“Civil Religion,” “Religion of the Republic,” “Religion of Democracy,” “Social Religion” and “Common Faith” as Analytical Categories of the Sociology of Religion

• Authors: Marcin Zarzecki
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest zarysowanie pól problemowych związanych z kategoriami analitycznymi o proweniencji filozoficznej, obecnymi jednak w socjologicznych interpretacjach. Transformacja ustrojowa w Polsce zainicjowała debatę o roli Kościoła w konstruowaniu systemu demokratycznego i w budowaniu etosu społeczeństwa obywatelskiego. Religia republiki (the religion of the republic), religia demokracji (the religion of democracy), religia amerykańskiego stylu życia (the religion of the American way of life), religia społeczna (social religion), wiara wspólnoty (a common faith), publiczna pobożność, publiczna teokracja, gnoza polityczna, nacjonalizm religijny, mistycyzm polityczny, świecka religia czy wreszcie religia obywatelska to tylko niektóre terminy, przy pomocy których reprezentanci nauk społecznych ujawniają zjawisko amalgamacji sfery władzy politycznej i sfery doświadczeń religijnych w społeczeństwie obywatelskim. Obszarem analitycznym w artykule są zatem kategorie integrujące zjawiska religijne z działaniami sensu stricto obywatelskimi. Należy podkreślić, że w społeczeństwie amerykańskim oraz w społeczeństwie hiszpańskim i polskim ukształtowały się odmienne modele religii obywatelskiej. W Stanach Zjednoczonych podstawową funkcją religii politycznej jest legitymizacja władzy państwowej, natomiast w Hiszpanii oraz w Polsce religia katolicka delegitymizowała struktury państwowe. Posługując się ideami J. J. Rousseau, J. Hoene-Wrońskiego, C. Schmitta, J. B. Metza, E. Voegelina, A. Besancona czy R. Bellaha spróbujemy określić analityczne i metodologiczne funkcjonalności wskazanych wyżej kategorii socjoreligijnych. W tekście powiążemy owe kategorie z danymi ogólnopolskiego badania omnibusowego serii Polski Pomiar Postaw i Wartości 2009 (n=1346) oraz Polskiego Pomiaru Postaw i Wartości 2010.

EN

The purpose of the article is to outline the problem areas associated with the analytical categories of philosophical provenance, which are present in sociological interpretations. The political transformation in Poland initiated the debate about the role of the Church in a democratic system and building the ethos of the civil society. The religion of the republic, the religion of democracy, the religion of the American way of life, social religion, a common faith, public piety, public theocracy, political gnosis, religious nationalism, political mysticism, secular religion, and, finally, civil religion are just some of the terms by which the representatives of social sciences reveal the phenomenon of amalgamation sphere of political power and spheres of religious experience in the civil society. The analysis focuses on the categories which integrate religious phenomena with purely civic actions. It should be emphasized that in comparison with America,, in Spain and in Poland different models of civil religion were formed. In the United States a primary function of the political religion is to legitimize the state power, while in Spain and in Poland the Catholic religion desanctioned state structures. Using the ideas of Rousseau, Hoene-Wroński, Schmitt, Metz, Voegelin, Besancon and Bellah the author will try to determine the analytical and methodological functionalities of the socio-religious categories mentioned above. In the article the categories were linked to the data of nationwide omnibus survey from the series called Polish Attitudes and Values Measurement 2009 (n = 1346) and the Polish Attitudes and Values Measurement 2010.

Keywords

PL

religia obywatelska; gnoza polityczna; mistyka polityczna; legitymizacja władzy; podmiotowość obywatelska; wartości i normy religijne

EN

civil religion; political gnosis; political mystic; legitimacy of power; civil subjectivity; religious values and norms

• Publisher: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Instytut Socjologii
• Journal: Konteksty Społeczne
• Year: 2015
• Volume: 3
• Issue: 1

Dates

published

2015

online

2020-11-19

Contributors

author

Marcin Zarzecki

References

• Alford, R. (1995). Religia i polityka. W: W. Piwowarski (red.), Socjologia religii. Antologia tekstów (s. 328-333). Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Baczko, B. (1964). Rousseau: samotność i wspólnota. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bellah, R. (1967). Civil Religion in America. Daedalus, (96), 1-21.
• Bendix, R. (1975). Max Weber. Portret uczonego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Borowik, I. (1997). Procesy instytucjonalizacji i prywatyzacji religii w powojennej Polsce. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Casanova, J. (1991). Kościół wobec wyboru. Katolicyzm i demokratyzacja w Hiszpanii i w Polsce. Res Publica, (9-10), 11-25.
• Casanova, J. (1998). Deprywatyzacja religii. W: W. Piwowarski (red.), Socjologia religii. Antologia tekstów (s. 409-428). Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Davie, G. (2001). Global Civil Religion: A European Pespective. Sociology of Religion, 62(4), 455-473. doi: 10.2307/3712436
• Frohnen, B. (1997). Does Robert Bellah Care about History? The Intercollegiate Review, 32(2), 19-26.
• Grudzińska-Gross, I. (1999). Alexis de Tocqueville - klasyk na nasze czasy. Res Publica Nova, (1-2), 80-92.
• Karpiński, J. (1997). ABC polityki. Warszawa: Alfa-Wero.
• Katechizm Kościoła Katolickiego. (1994). Warszawa: Pallotinum.
• Kehrer, G. (1997). Wprowadzenie do socjologii religii. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Komunikat CBOS. (2001). Religijność Polaków na przełomie wieków. Warszawa: CBOS.
• Krasnodębski, Z. (1999). Max Weber. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Krasnodębski, Z. (2000). Max Weber i jego analiza religii światowych. W: M. Weber, Etyka gospodarcza religii światowych (t. 1: Taoizm i konfucjanizm, s. I-XXXII). Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Kuderowicz, Z. (1998). Gnozimachia. Ostrzeżenie Hoene-Wrońskiego. W: J. Skoczyński (red.), Gnoza polityczna. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Legutko, R. (1985). Eric Voegelin: polityka i transcendencja. Znak, (9-10), 370-372.
• Legutko, R. (1998). Gnoza polityczna: Besançon i Voegelin. W: J. Skoczyński (red.), Gnoza polityczna (s. 20-26). Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Lenski, G. (1960). The Religious Factor: A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics, and Family Life. New York, NY: Doubleday.
• Łukomski, P. (2001). Polityka jako religia i świątynia władzy. W: Kaczmarek B. (red.), Metafory polityki (s. 261-280). Warszawa: ELIPSA.
• Mariański, J. (2000). Opór i konformizm. W: W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski (red.), Kościół i religijność Polaków 1945-1999 (s. 195-208). Warszawa: Pallotinum.
• Mariański, J. (2002). Kościół w warunkach radykalnych zmian społecznych. W: J. Mariański, S. Zaręba (red.), Metodologiczne problemy badań nad religijnością (s. 17-51). Ząbki: Pallotinum.
• Meier, H., (2003/2004). Czym jest teologia polityczna? Wstępne uwagi na temat kontrowersyjnego pojęcia. Teologia Polityczna, (1), 178-184.
• Metz, J. (2000). Teologia polityczna. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Mica, A., Winczorek, J., Wiśniewski, R. (eds.). (2015). Sociologies of Formality and Informality. Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien: Peter Lang.
• Michalik, J. (2000). Wokół konstytucji. W: P. Śpiewak (red.), Spór o Polskę 1989-99. Wybór tekstów prasowych (s. 469). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Michel, P. (1995). Kościół katolicki a totalitaryzm. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
• Michel, P. (2000). Polityka i religia. Wielka przemiana. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Piwowarski, W. (red.). (1993). Słownik katolickiej nauki społecznej. Warszawa: PAX.
• Piwowarski, W. (2000). Socjologia religii. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Rousseau, J. J. (1762/1966). Umowa społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Skarżyński, R. (1998). Koncepcja gnozy Erica Voegelina. W: J. Skoczyński (red.), Gnoza polityczna (s. 34-41). Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Skorowski, H. (2000). Religia i tożsamość narodowa. W: W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski (red.), Kościół i religijność Polaków 1945-1999 (s. 161-175). Warszawa: Pallotinum.
• Tocqueville de, A. (1835/1976). O demokracji w Ameryce (t. 2). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Umińska, M. (1994). Słowo od tłumacza. W: E. Voegelin, Lud Boży (s. 5-12). Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Voegelin, E. (1952/1992). Nowa nauka polityki. Warszawa: Aletheia.
• Weber, M. (1984). Szkice z socjologii religii (J. Prokopiuk, H. Wandowski, tłum.). Warszawa: Książka i Wiedza.
• Zaręba, S. (2000). Laicy - kobiety – młodzież. W: W. Zdaniewicz; T. Zembrzuski (red.), Kościół i religijność Polaków 1945-1999 (s. 59-80). Warszawa: Pallotinum.
• Zarzecki, M. (2008). Koncepcja religii obywatelskiej jako paradygmatyczny model religii politycznej. Biuletyn Socjologii Religii. Collectanea Theologica, (4), 177-188.
• Zarzecki, M. (2008). Prawo szari’a oraz system nauki prawa usul al. Fikh w analizie kulturowo-historycznej. W: W. Wysocki (red.), Patriae commodis serviens… (s. 511-524). Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Zarzecki, M. (2012). Religia i formy partycypacji społeczno-politycznej: empiryczne przyczynki do konstrukcji modelu religii obywatelskiej w Polsce. Miscellanea Anthropologica et Sociologica, (13), 89–106.