Alchemia, korespondencja i witalizm: ezoteryczne toposy w filozofii przyrody

• Authors: Radosław Kazibut

Abstracts

EN

This paper discusses selected aspects of the relationship between concepts developed in natural philosophy and in esoteric traditions. For this purpose, I refer to the views of Antoine Faivre, who enumerates the following topoi of esotericism: correspondence, vitalism, imagination and mediation, as well as the practice of transmutation, concordance and transmission. The analysis of the history of culture shows that the image of nature created in natural philosophy was linked to that adopted by alchemists, magicians and astrologers. I analyze the relation between alchemy and philosophy of nature, as well as the presence of esoteric topoi of correspondence and vitalism in the philosophy of nature.

PL

W artykule przedyskutuję wybrane aspekty relacji zachodzących pomiędzy koncepcjami powstałymi w filozofii przyrody a tradycjami ezoterycznymi. W tym celu odwołam się do ustaleń Antoine’a Faivre’a, który wylicza następujące toposy ezoteryzmu: korespondencję, witalizm, wyobrażeniowość i pośredniczenie, praktykę transmutacji, konkordancję, przekaz. Analizując dzieje kultury, można zauważyć, że obraz przyrody tworzony w filozofii przyrody łączył się z obrazem przyjmowanym przez alchemików, magów i astrologów. W artykule przeanalizuję relację pomiędzy alchemią a filozofią przyrody oraz obecność ezoterycznych toposów korespondencji i witalizmu w filozofii przyrody.

Keywords

PL

filozofia przyrody; ezoteryzm; alchemia; korespondencja; witalizm

EN

philosophy of nature; esotericism; alchemy; correspondence; vitalism

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2022
• Volume: 19
• Issue: 1
• Pages: 167-191

Dates

published

2022

Contributors

author

Radosław Kazibut

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• APPLEBAUM Wilbur (ed.), Encyclopedia of the Scientific Revolution from Copernicus to Newton, Garland Publishing, Inc., a Member of the Taylor & Francis Group, New York - London 2000.
• ARYSTOTELES, O powstawaniu i ginięciu, przeł. Leopold Regner, Biblioteka Klasyków Filozofii, PWN, Warszawa 1981.
• BANCHETTI-ROBINO Marina Paola, „Ontological Tensions in Sixteenth and Seventeenth Century Chemistry: Between Mechanism and Vitalism”, Foundations of Chemistry 2011, Vol. 13, No. 3, s. 173–186.
• BIEGAŃSKI Władysław, Neowitalizm w spółczesnej biologii, Odbitka z Krytyki Lekarskiej, Druk Wł. Łazarskiego, Warszawa 1904.
• BOYLE Robert, Christian Virtuoso. Works, Vol. II, ed. Thomas Birch, London 1772.
• BUGAJ Roman, „Corpus Hermeticum w historii”, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 2001, r. 46, nr 4, s. 7–36.
• BUGAJ Roman, Hermetyzm, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław - Warszawa - Kraków 1991.
• BURNS William E., „Vitalism”, w: APPLEBAUM (ed.), Encyclopedia of the Scientific Revolution from Copernicus to Newton…, s. 1044–1046.
• CHANG Hasok, „The Hidden History of Phlogiston: How Philosophical Failure Can Generate Historiographical Refinement”, HYLE - International Journal for Philosophy of Chemistry 2010, Vol. 16, No. 2, s. 47–79.
• DEBUS Allen G., „Chemical Philosophy”, w: APPLEBAUM (ed.), Encyclopedia of the Scientific Revolution from Copernicus to Newton…, s. 214–218.
• DEBUS Allen G., The Chemical Philosophy: Paracelsian Science and Medicine in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Vol. 2, Science History Publications, New York 1977.
• DONOCIK Florian, „Podstawowe kategorie filozofii Friedricha Wilhelma Josepha Schellinga”, Folia Philosophica 1989, t. 6, s. 39–69.
• ELIADE Mircea, Kowale i alchemicy, przeł. Andrzej Leder, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2007.
• FAIVRE Antoine, Access to Western Esotericism, State University of New York Press, Albany 1994.
• FREUD Sigmund, Poza zasadą przyjemności, przeł. Jerzy Prokopiuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
• GOODRICK-CLARKE Nicholas, The Western Esoteric Traditions: A Historical Introduction, Oxford University Press, Oxford 2008.
• HALLEUX Robert, Les textes alchimiques, Typologie des Sources du Moyen Age Occidental, Fasc. 32, Brepols, Turnhout, Belgium 1979.
• HANNAWAY Owen, „Laboratory Design and the Aim of Science: Andreas Libavius versus Tycho Brahe”, Isis 1986, Vol. 77, No. 4, s. 584–610.
• HEDESAN Georgiana D., An Alchemical Quest for Universal Knowledge: The „Christian Philosophy” of Jan Baptist Van Helmont (1579–1644), Routledge, London 2016.
• HELLER Michał, „Czy istnieje autentyczna filozofia przyrody?”, Studia Philosophiae Christianae 1987, t. 23, nr 1, s. 5–20.
• HELLER Michał, Filozofia przyrody, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
• JÖLEM Karl, Der Ursprung der Naturphilosophie aus dem Geist der Mystik, Verlegt Bei Eugen Diederichs, Jena 1906.
• LÉVI-STRAUSS Claude, Mit i znaczenie. Pięć wykładów przygotowanych dla radia przez Claude’a Lévi-Straussa, przeł. Monika Eccles i Rafał Wiśniewski, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2020.
• MORAN Bruce T., Distilling Knowledge: Alchemy, Chemistry, and the Scientific Revolution, Harvard University Press, Cambridge - London 2004.
• NEWMAN William R. and PRINCIPE Lawrence M., Alchemy Tried in the Fire: Starkey, Boyle, and the Fate of Helmontian Chymistry, University of Chicago Press, Chicago 2002.
• PAGEL Walter, Joan Baptista van Helmont: Reformer of Science and Medicine, Cambridge University Press, Cambridge 1982.
• PAGEL Walter, „Paracelsus and the Neoplatonic and Gnostic Tradition”, Ambix 1960, Vol. 8, No. 3, s. 125–166.
• PANASIUK Ryszard (red.), Schelling, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1988.
• POSPISZYL Kazimierz, Zygmunt Freud. Człowiek i dzieło, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław - Warszawa - Kraków 1991.
• PRINCIPE Lawrence M., The Secrets of Alchemy, University of Chicago Press, Chicago and London 2013.
• RAMBERG Peter J., „The Death of Vitalism and the Birth of Organic Chemistry: Wohler’s Urea Synthesis and the Disciplinary Identity of Organic Chemistry”, Ambix 2000, Vol. 47, No. 3, s. 170–195.
• ROSKAL Zenon, „Filozofia przyrody w europejskiej tradycji filozoficznej”, Roczniki Filozoficzne 2000, t. 48–49, s. 47–70.
• SCHELING Friedrich Wilhelm Joseph, „O problemach, które powinna rozwiązać filozofia przyrody”, w: PANASIUK (red.), Schelling…, s. 168–181.
• SHACKELFORD Jole, „Tycho Brahe, Laboratory Design, and the Aim of Science: Reading Plans in Context”, Isis 1993, Vol. 84, No. 2, s. 211–230.
• TAYLOR Frank Sherwood, „The Origins of Greek Alchemy”, Ambix 1937, Vol. 1, No. 1, s. 30–47.
• VERNANT Jean-Pierre, Źródła myśli greckiej, przeł. Jerzy Szacki, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 1996.
• VON STUCKRAD Kocku, Locations of Knowledge in Medieval and Early Modern Europe: Esoteric Discourse and Western Identities, Brill, Leiden - Boston 2010.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2083936