Źródła archiwalne do poznania wyposażenia gospodarstwa chłopskiego na Górnym Śląsku w XIX wieku

• Authors: Krzysztof Bulla

Title variants

EN

Archival Records as a Source of Knowledge on the Equipment and Furnishings of an Upper Silesian Peasant Farm of the 19th Century

Abstracts

PL

Odtworzenie dziewiętnastowiecznego wyposażenia gospodarstwa chłopskiego na Górnym Śląsku jest możliwe w oparciu o wywiady etnograficzne. Jednak ta metoda ma pewne ograniczenia, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdy coraz trudniej odnaleźć informatorów je pamiętających. Rozwiązaniem tego problemu jest oparcie badań o źródła pisane, zwłaszcza archiwalne. W niniejszym artykule omówione zostały przydatność oraz zawartość dokumentów wytwarzanych w ramach funkcjonowania sądów na ziemi lublinieckiej i pszczyńskiej. Umowy kupna-sprzedaży zawierają informacje o wartości gospodarstwa i przynależnych do niego narzędziach gospodarskich oraz zwierzętach. Testamenty dostarczają wiedzy o rozmieszczeniu budynków w zagrodzie i izb w chałupie oraz wymieniają wartościowe przedmioty przekazywane spadkobiercom. Inwentarze pośmiertne wymieniają wszystkie aktywa i pasywa spadku, w tym w szczegółowy sposób wymieniają wszystkie przedmioty znajdujące się w gospodarstwie chłopskim wraz z ich wartością. Na podstawie tych źródeł można dokonać udanej rekonstrukcji wyposażenia gospodarstwa chłopskiego, co ma szczególne znaczenie, gdy inne źródła zawodzą w tym względzie.

EN

Reproduction of the nineteenth-century farm equipment of an Upper Silesia farmstead is possible due to ethnographic interviews. However, this method has some limitations, especially nowadays, when it is increasingly difficult to find informants remembering these times. The solution to this problem is to focus researches on written sources, especially archival ones. This article discusses the usefulness and content of documents produced by the courts operating in the regions of Lubliniec and Pszczyna. The purchase-sale contracts contain information about the value of the real estate, farm tools and animals belonging to the property. Peasants’ last wills provide us with knowledge about the placement of buildings within a farmyard and rooms in a house as well as list all valuable items passed on to heirs. Meanwhile, posthumous inventories list all assets and liabilities of the inheritance, including the detailed list of all objects belonging to the farmstead along with their value. Archival sources allow for a successful reconstruction of farm equipment, which is of particular importance when other sources fail in this regard.

Keywords

EN

Upper Silesia; Lubliniec region; Pszczyna region; purchase/sale agreements; peasants' last wills; posthumous inventories; peasant farm equipment; succession law

PL

Górny Śląsk; ziemia lubliniecka; ziemia pszczyńska; umowy kupna-sprzedaży; testamenty chłopskie; inwentarze pośmiertne; wyposażenie gospodarstwa chłopskiego; prawo spadkowe

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2017
• Volume: 5
• Issue: 5
• Pages: 9-62

Dates

published

2017

Contributors

author

Krzysztof Bulla

• Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”
• Górnośląskie Towarzystwo Genealogiczne „Silius Radicum“

References

• [Lompa J.], Mieszkania wiejskie na Górnym Szląsku. „Przyjaciel Ludu, czyli Tygodnik Potrzebnych i Pożytecznych Wiadomości” 1843, nr 24.
• Bonczyk N., Stary Kościół Miechowski, oprac.W. Ogrodziński, Katowice 1936.
• Bronicz S., Atlas Polskich Strojów Ludowych, cz. III Śląsk, z. 2, Strój pszczyński, Wrocław 1954.
• Dubiel L., Wnętrze domów chłopskich w Beskidzie Śląskim w latach 1860–1950, „Prace i materiały etnograficzne” 1957, t. X.
• Dubiel L., Wnętrze domów chłopskich w latach 1860–1950. „Kwartalnik Opolski” 1956, z. 2.
• Dubiel L., Wnętrze domu chłopskiego w Siołkowicach Starych, „Etnografia Polska” 1958, T. 1.
• Dubiel L., Wnętrze mieszkalne domu chłopskiego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku. Studia i materiały, Bytom 1967.
• Dubiel L., Wnętrze mieszkalne domu chłopskiego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku, „Studia i materiały” 1967.
• Dubiel L., Zdobnictwo skrzyń na Śląsku Cieszyńskim i Górnym. „Polska sztuka ludowa” 1956, R. X, nr 4–5.
• Gojniczek W., Dwór Jana Tschammera w Dolnym Ustroniu w świetle inwentarza pośmiertnego z 1689 roku. „Rocznik Muzeum »Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie« „ 2016, t. 4.
• Górny M., W sprawie badania rodziny staropolskiej na podstawie testamentów. „Studia Historyczne” 1987, T. 30, nr 3.
• Herold J.E., Wnętrze budynku mieszkalnego we wsi Zborowskie w powiecie lublinieckiem (woj. katowickie) w latach 1850–1945, „ Prace i materiały etnograficzne“ 1963, T. XXIII.
• Ihnatowicz I., Nauki pomocnicze historii XIX i XX wieku, Warszawa 1990.
• Ihnatowicz I., Projekt instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych XIX i początku XX w., „Studia Źródłoznawcze” 1962, t. 7.
• Korzeniowska W., Codzienność społeczności wsi rejencji opolskiej w aspekcie zachodzących przemian: 1815–1914, Opole 1993.
• Korzeniowska W., Dziewiętnastowieczne testamenty chłopów wsi pszczyńskich zachowane w Państwowym Archiwum w Pszczynie. „Kwartalnik Opolski” 1994.
• Kuczkowski S., Zwyczaje spadkowe włościan na Górnym Śląsku w: Biblioteka Puławska, serja prac społeczno-gospodarczych, Część 1 Zwyczaje spadkowe włościan w województwach południowych, Warszawa 1928.
• Łosowski J., Testamenty chłopów polskich od drugiej połowy XVI do XVIII wieku, Lublin 2015.
• Malinowski L., Listy z podróży etnograficznej po Szląsku. „Na dziś” 1871, T. I, s. 289–313.
• Malinowski L., Zarysy życia ludowego na Szląsku. „Ateneum. Pismo Naukowe i Literackie” 1877, T. 1, z. 1–3.
• Mazur E., Wykorzystanie inwentarzy w badaniach nad kulturą XIX wieku na ziemiach polskich. „Kwartalnik Historii Materialnej” 2003, t. 51, s. 177–178.
• Michalkiewicz S., Wiatrowski L., Historia chłpoów śląskich w latach 1763–1918. Okres kształtowania się kapitalizmu, [w:] Historia chłopów śląskich, red. S. Inglot, Warszawa 1979.
• Mohrmann R.E., Pośmiertne inwentarze mienia – krytyka źródła, problemy badawcze, R. 53, nr 2. s. 137–139.
• Orzechowski K., Chłopskie posiadanie ziemi na Górnym Śląsku u schyłku epoki feudalnej, Opole 1959.
• Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porównawczym. Cz. 2, Polska pod zaborami, Kraków 1998.
• Sopot-Zembok B., Mieszkańcy Bierunia i parafii bieruńskiej drugiej połowy XIX wieku w świetle zachowanych testamentów, Bieruń 1998.
• Sopot-Zembok B., Obraz wsi pszczyńskiej w świetle testamentów chłopskich z połowy XIX wieku, Pszczyna 2009.
• Sopot-Zembok B., Osiemnastowieczni młynarze z Łąki w świetle swych testamentów, „Studia i materiały z dziejów Śląska” 1999, T. 24, s. 48–58.
• Sopot-Zembok B., Testament Jakuba Warzechy wolnego człowieka z Kobióra z 1718 roku, „Zaranie Śląskie” 2000, T. LXII, nr 1–2, s. 105–115.
• Spyra B., Archiwum książąt pszczyńskich; przewodnik po zespołach 1287–1945, Warszawa 1973.
• Źródła do dziejów wymiaru sprawiedliwości od XV do XX wieku w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach, red. Z. Kiereś, S. Krupa, M. Węcki, Katowice 2008.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2057167