Okręt Mandeville'a. Rola teistycznej idei projektu i inspiracje filozoficzne w Darwinowskiej wizji doboru naturalnego

• Authors: Stephen G. Alter

Title variants

EN

Mandeville’s Ship: Theistic Design and Philosophical Historyin Charles Darwin’s Vision of Natural Selection

Abstracts

EN

Much has been written about the Origin’s rhetorical images, famously including the “entangled bank” teeming with life, the branching tree of organic descent, and of course the analogy between selective animal breeding and evolutionary “selection” in nature. Little attention has been paid, however, to the ship-and-savage illustration, this despite the prominent position it occupies in Darwin’s text. Here we will examine this analogy, focusing on three overlapping aspects. First, I will suggest that the ship image epitomized Darwin's response to the traditional British belief in theistic “design” - an idea set forth by Robert Boyle and John Ray in the seventeenth century, and later given classic expression in William Paley’s Natural Theology. The second task of this essay will be to identify the sources that inspired Darwin’s ship image. Although his experience at Tierra del Fuego was foundational, the illustration was actually a compound of several parts. Superimposed on Darwin's personal memories were ships and savages of a wholly speculative nature, these encountered in texts Darwin read in the years follow¬ing the voyage of the Beagle. Especially influential were David Hume’s Dialogues Concerning Natural Religion (1779) and Bernard Mandeville’s Fable of the Bees (1714), the one a classic critique of design thinking and the other a conjectural account of the origins of human civility. Yet while they thus treated different topics, these writings each contributed something essential to the formation of Darwin’s analogy. Finally, by situating these texts among a related set of works that Darwin read in this period, we can clarify our understanding of how, in Darwin’s thinking, natural selection displaced the idea of a designing deity. Even so, Darwin did not simply replace Paley’s supreme mechanical inventor with an equally mechanistic view of natural selection. Rather, as I will suggest in the most speculative phase of my argument, Darwin viewed the selection process in terms of a particular kind of narrative, the kind found in eighteenth-century philosophical or “conjectural” history. That genre included works by Continental figures such as Montesquieu and Rousseau, yet it was developed most extensively by Scottish Enlightenment thinkers. Exposure to writings by the latter group would have taught Darwin that blind-yet-cumulative historical experience could eventuate in sponta¬neous order. And, extrapolating from society to nature, he would have seen that such a process could substitute quite effectively for the calculated workmanship of a Designer. The result, I argue, was more than just a vivid illustration appearing in the final chapter of the Origin of Species. For Darwin drew on the Scottish historical outlook not only to represent his response to British natural theology but also to conceptualize that response in the first place.

PL

Wiele już napisano na temat retorycznych ilustracji wykorzystanych w O powstawaniu gatunków. Do najbardziej znanych przykładów zalicza się tętniące życiem „zarośnięte zbocze”, rozgałęzione drzewo życia i oczywiście analogię między doborem odbywającym się w stanie udomowienia a tym zachodzącym w stanie natury. Jednakże niewiele się mówi na temat ilustracji odnoszącej się do dzikich i okrętu, pomimo że ma ona istotne znaczenie w pracy Darwina. Na stronach niniejszego teksu przyjrzymy się tej analogii, a zwłaszcza przeanalizujemy jej trzy wzajemnie powiązane aspekty. Po pierwsze, postaram się pokazać, że ilustracja z wykorzystaniem okrętu stanowiła odpowiedź Darwina wobec idei teistycznego „projektu”, która była powszechna wśród Brytyjczyków - idea ta została wyłożona w siedemnastym wieku przez Roberta Boyle’a i Johna Raya, a następnie - w klasycznej już formie - wyrażona przez Williama Paleya na stronach Natural Theology [Teologia naturalna]. Drugim celem tego artkułu będzie wskazanie na źródła, na podstawie których powstała ilustracja Darwina. Jej historia jest złożona i nie ogranicza się jedynie do pobytu na Ziemi Ognistej, który, rzecz jasna, miał istotne znaczenie. Darwinowi w pamięć zapadały również okręty i dzicy, o których nie wiedział zbyt wiele, ale o których czytał po powrocie do Anglii. Szczególnie duże wrażenie wywarły na nim książki Dialogi o religii naturalnej (1779) Davida Hume’a i Bajka o pszczołach (1714) Bernarda Mandeville’a. Pierwszy był autorem klasycznej krytyki idei projektu, drugi zajmował się hipotetycznymi początkami ludzkiej uprzejmości. I chociaż autorzy ci zajmowali się odmiennymi zagadnieniami, to zarówno prace Hume’a, jak i Mandeville’a miały znaczący wpływ na powstanie analogii Darwina. Na koniec, biorąc pod uwagę treść tych książek w perspektywie innych prac, które Darwin czy tał w tamtym okresie, spróbujemy lepiej zrozumieć, w jaki sposób koncepcja doboru naturalne¬go wyparła ideę boskiego projektanta. Nawet jeżeli ten pogląd przedstawia rzeczywisty rozwój wydarzeń, to Darwin dokonał czegoś więcej niż tylko zastąpienia Paleyowskiej idei najwyższego wynalazcy równie mechanistycznym poglądem o doborze naturalnym. Było raczej tak, co postaram się pokazać w najbardziej spekulatywnej części mojej argumentacji, że Darwin postrzegał proces selekcji w kategoriach szczególnego rodzaju narracji, takiej, jaką można znaleźć w osiemnastowiecznej filozofii lub historii „spekulatywnej”. Takie podejście występowało w dziełach wielkich autorów, między innymi Monteskiusza i Rousseau, aczkolwiek najbardziej było rozwinięte w poglądach szkockich myślicieli oświeceniowych. Lektura tekstów szkockich filozofów pokazała Darwinowi, że kumulacja ślepych doświadczeń historycznych może przełożyć się na spontaniczny porządek. A dokonując ekstrapolacji idei społecznych na świat przyrody, dostrzegł, że taki proces mógłby całkiem skutecznie wyeliminować rękę Projektanta. Twierdzę, że wynik rozmyślań Darwina dotyczył czegoś więcej niż tylko ciekawej ilustracji pojawiającej się w ostatnim rozdziale O powstawaniu gatunków. Angielski przyrodnik odwołał się do poglądów szkockich myślicieli dotyczących przeszłości nie tylko po to, aby przedstawić swoją odpowiedź na brytyjską teologię naturalną, ale przede wszystkim po to, aby skonceptualizować swoje podejście.

Keywords

PL

analogia do okrętu; Bernard Mandeville; David Hume; dobór naturalny; historia spekulatywna; Karol Darwin; teologia naturalna

EN

ship analogy; Bernard Mandeville; David Hume; natural selection; conjectural history; Charles Darwin; natural theology

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2019-2020
• Issue: 16-17
• Pages: 83-118

Dates

published

2019-2020

Contributors

author

Stephen G. Alter

References

• „Appendix II: Chronology 1837-43”, w: BURKHARDT and SMITH (eds.), The Correspondence of Charles Darwin…, s. 430-437.
• „Darwin’s Reading Notebooks”, w: BURKHARDT and SMITH (eds.), The Correspondence of Charles Darwin…, s. 434-459.
• BARRETT Paul H. and FREEMAN R.B. (eds.), The Works of Charles Darwin, vol. 10, New York University Press, New York 1987.
• BARRETT Paul H., GAUTREY Peter J., HERBERT Sandra, KOHN David, and SMITH Sydney (eds.), Charles Darwin’s Notebooks, 1836-1844, Cambridge University Press, New York 1987.
• BEER Gillian, „«The Face of Nature»: Anthropomorphic Elements in the Language of The Origin of Species”, w: JORDANOVA (ed.), Languages of Nature…, s. 207-243.
• BERRY Christopher J., Social Theory of the Scottish Enlightenment, Edinburgh University Press, Edinburgh 1997.
• BOSWELL James, The Life of Samuel Johnson, Penguin Books, New York 1979.
• BROADIE Alexander, The Scottish Enlightenment, Birlinn, Edinburgh 2001.
• BROOKE John Hedley, „Darwin and Victorian Christianity”, w: HODGE and Gregory RADICK (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 192-213.
• BROOKE John Hedley, Science and Religion: Some Historical Perspectives, Cambridge University Press, Cambridge 1991.
• BROWNE Janet, „Missionaries and the Human Mind: Charles Darwin and Robert FitzRoy”, w: MACLEOD and REHBOCK (eds.), Darwin’s Laboratory…, s. 263-382.
• BROWNE Janet, Charles Darwin: Voyaging, Alfred A. Knopf, New York 1995.
• BURKHARDT Frederick and SMITH Sidney (eds.), The Correspondence of Charles Darwin, Cambridge University Press, Cambridge 1985.
• CAMPBELL John A., „Nature, Religion and Emotional Response: A Reconsideration of Darwin’s Affective Decline”, Victorian Studies 1974, vol. 18, no. 2, s. 159-174.
• CANNON Walter F., „The Impact of Uniformitarianism: Two Letters from John Herschel to Charles Lyell, 1836-1837”, Proceedings of the American Philosophical Society 1961, vol. 105, no. 3, s. 301-314.
• CORNELL John F., „God’s Magnificent Law: The Bad Influence of Theistic Metaphysics on Darwin’s Estimation of Natural Selection”, Journal of the History of Biology 1987, vol. 20, s. 381¬412.
• CORNELL John F., „Newton of the Grassblade? Darwin and the Problem of Organic Teleology”, Isis 1986, vol. 77, no. 3, s. 405-421.
• DARWIN Charles, „Darwin’s Abstract of John Macculloch”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 632-641.
• DARWIN Charles, Fertilisation of Orchids. On the Various Contrivances by Which Britishand Foreign Orchids Are Fertilised by Insects, and On the Good Effects of Intercrossing , John Murray, London 1862.
• DARWIN Charles, Journal of Researches into the Geology and Natural History of the VariousCountries Visited by H.M.S. Beagle, Under the Command of Captain FitzRoy, R.N. From1832 To 1836, Henry Colburn, London 1839.
• DARWIN Charles, Journal of Researches into the Geology and Natural History of the VariousCountries Visited by H.M.S. Beagle, Under the Command of Captain FitzRoy, R.N. From1832 To 1836, New York University Press, New York 1987.
• DARWIN Charles, „Notebook B”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 170-236.
• DARWIN Charles, „Notebook C”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwinąs Notebooks…, s. 239-328.
• DARWIN Charles, „Notebook D”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 331-393.
• DARWIN Charles, „Notebook E”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 397-455 [Macculloch Abstract].
• DARWIN Charles, „Notebook M”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 520-560.
• DARWIN Charles, „Notebook N”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 563-596.
• DARWIN Charles, On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, John Murray, London 1859.
• DARWIN Charles, „The Foundations of the Origin of Species: Two Essays Written in 1842 and 1844”, w: BARRETT and FREEMAN (eds.), The Works of Charles Darwin….
• DARWIN Charles, The Foundations of the Origin of Species: Two Essays Written in 1842 and 1844, Cambridge Library Collection, Cambridge University Press, Cambridge – New York 2009.
• DARWIN Charles, The Various Contrivances by which Orchids are Fertilized by Insects, Ap¬pleton and Company, New York 1884.
• DARWIN Erasmus, Zoonomia: Or the Laws of Organic Life, vol. 1-2, J. Johnson, London 1794¬1796.
• DARWIN Karol, Autobiografia i wybór listów, przeł. A. Iwanowska, A. Krasicka, J. Połtowicz i S. Skowron, Dzieła Wybrane, t. VIII, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
• DARWIN Karol, Dobór płciowy, przeł. Krystyna Zaćwilichowska, Dzieła Wybrane, t. V, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
• DARWIN Karol, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, przeł. Szymon Dickstein i Józef Nusbaum, Dzieła Wybrane, t. II, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1959.
• DARWIN Karol, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, przeł. Szymon Dickstein i Józef Nusbaum w opracowaniu Joanny Popiołek i Małgorzaty Yamazaki, Biblioteka Klasyków Nauki, Wydawnictwa Uniwersy¬tetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
• DARWIN Karol, Podróż na okręcie „Beagle”, przeł. Kazimierz Szarski, Dzieła Wybrane, t. I, Bi¬blioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1959.
• DARWIN Karol, Podróż naturalisty: dziennik spostrzeżeń dotyczących historyi naturalneji geologii okolic, zwiedzonych podczas podróży naokoło świata na okręcie J. K. M. „Beagle” pod dowództwem kapitana Fitz Roy, przeł. Józef Nusbaum, Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1887.
• DAVY Humphry, Consolations in Travel, or, the Last Days of a Philosopher, John Murray, London 1830.
• DAVY Humphry, Consolations in Travel, or, The Last Days of a Philosopher, Smith, Elder and Co., London 1840.
• DI GREGORIO M. and GILL N. (eds.), Charles Darwin’s Marginalia, 2 vols., Garland, New York 1990.
• ELSTER Jon, Logic and Society: Contradictions and Possible Worlds, John Wiley and Sons, Chichester 1978.
• FABIAN A.C. (ed.), Evolution, Society, Science, and the Universe, Cambridge University Press, Cambridge 1998.
• FITZROY Robert, Narrative of the Surveying Voyages of His Majesty’s Ships Adventure andBeagle between the Years 1826 and 1836, 3 vols., Henry Colburn, London 1839.
• FORBES Duncan, „«Scientific» Whiggism: Adam Smith and John Millar”, The Cambridge Journal 1954, vol. 7, s. 643-670.
• FOX Christopher, PORTER Roy, and WOKLER Robert (eds.), Inventing Human Science: Eighteenth-Century Domains, University of California Press, Berkeley 1995.
• GILLESPIE Neal C., „Divine Design and the Industrial Revolution: William Paley’s Abortive Reform of Natural Theology”, Isis 1990, vol. 81, no. 2, s. 214-229.
• GOULD Stephen Jay, „Darwin and Paley Meet the Invisible Hand”, w: GOULD, Eight Little Pig¬gies…, s. 138-152.
• GOULD Stephen Jay, Eight Little Piggies: Reflections in Natural History, Norton, New York 1993.
• GOULD Stephen Jay, „On Transmuting Boyle’s Law to Darwin’s Revolution”, w: FABIAN (ed.), Evolution, Society, Science, and the Universe….
• HAMOWY Ronald, The Scottish Enlightenment and the Theory of Spontaneous Order, Southern Illinois University Press, Carbondale 1985.
• HERBERT Sandra, „The Place of Man in the Development of Darwin’s Theory of Transmutation, Part II”, Journal of the History of Biology 1977, vol. 10, no. 2, s. 155-227.
• HERBERT Sandra and KOHN David, „Introduction”, w: BARRETT, GAUTREY, HERBERT, KOHN, and SMITH (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 7-16.
• HODGE Jonathan, „The Notebook Programmes and Projects of Darwin’s London Years”, w: HODGE and RADICK (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 40-68.
• HODGE Jonathan and RADICK Gregory (eds.), The Cambridge Companion to Darwin, Cambridge University Press, Cambridge 2003. HODGE M.J.S. and KOHN David, „The Immediate Origins of Natural Selection”, w: KOHN (ed.), The Darwinian Heritage…, s. 185-206.
• HOME Henry (Lord Kames), Sketches on the History of Man, W. Creech, Edinburgh 1774.
• HOPFL H.M., „From Savage to Scotsman: Conjectural History in the Scottish Enlightenment”, The Journal of British Studies 1978, vol. 17, no. 2, s. 19-40.
• HULL David L., Darwin and His Critics, Harvard University Press, Cambridge 1973.
• HUME David, Dialogi o religii naturalnej, w: HUME, Dialogi o religii naturalnej. Naturalna historia religii…, s. 54-55.
• HUME David, Dialogi o religii naturalnej. Naturalna historia religii, przeł. Anna Hochfeldowa, Biblioteka Klasyków Filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962.
• HUME David, Essays: Moral, Political and Literary, Oxford University Press, Oxford 1963.
• JORDANOVA Ludmilla J. (ed.), Languages of Nature: Critical Essays on Science and Literature, Rutgers University Press, New Brunswick 1986.
• KELLER Evelyn Fox and LLOYD Elisabeth A. (eds.), Keywords in Evolutionary Biology, Harvard University Press, Cambridge 1992.
• KEYNES Richard Darwin (ed.), Charles Darwin’s Beagle Diary, Cambridge University Press, Cambridge 1988.
• KOHN David, „Darwin’s Ambiguity: The Secularization of Biological Meaning”, British Journal of the History of Science 1989, vol. 22, no. 2, s. 215-239.
• KOHN David, „The Aesthetic Construction of Darwin’s Theory”, w: TAUBER (ed.), The Elusive Synthesis…, s. 13-48.
• KOHN David (ed.), The Darwinian Heritage, Princeton University Press, Princeton 1984. LENNOX James G., „Teleology”, w: KELLER and LLOYD (eds.), Keywords in Evolutionary Biology…, s. 324-333.
• LOCKHART John Gibson, Memoirs of the Life of Sir Walter Scott, vol. 1, Houghton, Mifflin and Co., Boston 1881.
• LUSTIG Abigail, „Natural Atheology”, w: LUSTIG, RICHARDS, and RUSE (eds.), Darwinian Heresies…, s. 69-83.
• LUSTIG Abigail, RICHARDS Robert J., and RUSE Michael (eds.), Darwinian Heresies, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
• LYELL Charles, Principles of Geology, vol. 1, Appleton, New York 1887.
• LYELL Charles, Principles of Geology: Being an Attempt to Explain the Former Changes of
• the Earth’s Surface, by Reference to Causes Now in Operation, vol. 1-3, John Murray, London 1830-1833.
• MACLEOD Roy M. and REHBOCK Philip R. (eds.), Darwin’s Laboratory: Evolutionary Theory and Natural History in the Pacific, University of Hawaii Press, Honolulu 1994.
• MALTHUS Thomas R., Prawo ludności, przeł. K. Stein, Arcydzieła Wielkich Myślicieli, DeAgostini, Warszawa 2003.
• MANDEVILLE Bernard, Bajka o pszczołach, przeł. Agnieszka Glinczanka, Biblioteka Klasyków Filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957.
• MANDEVILLE Bernard, The Fable of the Bees, vol. 2, Clarendon Press, Oxford 1924.
• MCMULLIN Ernan (ed.), Evolution and Creation, University of Notre Dame Press, Notre Dame 1985. MCMULLIN Ernan, Ewolucja i stworzenie, przeł. Jacek Rodzeń, Copernicus Center Press, Kraków 2014.
• MEEK Ronald L., Social Science and the Ignoble Savage, Cambridge University Press, Cambridge 1976.
• MOORE James and DESMOND Adrian, Charles Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, Penguin Books, New York 2004.
• MOORE James and DESMOND Adrian, „Introduction”, w: MOORE and DESMOND, Charles Darwin…, s. xi-lviii.
• NISBET Robert A., Social Change and History: Aspects of the Western Theory of Development, Oxford University Press, New York 1969. O’BRIEN Karen, „Between Enlightenment and Stadial Theory: William Robertson and the History of Europe”, British Journal for Eighteenth-Century Studies 1994, vol. 16, s. 53-63.
• PALEY William, Natural Theology, American Tract Society, New York 1802.
• PECKHAM Morse (ed.), The Origin of Species by Charles Darwin: A Variorum Text, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1959.
• PORTER Roy, „Charles Lyell and the Principles of the History of Geology”, British Journal for the History of Science 1976, vol. 9, no. 2, s. 91-103.
• RADICK Gregory, „Is the Theory of Natural Selection Independent of Its History?”, w: HODGE and RADICK (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 143-167.
• RICHARDS Robert J., The Romantic Conception of Life: Science and Philosophy in the Age of Goethe, The University of Chicago Press, Chicago 2002.
• ROBERTSON William, History of America, 2 vols., W. Strahan, London 1777.
• ROSS I.S. (ed.), Adam Smith: Essays on Philosophical Subjects, Clarendon Press, Oxford 1980.
• RUSE Michael, Darwin and Design: Does Evolution Have a Purpose?, Harvard University Press, Cambridge 2003.
• RUSE Michael, The Darwinian Revolution, University of Chicago Press, Chicago 1979. SCHUMPETER Joseph A., History of Economic Analysis, Oxford University Press, New York 1954.
• SESSIONS William Lad, Reading Hume’s Dialogues: A Veneration for True Religion, Indiana University Press, Bloomington 2002.
• SLOAN Philip R., „Darwin, Vital Matter, and Transformism of Species”, Journal of the History of Biology 1986, vol. 19, no. 3, s. 369-445.
• SLOAN Phillip R., „The Making of a Philosophical Naturalist”, w: HODGE and RADICK (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 17-39.
• SLOAN Phillip R., „«The Sense of Sublimity»: Darwin on Nature and Divinity”, Osiris 2001, vol. 16, s. 251-269.
• SLOAN Phillip R., „The Question of Natural Purpose”, w: MCMULLIN (ed.), Evolution and Creation….
• SMITH Adam, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, przeł. G. Wolff i in., Biblioteka Dzieł Ekonomii Politycznej. Angielska Szkoła Klasyczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, t. 1-2, Warszawa 1954.
• STEWART Dugald, „Account of the Life and Writings of Adam Smith”, w: ROSS (ed.), Adam Smith…, s. 292-293.
• TAUBER Alfred I. (ed.), The Elusive Synthesis: Aesthetics and Science, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1996.
• WOKLER Robert, „Anthropology and Conjectural History in the Enlightenment”, w: FOX, PORTER, and WOKLER (eds.), Inventing Human Science…, s. 31-52.
• WOOD P.B., „The Natural History of Man in the Scottish Enlightenment”, History of Science 1990, vol. 28, no. 1, s. 89-123.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2082381