Zabytkowe kołowrotki przędzalnicze w muzeach województwa śląskiego. Wybrane zagadnienia praktyczne

• Authors: Małgorzata Pietrzak

Title variants

EN

Historical Spinning Wheels in Museums of the Silesia Province. Selected Practical Issues

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje różnorodność zabytkowych kołowrotków przędzalniczych w województwie śląskim. Opowiadając o kołowrotkach, możemy mówić nie tylko o myśli technicznej i kunszcie rzemieślników, ale również o lokalnej tożsamości czy dramatycznych zawirowaniach historii. W 2020 roku, dzięki uprzejmości ponad 30 instytucji na terenie województwa śląskiego (oraz kilku spoza województwa), przeanalizowano budowę ponad 200 zabytkowych kołowrotków. Artykuł rozpoczyna opis historii rozwoju kołowrotka przędzalniczego, uzasadniając kolejne innowacje i wyjaśniając ich funkcje. Następnie przedstawia nazewnictwo oraz popularną typologię kołowrotków, ukazując powiązania nazw z miejscami ich domniemanego pochodzenia lub użytkowania. Następnie przedstawiono propozycję szczegółowej typologii według wspólnych cech budowy stelaży kołowrotków. W ostatniej części zamieszczono schematy podzespołów wraz z opisami oraz wybór nazw regionalnych, potocznych i anglojęzycznych.

EN

The article shows the diversity of historic spinning wheels in the Silesia Province. Spinning wheels illustrate not only a technical thought and craftsmanship. They also can illustrate local identity, dramatic turbulences of history etc. In 2020, thanks to the courtesy of over 30 institutions in the Silesia Province (and several from outside the province), the construction of over 200 historic spinning wheels was analyzed. On that basis this article was written. It begins with a description of the history of spinning wheel development, justifying further innovations and explaining their functions. Then the study presents the names and popular typology of wheels, showing the connections of its names with places of its alleged origin or use. Next part is a proposal of a detailed typology, according to their frame construction. The last part contains component diagrams with descriptions and a selection of regional, colloquial and English names.

Keywords

EN

textile industry; spinning; craftsmanship; spinning wheel; museology; ethnography

PL

włókiennictwo; przędzalnictwo; rzemiosło; kołowrotek; muzealnictwo; etnografia

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2020
• Volume: 8
• Issue: 8
• Pages: 34-79

Dates

published

2020

Contributors

author

Małgorzata Pietrzak

• Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego

References

• 650 lat Kochłowic. Źródła i materiały do dziejów miejscowości, red. M. Smierz, Ruda Śląska 2011.
• Bazielich B., Z bliska i z oddali. Stroje ludowe na Śląsku, Katowice 2017.
• Filip E.T., Bielski „Dom Tkacza” – przesłanki i niejasności, [w:] „Bielsko-Bialskie Studia Muzealne” t. 1, Bielsko-Biała 1993.
• Hausbuch Schloss Wolfegg, 1480 r., za: „Im Oberland“, 8. Jg. 1997, Heft 2, S. 39.
• Horizon Book of the Elizabethan World by Lacey Baldwin Smith, New York 1967.
• Lokaj P., Z historii rzemiosła w Żorach, „Kroniki Rybnickie” 1983, nr 1.
• Malicki L., Zarys kultury materialnej Górali Śląskich. Materiały do kultury społecznej Górali Śląskich, Katowice 2004, podrozdział: Obróbka włókien i wełny, s. 65–71.
• Michałowska M., Leksykon włókiennictwa. Surowce i barwniki. Narzędzia i maszyny. Techniki i technologie. Wyroby i dziedziny, Warszawa 2006.
• Michałowska M., Słownik terminologiczny włókiennictwa, Warszawa 1995.
• Pokropek M., Etnografia. Materialna kultura ludowa Polski na tle porównawczym, Warszawa 2019.
• „Popular Science Monthly” 1891, volume 39.
• Świątkowski H., Ludowe tkactwo w Łowickiem, [w:] „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Etnograficzna” 1989, nr 27: 1987.
• Szpryc A., Szymik J., O rzemiośle na Śląsku Cieszyńskim, Cieszyn 1993.
• Teksty gwarowe z polskiego Śląska, z. 1: Teksty z 12 wsi w powiatach rybnickim i pszczyńskim, zebrał i opracował S. Bąk, Kraków 1939 [Polska Akademia Umiejętności. Wydawnictwa Śląskie. Prace Językowe, nr 14].
• Wójcik Z., Historia powszechna XVI–XVII wieku, Warszawa 1979.
• Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, red. J. Kamińska, I. Turnau, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966.
• „Юный техник – для умелых рук” 1980, 01.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2076798