Czy rozważania dobiegły już końca? Rzecz o ostatnim hetmanie zbójnickim Żywiecczyzny – Jerzym Fiedorze zwanym Proćpakiem i jego legendzie

• Authors: Jan Rodak

Title variants

EN

Have the Deliberations Already Come to the End? The Question about Jerzy Fiedor “Proćpak” – the Last Robber Hetman from the Land of Żywiec and His Legend

Abstracts

PL

Ostatni wielki hetman zbójnicki Żywiecczyzny – Jerzy Fiedor zwany Proćpakiem (ok. 1767-1796) – stał się postacią legendarną już za życia. To jemu anonimowy autor poświęcił „Pieśń o standrechcie i Proćpakowej bandzie w roku 1795”, w której opisał dzieje i okoliczności towarzyszące jego śmierci. Na kanwie tej opowieści zrodziła się legenda mająca dwojakie oblicze: literackie i ludowe. Niestety sława rozbójnika rodem z Kamesznicy nie wyszła poza wąski krąg odbiorców związanych z ziemią żywiecką. Do dziś w tradycji ustnej górali krążą pieśni, opowieści i legendy o tym ludowym bohaterze, który „równał” świat i ludzi ze sobą. W szerszym odbiorze społecznym Jerzy Fiedor jest jednak postacią nieznaną, choć dokonania jego wielokrotnie przewyższają rejestr wykroczeń Jury Janosika z Terchowej (1688-1713).

EN

The last, great robber hetman of the region of Żywiec – Jerzy Fiedor, nicknamed “Proćpak”, (1767–1796) became a legend already during his lifetime. He was the one to whom an anonymous author dedicated a song entitled: “Song about standrecht court and Proćpak’s band in 1795”, in which he described the events that accompanied the hetman’s death. This story gave rise to the legend that has two aspects: literary and folk. Unfortunately, the fame of the bandit born in Kamesznica did not spread beyond a very narrow audience connected with the region of Żywiec. Even nowadays, in the oral tradition of Polish highlanders one may find songs, tales and legends about this folk hero, who made other people and the world ‘equal’ to himself. However, in the wider public perception, Jerzy Fiedor remains an unknown figure, though his actions greatly outweigh the record of offenses made by Jura Janosik from Terchova (1688–1713).

Keywords

EN

brigandage; legendalisation; biography

PL

zbójnictwo; legendalizacja; biografia

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2013
• Volume: 1
• Issue: 1
• Pages: 36-47

Dates

published

2013

Contributors

author

Jan Rodak

• Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej

References

• Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. I: 1579-1620, wyd. S. Kętrzyński, Kraków 1939; t. II: 1621-1660, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Kraków 1955; t. II: 1661-1673, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Kraków 1959; t. IV: 1674-1680, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
• Bańkosz R., Straszliwi zbójnicy z Bieszczadów i okolic – „Niby legenda a jednak historia”, Krosno 2011.
• Baranowski B., Ludzie gościńca w XVII-XVIII w., Łódź 1986.
• Bogatyński W., Walka chłopów z uciskiem szlacheckim w Polsce w XVII i XVIII wieku, Kraków 1955.
• Boniecki A., Herbarz polski, t. XVI, Warszawa 1913.
• Dmitruk K., Sytuacje komunikacyjne w kulturze literackiej dawnej Polski, [w:] Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku, red. H. Dziechcińska, Wrocław 1980.
• Dobosz S., Tropem zbójników i zbójów Żywiecczyzny, Żywiec 2012.
• Groicki B., Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, Warszawa 1954.
• Groicki B., Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, 1559.
• Groicki B., Tytuły prawa majdeburskiego, Warszawa 1954.
• Gustawicz B., Wycieczka w Czorsztyńskie, Warszawa 1881.
• Jagiełło M., Zbójnicka sonata. Zbójnictwo tatrzańskie w piśmiennictwie polskim XIX i początku XX wieku, Warszawa 2003.
• Jahrbuch oder Zusammenstellung geschichtlicher Thatsachen welche die Gegend von Oswieczyn und Saybusch angehen. Bearbeitet durch Franz Augustin Pfarrer der Stadt Saybusch A. 1842.
• Janicka-Krzywda U., Niespokojne Karpaty czyli rzecz o zbójnictwie, Warszawa-Kraków 1986.
• Janicka-Krzywda U., Poczet harnasi karpackich, Warszawa-Kraków 1988.
• Kocznur J., Pieśń o zbójniku Proćpaku, Kraków 1945.
• Kroniki żywieckie ks. Franciszka Augustina, Żywiec 2007.
• Laveaux L. de, Górale bieskidowi zachodniego pasma Karpat. Rys etnograficzny zwyczajów i obyczajów włościan okolic Żywca, Kraków 1851.
• Laveaux L. de, Pamiętniki Ludwika hr. De Laveaux, wydał z rękopisu L. D. L., Kraków 1879.
• Lipiec J., Podstawy ontologii społeczeństwa, Warszawa 1972.
• Niesiecki K., Herbarz polski, t. VI, Lipsk 1841.
• Ochmański W., Zbójnictwo góralskie. Z dziejów walki klasowej na wsi góralskiej, Warszawa 1951.
• Piasecki Z., Byli chłopcy, byli… Zbójnictwo karpackie – prawda historyczna, folklor i literatura polska, Kraków 1973.
• Piasecki Z., Ondraszek. Prawda i mity, Opole 1986.
• Pilnáček J., Rody stareho Slezska, dil. II, Praha 1972.
• Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
• Poniedziałek Z., Geneza i rozwój zbójnictwa w państwie żywieckim, „Karta Groni” 1976, nr VII-VIII, Żywiec 1976.
• Putek J., Mroki średniowiecza. Obyczaje, przesądy, fanatyzm i okrucieństwa w dawnej Polsce, Kraków 1935.
• Putek J., O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie, Kraków 1938.
• Reimschüssel J., Ostatni harnaś, „Karta Groni” 1968, nr I-II, Żywiec 1968.
• Reychman J., Zbójnictwo karpackie w nowym oświetleniu, „Kuźnica” 1948, nr 48.
• Rodak J., Stosy i szubienice na Żywiecczyźnie oraz w dawnym Księstwie Oświęcimskim w XVI-XVIII w., „Gronie”, nr XII, Żywiec 2012.
• Topolski J., Problemy metodologiczne korzystania ze źródeł literackich w badaniu historycznym, [w:] Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska i J. Sławiński, Warszawa 1978.
• Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. X, Warszawa 1913.
• Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, t. IV, z. 2, oprac. S. Cynarski i A. Falniowska- Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
• Zborowski J., Pieśń o standrechcie i Proćpakowej bandzie w roku 1795, „LUD” 1929, seria II, t. VIII.
• Zborowski J., Pieśń o standrechcie i Proćpakowej bandzie w roku 1795. (Przyczynek do dziejów zbójnictwa w Żywieckiem), tekst wybrał J. Malicki, Katowice 2003.
• Zdrójkowski Z., Zarys dziejów prawa chełmińskiego 1233-1862, Toruń 1983.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2051723