Dekoracje malarskie w drewnianych kościołach województwa śląskiego. Przyczynek do badań

• Authors: Irena Kontny

Title variants

EN

Paintings in Wooden Churches of the Province of Silesia. Contribution to Further Researches

Abstracts

PL

Kościoły drewniane występujące na obszarze województwa śląskiego przynależą do różnych ośrodków kulturowych. Zasadniczo podlegają dwóm typom budownictwa drewnianego – małopolskiemu (pn. i pd.-wsch. część województwa) i śląskiemu (pozostałe tereny). Zróżnicowane są ich wyposażenie i wystrój, zazwyczaj podlegające trendom i modom stylistycznym panującym w danym okresie oraz uwarunkowaniom historycznym. Artykuł jest próbą przedstawienia w skrótowej formie zachowanych, jak również odkrytych ostatnio dekoracji malarskich znajdujących się w drewnianych świątyniach województwa śląskiego. Jako przyczynek do dalszych, pogłębionych badań ma on charakter szkicu. Autorka podejmuje próbę uwzględnienia wszystkich malowideł o charakterze artystycznym na omawianym terenie. Przedstawiono zespoły malarskie znajdujące się w 35 świątyniach. W części z kościołów występują malowidła z różnych epok historycznych, jak na przykład w Starej Wsi i w Ćwiklicach, gdzie odnaleźć można cztery i pięć warstw historycznych malowideł. Spośród omawianych polichromii należy wyróżnić te dotychczas nieznane, odsłonięte w ostatnich kilkunastu latach, a znajdujące się w świątyniach drewnianych w Łaziskach, Żernicy, Sierakowicach oraz w Starej Wsi.

EN

Wooden churches, that are present in the Province of Silesia, belong to different cultural centers. Basically, they were erected in accordance to two types of wooden construction: one typical for Lesser Poland (north and south-eastern part of the province) and one typical for Upper Silesia (the remaining areas). Diverse in terms of their fittings and decor, they were usually influenced by trends and styles of a specific period, as well as historical conditions. The following article attempts to deliver a brief presentation of the preserved as well as recently discovered paintings in wooden churches of the Province of Silesia. As a contribution to further in-depth researches, the article is a sketch, attempting to include all the paintings of artistic character found in the discussed region. Described painting collections are located in 35 temples. In several studied churches, such as those from Stara Wieś and Ćwiklice, there are paintings from various historical periods. One can find there four or five layers of historical paintings. Among the discussed polychromies we should draw special attention to those which, so far unknown, have been revealed in the last several years, including paintings located in wooden churches in Łaziska, Żernica, Sierakowice and Stara Wieś.

Keywords

EN

wooden churches; wall paintings (polychromes); discovery of wall paintings; sacral iconography; painting style; Silesia Voivodeship

PL

drewniane kościoły; malowidła (polichromie); odkrycia malowideł; ikonografia sakralna; stylistyka malowideł; województwo śląskie

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2017
• Volume: 5
• Issue: 5
• Pages: 121-176

Dates

published

2017

Contributors

author

Irena Kontny

• Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, Dział Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego

References

• 700 lat Hażlacha i Kończyc Wielkich, Hażlach – Kończyce Wielkie 2005.
• Adamczyk I., Janoszek E., Makowski M., Polášek J., Spyra J., Wawreczka, H., Drewniane kościoły i kaplice w Beskidach i okolicy, Českỳ Těšin 2009.
• Biblia Pauperum na Śląsku. Malowidła w kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach, red. ks. J. Pudełko, A. Szadkowska, Gliwice 2010.
• Caban E., „IN HONOREM SANCITE CRUCIS”. Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi, [w:] Blaski średniowiecza, red. B. Klajmon, Katowice 2012 [Wiadomości
• Czyż-Cieciak J., Kościół św. Barbary w Mikuszowicach. Mikuszowice – rys historyczny i dzieje parafii, [@:] www.wsa.bielsko.pl/images/stories/most/MOST_nr_2.pdf, dostęp: 01.04.2016.
• Ćwiklińska B., Katowice – kościół św. Michała, badanie polichromii; Gierałtowice – odkrycie późnogotyckiej polichromii, „Ochrona Zabytków” 1963, z. 4.
• Fender M., Nowrotek M., Polak J., Zabytki Międzyrzecza i Ligoty, Międzyrzecze 2014.
• Ficoń W., Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Cięcinie, Cięcina 2015.
• Galeria Rzemiosła Artystycznego Muzeum Narodowego w Krakowie. Przewodnik, red. J. Żmudziński, Kraków 1998.
• Gałaszek J., Ruman N.M., Spyra A., Madonny drewnianych kościołów na ziemi pszczyńskiej, Pszczyna 2000.
• Gorzelik J., O barokowym wystroju i wyposażeniu starego kościoła pw. św. Jerzego w Ostropie, [w:] Osiem wieków Ostropy, red. ks. P. Górecki, Gliwice-Ostropa 2007.
• Gwioździk M., Kościół p.w. św. Wawrzyńca. Świątynia i jej dzieje w Knurowie i w Chorzowie, Chorzów 2008.
• Jelonek T., Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wręczyca Wielka 2013.
• Jubileusz 270-lecia Kościoła pw. św. Mikołaja w Truskolasach [broszura], [b.m., b.d.].
• Kachel J., Historia Łodygowic, t. II, [b.m., b.d.].
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VI, z. 5: Powiat gliwicki, oprac. E. Dwornik-Gutowska, M. Gutowski, K.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VI: Województwo katowickie, z. 8: Powiat lubliniecki, oprac. M. Kornecki, I. Rejduch-Samkowa, red. I. Rejduch-Samkowa, J. Samek, Warszawa 1969.
• Klajmon B., Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Ćwiklicach w świetle najnowszych odkryć. Wstęp do badań, „Rocznik »Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie«” 2019, t. 1.
• Klajmon B., Prace remontowo-konserwatorskie w kościele pw. św. Marcina w Ćwiklicach, [w:] Świątynia 2, red. I. Kontny, Katowice 2017 [Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego, t. 9].
• Kloss E., Rode H., Stepf W., Eberle H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943.
• Kobylecka D., Drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gliwicach, jego historia i współczesność, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2004, t. XIX.
• Komoniecki A., Chronografia albo Dziejopis żywiecki, Żywiec 2005.
• Konieczny M., Odkrycie dekoracji malarskiej w prezbiterium kościoła parafialnego w Jankowicach Rybnickich, [w:] Woda, red. I. Kontny, Katowice 2015 [Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, t. 7].
• Kontna I., Dekoracje malarskie kościołów górnośląskich na terenie województwa katowickiego, „Teki Krakowskie” 1999, t. IX.
• Kontny I, Polichromia w Żernicy, [@:] www.scdk.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=565:polichromia-w-ernicy&catid=7:sztuka&Itemid=12, dostęp: 02.03.2016.
• Kontny I., Kościół w Łaziskach – odkryta na nowo gotycka świątynia, [w:] Blaski średniowiecza, red. B. Klajmon, Katowice 2012 [Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, t. 4].
• Kontny I., Tajemnica kościoła łaziskiego. Przyczynek do dziejów renesansowych dekoracji malarskich w Polsce, [@:] http://www.scdk.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=779:tajemnica-kocioa-aziskiego&catid=7:sztuka&Itemid=12, dostęp: 28.02.2016.
• Kontny I., Tajemnice drewnianej świątyni, [@:] http://www.scdk.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=962:tajemnice-drewnianej-wityni, dostęp: 02.04.2016.
• Kontny I., Wszetecznica Babilonu. Odkrycie polichromii w drewnianym kościele w Gliwicach-Ostropie, [@:] http://www.scdk.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=843:wszetecznica-babilonu&catid=7:sztuka&Itemid=12, dostęp: 15.03.2016.
• Krynicka-Szroeder K., Kościół pw. św. Jerzego w Ostropie – przyczynek do historyczno-sztucznej problematyki badawczej, [w:] Malowidła kościoła św. Jerzego, Ostropa, Spotkanie z Zabytkiem. Monografia, nr 4 (V) 2011.
• Kutrzebianka, red. I. Rejduch-Samkowa, J. Samek, Warszawa 1966.
• Ludwig P., MSF, Nasze serca dla kościoła św. Michała w Żernicy, Gliwice 2008.
• Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmaler der Provinz Schlesien, [t. 4:] Die Kunstdenkmäler des. Reg. – Bezirks Oppeln, Breslau 1894.
• Matuszczak J., Z dziejów architektury drewnianej na Śląsku, Bytom 1971.
• Musiałek J., Juraszek Z., 450 lat Kościoła św. Katarzyny 1542–1992 [w Cięcinie], b.m., b.d. [1992].
• Nowack A., Geschichte der Landpfarreien des Archipresbyteriats Sohrau OS, Oppeln 1912.
• Nyga J., Pamiątki przeszłości Bierunia: Kościół Św. Bartłomieja i Kościół Św. Walentego, Bieruń 1991.
• Pilarska-Świerszcz E., Szopa R., Kościół p.w. św. Wawrzyńca w Chorzowie, Chorzów [b.r.], [b.p].
• Polak J., Zabytkowy kościół pw. św. Marcina w Międzyrzeczu, [w:] M. Fender, M. Nowrotek, J. Polak, Zabytki Międzyrzecza i Ligoty, Międzyrzecze 2014.
• Poloczek A., Konserwacja polichromii w kościele p.w. św. Michała Archanioła w Żernicy k. Gliwic, [w:] Odkrycia. Badania. Konserwacje, red. G. Bożek, Katowice 2009 [Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, t. 1].
• Porwoł P., Perełka sakralna Ziemi Wodzisławskiej. Kościół drewniany pw. Wszystkich Świętych w Łaziskach nad Odrą, [Łaziska Rybnickie] 2012.
• Ruszczyk G., Architektura drewniana w Polsce, Warszawa 2009.
• Ruszczyk G., Kościoły na Śląsku z XV i początku XVI wieku, Warszawa 2012.
• Rychlik T., Zabytki kultury materialnej, [w:] Z dziejów Parafii Świętych Szymona i Judy w Kozach, Kraków 1998.
• Siebel J., Stanisław Ligoń (1879–1954), Katowice 2006.
• Szablowski J., Kościół w Mikuszowicach i jego polichromja, „Prace Komisji Historji Sztuki” 1935, t. VI, z. II.
• Szadkowska A., Polichromia w kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach, [w:] Architektura drewniana, red. G. Bożek, Katowice 2011 [Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, t. 3].
• Szadkowska A., Polichromia w kościele…, s. 100–120; I. Kontny, Sierakowice – odkrycie manierystycznej dekoracji malarskiej!, [@:] www.scdk.pl/new/index.php?option=com_content&view=article&id=324:sierakowice-odkrycie-manierystycznej-dekoracji-malarskiej&catid=7:sztuka&Itemid=12, dostęp: 02.03.2016.
• Szczech B., Z dziejów kościółka św. Walentego w Woźnikach, Woźniki 2006.
• Szuster E., Wisła Mała. Z dziejów wsi od jej zarania aż do czasów współczesnych, Pszczyna – Wisła Mała 1998.
• Tracz Sz., Niebiański splendor. Opowieść o drewnianym kościele św. Andrzeja Apostoła z 1. poł. XVI w. w Gilowicach, Kraków – Gilowice 2007.
• Treter B., Dzienniki konserwatorskie z lat 1931–1944 – por. „Teki Krakowskie” 2000, t. XI.
• Waleczko B., Historia parafii i kościoła, [w:] Szkice monograficzne z dziejów Łąki, Łąka 2002.
• Wieliczka A., 700 lat pod opieką św. Michała Archanioła, Opatrzności Bożej i Maryi, Kończyce Wielkie 2005.
• Wiśniewski J., Diecezja częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierciańskim i żareckim oraz Parafji Olsztyn, Marjówka 1936 [reprint: Kielce 2000].
• Wolff-Łozińska B., Malowidła stropów polskich 1 poł. XVI wieku. Dekoracje roślinne i kasetonowe, Warszawa 1971.
• Wroński M., Wnętrze kościoła drewnianego pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Miasteczku Śląskim, [w:] Architektura i sztuka sakralna na Górnym Śląsku, t. III, Miasteczko Śląskie 2000.
• Wyrobek A., Z dziejów duszpasterstwa na ziemi pszczyńskiej. Parafia p.w. św. Marcina w Ćwiklicach w latach 1922–1945, Pszczyna 2012.
• Żaba A., Uwagi o cyklu pasyjnym w nawie kościoła pw. Św. Jerzego w Ostropie, [w:] Malowidła kościoła św. Jerzego, Ostropa, Spotkanie z Zabytkiem. Monografia, nr 4 (V) 2011.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2057157