenie w świat osoby, w: E. Mounier, Wprowadzenie do egzystencjalizmów oraz wybór innych prac, wybór i oprac. J. Zabłocki, tłum. E. Krasnowolska, Kraków 1964.
• Mukařovsky J., Estetyczna funkcja, norma i wartość jako fakty społeczne, w: J. Mukařovsky, Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców, wybór, red., wstęp J. Sławiński, tłum. J. Baluch i in. Warszawa 1970, s. 43-135.
• Nestorow D., Nestorow R., Pomiędzy Rzymem a Paryżem. Artystyczna wizja krakowskiego kościoła zmartwychwstańców ojca Leona Zbyszewskiego (1832-1907), „Facta Simonidis”, 16 (2023), nr 3, s. 117-144.
• Nitka M., Program ikonograficzny i ideowy kościoła Zmartwychwstania Pańskiego, „Facta Simonidis”, 16 (2023), nr 3, s. 145-173.
• NN, Z karty zasłużonych. Feliks hr. Sobański, „Kronika Rodzinna”, 1901, nr 20, s. 390-392.
• NN, Zgon dobroczyńcy „Biesiada Literacka”, 1914, nr 1, 2 stycznia, s. 15-16.
• Nowicki J., Gotyk polski? Architektura jako narzędzie budowania granic rzeczywistych i wyobrażonych w II połowie XIX wieku, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 58 (2019), nr 1, s. 341-359.
• Nowicki J., Paradoksy „wiejskich katedr”. Neogotycka architektura sakralna na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1886-1915, rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Pieńkosa, Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk o Kulturze i Sztuce, 2023, rkps.
• Okrasa W., Największy skarb Wiskitek. Na tropach tajemnic kościoła parafialnego w Wiskitkach, Warszawa 2023,
• Paszkiewicz P., Rusyfikacyjna polityka caratu i jej odzwierciedlenie w architekturze i urbanistyce miasta, w: P. Paszkiewicz, Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915, Warszawa 1991, s. 14-39.
• Pomian K., O porównywaniu historii, w: Historia. Nauka wobec pamięci, tłum. H. Abramowicz i in., Lublin 2006, s. 97-114
• „Przegląd Lekarski”, 1876, nr 135, s. 39.
• „Rocznik Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych”, Warszawa 1872-1920.
• Salwa M., Krajobraz. Fenomen estetyczny, Warszawa 2021.
• Ojcze nasz (ciąg nauk O. Piotra Semenenki), „Przegląd Poznański”, 32 (1861), s. 1-21; 33 (1862), s. 133-163.
• Semenenko P., Ojcze nasz, Kraków 1896.
• Słomski W., Duch personalizmu, Warszawa 2008.
• Smolka B., Narodziny i rozwój personalizmu, Opole 2002,
• Marii z Grocholskich Hieronimowej Sobańskiej wspominki nikłe, red. B. Riss, Grodzisk Mazowiecki 2002.
• Sobańska R., Pamiętnik rodziny Łubieńskich ofiarowany rodzeństwu przez Różę z Łubieńskich So¬bańską, Warszawa 1851.
• Soplica J., Obchód żałobny w Obodówce, „Kłosy Ukraińskie”, 1 (1914), nr 7-8, s. 27-29.
• Konarski S., Sobański Feliks Hilary Michał Ludwik (1833-1913), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 422-423.
• Konarski S., Sobański Kazimierz Maria Franciszek (1859-1909), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 427-428.
• Szańkowska E., Gerson-Dąbrowska Maria Józefa, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 2,Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 316.
• Szlęzak Z.B., Prowincja Warszawska pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski Zgromadzenia Sióstr Felicjanek 1922-1972, Warszawa 1988.
• Szota W.A., Serce Muranowa. Odzyskane dzieje kościoła św. Augustyna na Nowolipkach. 1622- 2022. 400 lat Nowolipia i Nowolipek, Warszawa 2022.
• Śliwowska W., Pierwsze organizacje pomocy dla więźniów i zesłańców syberyjskich w zaborze rosyjskim (ośrodek wołyńsko-podolski pod patronatem Ksawery Grocholskiej i Róży Sobańskiej), „Przegląd Historyczny”, 78 (1987), nr 3, s. 411-449.
• Urbański S., Formacja życia duchowego w ujęciu głównych przedstawicieli szkoły zmartwychwstańskiej, Warszawa 1988.
• Waleńdzik P., Wpływ idei Ruchu liturgicznego na sposób pojmowania liturgii przez kardynała Stefana Wyszyńskiego, „Studia Prymasowskie”, 3 (2009), s. 245-268.
• Śliwowska W., Sobański Ludwik (1791-1837), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 411-414.
• Wojtkiewicz K., Personalizm św. Tomasza z Akwinu w „Traktacie o człowieku”, Olsztyn 1999.
• Zięba A.A., Sobański Izydor h. Junosza (1791-1847), w: Polski słownik biograficzny, t. 39, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1999, s. 424-426.
• Барановский Гавриил В., Архитектурная энциклопедия второй половины XIX века, t. 4, С. Петербург 1904.

Identifiers

Biblioteka Nauki

26850599