Ondraszek i Juraszek (Ondráš i Juráš). Postaci mityczne czy historyczne?

• Authors: Renata Putzlacher-Buchtová

Title variants

EN

Ondraszek and Juraszek (Ondráš and Juráš). Mythological or historical figures?

Abstracts

PL

Artykuł jest podsumowaniem wieloletnich badań i działań autorki związanych z postaciami legendarnych beskidzkich zbójników Ondraszka i Juraszka. Zapoczątkowały je projekty, które Renata Putzlacher-Buchtová współtworzyła: premiera sztuki teatralnej Ondraszek – Pan Łysej Góry (2005), projekt grantowy Ondráš – Ondraszek, finansowany przez Ministerstwo Szkolnictwa, Młodzieży i Kultury Fizycznej Republiki Czeskiej (2006) oraz projekt Turistický produkt Ondrášovo zainicjowany przez Euroregion Śląsk Cieszyński (2007). Autorkę w historii zbójnictwa karpackiego zaciekawił przede wszystkim fenomen psychologiczny, społeczny i artystyczny, jakim jest przemiana dawnych zbójców w góralskich bohaterów, przedstawicieli nieskrępowanej jednostkowej wolności. W artykule przedstawiona jest postać historycznego Ondraszka, fakty i domysły dotyczące jego narodzin, prawdziwości jego nazwiska, lat szkolnych, okoliczności, w jakich wstąpił na drogę zbójecką i jego nagłej śmierci. Fenomen zbójnictwa był ważnym składnikiem kultury chłopskiej i inspirował artystów zafascynowanych kulturą duchową górali. Dlatego autorka przypomina rolę, jaką odegrały czasopisma, kalendarze i tzw. „literatura dla ludu” w rozwoju czytelnictwa i budzeniu świadomości narodowej na Śląsku Cieszyńskim. Ponieważ mit zbójnicki nawiązuje do starych struktur indoeuropejskich mitów bohaterskich, autorka poświęciła też uwagę rytuałom inicjacji i pogłosom epiki bohaterskiej.

EN

This article is the result of many years of the author’s studies dedicated to the legendary Beskid Mountains brigands Ondraszek and Juraszek. Theese studies began with the projects in which Renata Putzlacher-Buchtová was actively involved: the premiere of the play Ondraszek – Lord of the Łysa Góra (2005), a grant project Ondráš – Ondraszek financed from the budget of the Ministry of Education, Youth and Sports of the Czech Republic (2006) and the project Ondrášovo – the touristic product, initiated by the Cieszyn-Silesia Euroregion (2007). The author analyses the history of Carpathian brigandry, putting emphasis on the psychological, societal and cultural phenomenon of transformation from brigands to Carpathian heroes representing unfettered personal freedom. The article presents Ondraszek as historical character, discussing facts and assumptions concerning his birth, real name, school years, circumstances that led him to start his “brigand career”, and his sudden death. The phenomenon of brigandry was an important element of peasant culture and a source of inspiration for artists fascinated by the spiritual culture of highlanders. Therefore, the author points out the role of regional journals, calendars and socalled ‘culture for people’ in the development of readership and the rise of national consciousness in the Cieszyn Silesia. Because the brigandry myth refers to the ancient structures of the Indo-European heroic myths, the author also discusses the rituals of initiation and the echoes of epic poetry.

Keywords

EN

brigandage; biography; legendalisation

PL

zbójnictwo; biografia; legendalizacja

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2013
• Volume: 1
• Issue: 1
• Pages: 61-74

Dates

published

2013

Contributors

author

Renata Putzlacher-Buchtová

• Uniwersytet Masaryka w Brnie (RC)

References

• Grim E, Ondraszek. Opowieść w VIII pieśniach, [w:] Grim, E., Z nad brzegów Olzy. Cieszyn 1913.
• Morcinek G., Ondraszek, Warszawa 1953.
• Morcinek G., Ondraszkowe ostatki. Nowela, Poznań 1930.
• Sláma F., Pán Lysé hory. Národní pověst o Ondrášovi i Jurášovi, Opava 1891.
• Zaleski J., Ondraszek, „Dziennik Cieszyński”, 27. IV 1913.
• Zanibal R., Ondraszek. Dowódca zbójców. Obrazek z przeszłego wieku, według opowiadań ludowych, „Gwiazdka Cieszyńska”, 1872, nr 18-32.
• Borucki A., Nasze góry. Malownicze opisanie Karpat i Tatr oraz ich mieszkańców, Cieszyn 1888.
• Galas A. i A., Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2001.
• Mieletinski E., Poetyka mitu, przeł. J. Dancygier, Warszawa 1981.
• Piasecki Z., Byli chłopcy, byli… Zbójnictwo karpackie – prawda historyczna, folklor i literatura polska, Kraków 1973.
• Piasecki Z., Ondraszek. Prawda i mity o najgłośniejszym zbójniku śląskim, Opole 1986.
• Sivek A., Ondráš z Janovic. Příspěvek k poznání zbojnické problematiky v slovesnosti slezské oblasti, Ostrava 1958.
• Sivek A., Zbojník Ondráš a ondrášovská tradice v slovesnosti slezské oblasti, Praha 1959.
• Chlapci v zelené hoře. Lidové pověsti z Valašska, red. E. Kilianová, Třebíč 2002.
• Podania i legendy Śląska Cieszyńskiego. Antologia, red. A. Drożdż, J. Kajfosz, A. Pieńczak, Cieszyn 2005.
• Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1965.
• Adamus A., K životopisu Ondráše z Janovic, „Černá země” 1937.
• Bielesz M., Ondraszek. Historia spowita legendą, „Nasz Ustroń” 2012, nr 5 (8).
• Brożek L., Zbójnickie sprawy i dokumenty, „Kalendarz Zwrotu” 1955.
• Fierla G., Ondraszek w sztuce, „Zwrot” 1950, nr 2.
• Huczek L., Zbójnictwo w Beskidach, „Kalendarz Beskidzki” 1973.
• Londzin J., O naszych śląskich zbójcach, „Gwiazdka Cieszyńska” 1923, nr 9, 11 i 13.
• Rusnok A. M., Ondraszek, „Kalendarz Śląski” 1980.
• Tarkota J., Podanie o Ondraszku, „Tygodnik Cieszyński” 1850, nr 38.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2051731