Amatorskie pieśni okupacyjne w kontekście komunikacji nieformalnej w Zagłębiu Dąbrowskim – nowa perspektywa badawcza

• Authors: Izabela Paszko

Title variants

EN

Amateur Occupation-Period Songs in the Context of Informal Communication in the Dąbrowa Basin – a New Research Perspective

Abstracts

PL

W niniejszym artykule autorka przedstawia wstępne wnioski dotyczące problematyki komunikacji nieformalnej na terenie Zagłębia Dąbrowskiego w czasie II wojny światowej. Szczególna uwaga została poświęcona amatorskim pieśniom poruszającym temat życia podczas okupacji niemieckiej, zebranym przez prof. dr. hab. Adolfa Dygacza. Scharakteryzowany materiał folklorystyczny, w perspektywie badań nad społeczną historią regionu, można ujmować nie tylko w kategorii wyrazu oddolnej kreatywności przeczącej starożytnej maksymie inter arma silent Musae, lecz przede wszystkim w pojmowaniu amatorskich pieśni jako prób interpretacji i kategoryzacji rzeczywistości. W tym kontekście pieśni i inne niesformalizowane formy ekspresji stanowią cenne, choć często niedoceniane źródło antropologiczno-historyczne, dostarczające nowej perspektywy na prowadzenie badań w ujęciu cultural history.

EN

In this article, the author presents preliminary conclusions regarding the issues of informal communication in the Dąbrowa Basin during the Second World War. Particular attention was paid to amateur songs about life during the German occupation collected by Professor Adolf Dygacz. The characterized folklore material, in the perspective of research on the social history of the region, can be seen not only in the category of expression of grassroots creativity that contradicts the ancient maxim inter arma silent Musae, but above all in understanding amateur songs as attempts to interpret and categorize reality. In this context, songs and other informal forms of expression constitute a valuable, though often underestimated anthropological and historical source, providing a new perspective for conducting research in terms of cultural history.

Keywords

EN

amateur songs; informal communication; Second World War; Dąbrowa Basin

PL

amatorskie pieśni; komunikacja nieformalna; II wojna światowa; Zagłębie Dąbrowskie

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2021
• Volume: 9
• Issue: 9
• Pages: 19-45

Dates

published

2021

Contributors

author

Izabela Paszko

• Ludwig-Maximilian Universität München, Institut für Zeitgeschichte München – Berlin

References

• Allport, G.W., Postman L., An Analysis of Rumor, „Public Opinion Quarterly”, 10.4 (1946), s. 501–517.
• Belokowsky S., Laughing on the Inside: Humor as a Lens on Gulag Society, „Journal of Social History” 2019, 52.4, s. 1281–1306.
• Dobroszycki L., Centralny katalog polskiej prasy konspiracyjnej 1939–1945, Warszawa 1962.
• Dygacz A., Wkład Zagłębia Dąbrowskiego w samorodną pieśń okresu powstań i plebiscytu na Śląsku (1919–1921). Przegląd materiałów i problematyki, „Ziemia Będzińska” 1970, r. 3, s. 93–135.
• Dygacz A., Samorodne pieśni okresu drugiej wojny światowej w Zagłębiu Dąbrowskim. Przegląd źródeł i zagadnień, „Ziemia Będzińska: przeszłość, teraźniejszość, kultura” 1972, r. 4 (1972), s. 185–237.
• Gerlich H., Gerlich M.G., Ludowy humor antyhitlerowski na Śląsku w okresie II wojny światowej, „Zaranie Śląskie”, nr 2, 1979, s. 273–290.
• Graczyk K., Sondergericht Kattowitz – Sąd Specjalny w Katowicach 1939-1945, Warszawa 2020.
• Grzybowski P., Śmiech życia i śmierci. Od osobistych historii po edukację do pamięci o okupacji, gettach i obozach koncentracyjnych, Bydgoszcz 2019.
• Haas C., Transformation of the 'private'. Proximity and distance in the spatial confinement of the ghettos in occupied Poland, 1939–1942, [w:] Private life and privacy in Nazi Germany, red. Harvey E., Hürter J., Umbach M., Wirsching A., Cambridge 2019, s. 331–352.
• Hull E., Okupacyjny humor, dowcip, anegdota w dokumentacji Adama Chętnika, „Rocznik Mazowiecki” 2006, nr 18, s.143–153.
• Jarowiecki J., O prasie podziemnej na Śląsku i w Zagłębiu w latach 1939–1945 – raz jeszcze/The underground press in Silesia and Zagłębie in 1939–1945: An addendum, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2012, nr 15.2, s. 47–73.
• Kaczmarek R., Górny Śląsk podczas II wojny światowej: między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, Katowice 2006.
• Konieczny A., Pod rządami wojennego prawa karnego Trzeciej Rzeszy. Górny Śląsk 1939–1945, Warszawa – Wrocław 1972.
• Knapp R.H., A Psychology of Rumor, „Public Opinion Quarterly”, 8.1 (1944), s. 22–37.
• Krajewska A., Historia pieśnią pisana. Pieśni powstańcze w zbiorach Adolfa Dygacza, „Literatura ludowa” 2021, nr 1, vol. 65, s. 37–53.
• Mitera-Dobrowolska M., Śląsk chciał być polski. Wspomnienia młodzieży śląskiej z lat okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Katowice 1984.
• Nancy J.-L., The Inoperative Community, [w:] Theory and History of Literature, red. Connor P., Minneapolis and Oxford 1991, t. 76, S. 1–42.
• Namysło A., „Zagłada Żydów Sosnowca” w kontekście ówczesnej i obecnej wiedzy na temat położenia Żydów w Zagłębiu Dąbrowskim w okresie II wojny światowej, [w:] Szternfinkiel N., Zagłada Żydów Sosnowca, oprac. Namysło A., Wydanie Krytyczne Prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, Warszawa 2017, s. 138–150.
• Peukert D., Inside Nazi Germany Conformity, Opposition and Racism in Everyday Life, przeł. Deveson R., Suffolk, 1989.
• Popiołek K., Śląsk w oczach gestapo, Katowice 1948.
• Ringelblum E., Kronika getta warszawskiego wrzesień 1939–styczeń 1943, przeł. Rutkowski A., Warszawa 1983.
• Shibutani T., Improvised News: A Sociological Study of Rumor, Indianapolis 1977.
• Sikora M., Służba Bezpieczeństwa (Sicherheitsdienst) SS jako instrument pomiaru opinii publicznej w III Rzeszy. Wstępne ustalenia z perspektywy prowincji górnośląskiej, [w:] Polska pod okupacją 1939–1945 tom 1, red. Gałęzowski M., Kalbarczyk S., Namysło A., Piątkowski S., Sikora M., Toborek T., Wróbel J., Warszawa 2019, s. 212–243.
• Sikora M., Rosenbaum S., Sprawozdanie Podsumowujące Delegatury Służby Bezpieczeństwa Reichsführera SS w Katowicach dla Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy w Berlinie na temat sytuacji etniczno-językowej w prowincji górnośląskiej za okres od września 1939 do grudnia 1942 roku jako przykład działań analitycznych aparatu bezpieczeństwa III Rzeszy, [w:] Polska pod okupacją 1939–194,5 tom 3, Warszawa 2019, s. 262–283.
• Skonieczna-Gawlik D., Tropem badaczy z Zagłębia Dąbrowskiego, Katowice 2016.
• Starczewski M., Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939–1945, Katowice 1988.
• Szewera T., Niech wiatr ją poniesie. Antologia pieśni z lat 1939–1945, Łódź 1975.
• Wyka K., Życie na niby, Kraków 2011.
• Dobrakowski, J. Małe epizody wielkiej wojny, [w:] Losy Polaków. Wybór wspomnień z czasów II wojny światowej, (wyb. i oprac.) Omelaniuk A.J., Wrocław 1995, s. 181–185.
• Mazur Z. (red.), Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942–1944), Poznań 2004.
• Archiwum Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”: Lista pieśni okupacyjnych z Zagłębia Dąbrowskiego, sygn. 116/148–149; „Dnia pierwszego września”, sygn. 116/57; „Germany, Germany”, sygn. 116/56; „O ty, Hitlerze”, sygn. 116/87; „Pamiętajcie o tym Szwaby”, sygn. 116/61; „Polacy, Polacy” sygn. 28/17; „Swaryszów, Swaryszów” sygn. 116/64; „Jak my z Częstochowy bilety brały” sygn. 116/114; „U bauera piesek wyje”, sygn. 116/115; „Ta moja rodzina, tak mi marnie ginie”, sygn. 116/122; „Oświęcimski lagrze”, sygn. 83/78; „Obozy, obozy, to kaźnia i głód”, sygn. 116/82; „Katowskie więzienie smutne pomieszczenie”, sygn. 116/37; „W katowskim więzieniu stoi gilotyna”, sygn. 116/38; Dygacz A., Samorodna pieśń więzienna o katowskiej gilotynie z okresu okupacji hitlerowskiej, [mps], sygn. 116/34–35.
• Archiwum Państwowe w Katowicach: Inwentarz zespołu akt nr 134: Sondergericht Kattowitz 1939–1945, sygn. 12/485/0/15.6.5/1001/III; Der Polizeipräsident in Sosnowitz [Prezydent Policji w Sosnowcu] 1939–1945, sygn. 12/807/331; Sondergericht Kattowitz, sygn. 12/134/908.
• Biblioteka Narodowa (Polona), „Luźna Kartka”, 1944 (styczeń).
• Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, XVII. HA, Rep. 201 e, Ost 4 Reg. Kattowitz/5.
• IPN, GK 644/8 Katowice 1943, 1944, Stimmungsbericht SD-Leitabschnitt Kattowitz 16.08.1943.
• Mały rocznik statystyczny 1939.
• Pamiętniki ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu: Rkp. 6204, Edward Szczerba, Pamiętniki (do historii gospodarczej); Rkp. 6445, Małgorzata B., Pamiętnik z czasów okupacji niemieckiej; Rkp. 6458, [brak autora], Wspomnienia z czasów okupacji; Rkp. 6518, Henryk Duda, Pamiętnik z czasów okupacji; Rkp. 7369, Michał Domagała, bez tytułu.
• Śląska Biblioteka Cyfrowa: Amtsblatt der Stadt Sosnowitz, 1939, nr 5; „Kattowitzer Zeitung”, 1939, Jg. 71, Nr 269 z dn. 6.10.1939; „Dziennik Poranny”, nr 210, z dn. 6.11.1940; „Dziennik Ogłoszeń dla Ludności Polskiej Powiatu: Bendsburg, Bielitz, Blachstädt, Ilkenau, Krenau, Saybusch, Sosnowitz i Warthenau”, nr 1, 1942.
• https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/interakcjonizm-symboliczny;3915066.html, dostęp: 15.10.2020.
• https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/gadzinowa-prasa;3903523.html, dostęp: 23.09.2021.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2078089