Anielskie tropy w literackiej twórczości Gustawa Morcinka

• Authors: Hanna Goszyc-Góreczna

Title variants

EN

Angelic tropes in the literary work of Gustaw Morcinek

Abstracts

EN

Angelic beings, due to the extraordinary charisms assigned to them and their belonging to the world of transcendence, have been the centre of human interest since the dawn of time, which in turn is reflected in literature, especially in fairy tales and fairy tales, which are as esoteric as the figure of the angel himself. These creatures are usually referred to as immaterial beings, whose attributes are wings and halo. When these figures are personified, they represent typically human qualities: kindness, caring, and compassion, which makes angels even closer to man. This article is the result of interdisciplinary research covering such scientific fields as literary, cultural, and religious studies. The studies concern the methodology of introducing angelic motifs into the literary works of Gustaw Morcinek. The analysis aimed to present how the motif of the angel functions in the writer’s work, what its role is and what metamorphoses the figure of this winged celestial spirit was subjected to in selected works of the author. Based on the selected literature on the subject and based on the analysis of scientific discourses dealing with the issue of angelic beings, it has been shown that folk culture has produced many functions other than the biblical functions of winged beings. Morcinek’s angels determine the good (due to their positive character traits and functions). They spoil, they prank, but their action brings positive results; they are mining for Jesus together with the miners, and sometimes they become humanized and take the form of a woman or the Treasurer – the Guardian Angel of miners. However, it happens that they become a system of justice for a man whom they punish for the offences he has committed against God. Nowadays, interest in the angel’s essence is the result of a rich folk imagination and is increasingly becoming a popular research topic, i.a.: ethnologists, folklorists, and literary scholars. Earlier, folk ideas about angels were concretized, unambiguously depicting angels as inherent in the concept of folklore. Over time, however, this image began to change. Currently, it is undergoing various metamorphoses, as evidenced by the texts of Gustaw Morcinek discussed in the article.

PL

Istoty anielskie, ze względu na przypisane im niezwykłe charyzmaty oraz ich przynależność do świata transcendencji, od zarania dziejów mieszczą się w centrum zainteresowań człowieka, co z kolei znajduje swoje odzwierciedlenie w literaturze, zwłaszcza w bajkach i baśniach, które gatunkowo są równie ezoteryczne jak postać samego anioła. Stworzenia te zwykle określane są jako byty niematerialne z atrybutami, takimi jak skrzydła i aureola. Gdy postaci te są upersonifikowane, reprezentują cechy typowo ludzkie: dobroć, opiekuńczość, życzliwość, współczucie, co sprawia, że anioły stają się jeszcze bliższe człowiekowi. Niniejszy artykuł to efekt przeprowadzonych interdyscyplinarnych badań obejmujących takie dyscypliny naukowe, jak: literaturoznawstwo, kulturoznawstwo oraz religioznawstwo. Poczynione studia dotyczą metodyki wprowadzania anielskich wątków do utworów literackich Gustawa Morcinka. Celem analizy było przedstawienie, w jaki sposób motyw anioła funkcjonuje w twórczości pisarza, jaka jest jego rola oraz to, jakim metamorfozom poddana została postać tego skrzydlatego niebiańskiego ducha w wybranych dziełach autora. W oparciu o wybraną literaturę podmiotu oraz na podstawie analizy naukowych dyskursów podejmujących kwestię anielskich istot wykazano, że kultura ludowa wytworzyła wiele innych niż biblijne funkcji skrzydlatych istot. Morcinkowe anioły określają dobro (ze względu na przypisane im pozytywne cechy charakteru oraz funkcje). Psocą, figlują, ale ich działanie przynosi pozytywne skutki, wspólnie z górnikami fedrują dla Jezuska, czasem ulegają uczłowieczeniu i przybierają postać kobiety lub też Skarbnika – Anioła Stróża górników. Stają się też ramieniem sprawiedliwości dla człowieka, któremu wymierzają karę za przewinienia, jakie popełnił przeciw Bogu. Współcześnie zainteresowanie istotą anioła jest pokłosiem bogatej wyobraźni ludowej a sama postać coraz częściej staje się popularnym tematem badań m.in. etnologów, folklorystów, a także literaturoznawców. Wcześniejsze, ludowe wyobrażenia o aniołach, były skonkretyzowane, przedstawiały anioły w sposób jednoznaczny, jako nieodłącznie powiązane z pojęciem folkloru. Z czasem jednak wizerunek ten zaczął się zmieniać. Aktualnie poddawany jest rozmaitym metamorfozom, czego dowodzą omówione w artykule teksty Gustawa Morcinka.

Keywords

PL

Anioł; anielski; Gustaw Morcinek; demonologia; literatura; Górny Śląsk; kultura ludowa; folklor

EN

Angel; angelic; Gustaw Morcinek; demonology; literature; Upper Silesia; folklore; folk culture

• Publisher: Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
• Journal: Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy
• Year: 2021
• Issue: 2(62)
• Pages: 65-85

Dates

published

2021

Contributors

author

Hanna Goszyc-Góreczna

• Uniwersytet Opolski

References

• Bachtin, M. (2002). Z problemów teorii powieści. Z problemów teorii śmiechu. Przestrzenie Teorii, 1, 233-247.
• Baczyński, K.K. (1997). Promienie, W: K.K. Baczyński, Po stronie nadziei. Wybór wierszy (s. 165). Warszawa: Świat Książki.
• Berendt, E. (2004). Anioł ludowy. Próba portretu zbiorowego. W: J. Ługowska, J. Skawiński (red.), Anioł w literaturze i w kulturze (s. 397-418). Wrocław: Oficyna Wydaw - nicza Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Burszta, J. (1974). Kultura ludowa - kultura narodowa. Szkice i rozprawy. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Burszta, W.J. (1989). Od folkloru lokalnego do postfolkloryzmu „narodowego”. Polska Sztuka Ludowa, 43(3), 158-164, 191-192.
• Buttler, D. (1968). Polski dowcip językowy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Davidson, G. (1998). Słownik aniołów, w tym aniołów upadłych. Tł. J. Ruszkowski. Poznań: Zysk i S-ka.
• Fryszkiewicz, M. (1993). Rzecz o Aniołach (między Bogiem a człowiekiem). Marki-Struga k. Warszawy: Michalineum.
• Gostkowski, R., Olech, W. (1985). Anioł. W: F. Gryglewicz (red.), Encyklopedia Katolicka (t. 1 A-B, szp. 605-613). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Goszyc, H. (2012). Pogoda dla aniołów. Fantazje artystyczne anielskich kreacji w nazewnictwie oraz wystroju instytucji gastronomicznych w województwie śląskim. Literatura Ludowa, 4-5, s. 53-62.
• Heczko, K. (1989). Morcinek-nauczyciel. W: K. Heska-Kwaśniewicz (oprac.), Szelest mijanego czasu : wspomnienia o Gustawie Morcinku (s. 85-87). Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej.
• Heska-Kwaśniewicz, K. (1983). Wstęp. W: G. Morcinek, Morcinek do Dziewczyny ze Wschodniej Ballady : listy Gustawa Morcinka do Janiny Gardzielewskiej (s. 5-40). Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Heska-Kwaśniewicz, K. (1993). „Kolorowy rytm życia”. Studia o prozie Gustawa Morcinka. Kraków: „Universitas”.
• Hobsbawm, E. (2008). Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji. W: E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona (s. 9-29). Tł. M. Godyń, F. Godyń. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kania I. (2017). Do czego są nam potrzebne anioły? Znak, 740, 68-73. http://www. miesiecznik.znak.com.pl/do-czego-sa-nam-potrzebne-anioly/.
• Kołodziej, M. (2014). Anioły - funkcjonowanie postaci mitycznych w kulturze popularnej na przykładzie „Kłamcy” Jakuba Ćwieka. Pracownia Kultury, 6. Pobrane 2 lutego 2021, z http://www.laboratoriumkultury.us.edu.pl/?p=30513
• Kossakowska-Jarosz, K. (2009). Anioł czy piekielnica? Obraz kobiety w piśmiennictwie śląskim XIX wieku. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kossakowska-Jarosz, K. (2004). Anielska kobieta - wariant śląski. W: J. Ługowska, J. Skawiński (red.), Anioł w literaturze i w kulturze (s. 340-356). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Kulesza-Gierat, M. (2009). Motyw anioła w tradycyjnych wyobrażeniach ludowych. Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, 23, s. 53-64.
• Langer, B. (2009). Inspiracje śląską kulturą ludową w twórczości Gustawa Morcinka [niepublikowana rozprawa doktorska]. Katowice.
• Lubańska, S. (2006). Filozofowie o aniołach. W: J. Ługowska (red.), Anioł w literaturze i kulturze (t. 3, s. 99-104). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut - Wrocławskie Wydaw - nictwo Oświatowe.
• Ługowska, J. (2006). Wstęp. W: J. Ługowska (red.), Anioł w literaturze i kulturze (t. 3, s. 9). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Masłowscy, D. i W. (2001). Księga przysłów polskich. Kęty: Antyk.
• Mikołajec, M. (2015). Wspólnota i literatura: studia o prozie Morcinka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Morcinek, G. (1929). Śląskie powiarki. Zaranie Śląskie, 2, 91-94.
• Morcinek, G. (1934). Śląsk. Poznań: Wydawnictwo Polskie (R. Wegner).
• Morcinek, G. (1948). Inżynier Szeruda. Warszawa: „Ognisko” - Spółdzielnia Księgarska, Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy.
• Morcinek, G. (1957). Listy z mojego Rzymu. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Morcinek, G. (1968). O tym, jak kowal dostał się na księżyc. W: G. Morcinek, Jak górnik Bulandra diabła oszukał (29-50). Warszawa: Nasza Księgarnia.
• Morcinek, G. (1966). Podanie o Skarbniku. W: G. Morcinek, Miód w sercu i inne nowele (t. 2, s. 230-238). Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
• Na początku był absurd. (b.d.). Instytut imienia Jerzego Grotowskiego. Pobrane 7 lutego 2022, z https://grotowski-institute.art.pl
• Oleschko, H. (2004). Tańcowały dwa anioły, jeden kusy drugi biały - epitafium dla baśni. Topos, 1-2, 32-78.
• Rusnok, J. (1984). Pod Czantorią: gawędy o ziemi rodzinnej. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
• Simonides, D. (1984). Śląski horror. O diabłach, skarbnikach, utopcach i innych strachach. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Skorupka, S. (1985). Słownik frazeologiczny języka polskiego (t. 1). Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Suliga, J.W. (1998). Krocząc drogami aniołów. Anioły w sztuce i tradycji judeochrześcijańskiej. Katalog wystawy, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, kwiecień-grudzień 1998. Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne.
• Szymołon, J. (1998). Specyfika przeżycia religijnego, Roczniki Psychologiczne, 1, s. 167- 180.
• Świderkówna, A. (2002). Anioł Jahwe. W: H. Oleschko (red.), Księga o aniołach (s. 21- 24). Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Tambor, J. (2008). Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wice śląskie. Śląski humor - kawały w gwarze śląskiej. (b.d.). Dowcipy.pl. Pobrane 7 lutego 2022, z https://www.dowcipy.pl/k/wice/p/3/

Identifiers

Biblioteka Nauki

2216779