Ludwik Starostzick jako zbieracz i badacz pieśni rybnickich

• Authors: Adam Okun

Title variants

EN

Ludwik Starostzick as a Collector and a Researcher of Folk Songs from Rybnik

Abstracts

PL

Region rybnicki, jako historyczna część Górnego Śląska, w swojej obecnej strukturze administracyjnej obejmuje dwa samodzielne powiaty – grodzki z gminą Rybnik oraz ziemski, w obrębie którego funkcjonuje pięć pozostałych gmin. Obszar ten nie został dotąd wyczerpująco uwzględniony w pracach zbierackich i interpretacyjnych dotyczących folkloru śląskiego, chociaż zaniedbania w tym zakresie dostrzeżono już w latach 30. XX wieku. Nie podjęto również żadnej próby opracowania monografii folkloru muzycznego tej części Górnego Śląska. Niematerialne dziedzictwo kulturowe ziemi rybnickiej cechuje szczególne bogactwo pieśni ludowych. Funkcjonowaniu tego gatunku folkloru w żywym obiegu, jak wynika z badań terenowych, sprzyja nie tylko muzykalność lokalnych depozytariuszy, ale – co równie istotne – przywiązanie tutejszych mieszkańców do dziedzictwa przodków, na które składają się – oprócz pieśni – tradycyjne zwyczaje i obrzędy, a także dialekt śląski, jakim posługuje się ludność rodzima. W 1863 roku ukazała się obszerna antologia „Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką” zawierająca pieśni zebrane przez Juliusza Rogera, będąca najobszerniejszym i dobrze znanym źródłem przekazów tekstów i melodii ludowych z regionu rybnickiego. Jednym z zapomnianych badaczy tego dziedzictwa, któremu nie poświęcono dotąd należytej uwagi był Ludwik Starostzick (1853–1923), dialektolog, językoznawca i zbieracz pieśni ludowych, wywodzący się z Sośnicowic (Kieferstädtel) koło Gliwic. Nieznany szerzej i przez to pominięty w badaniach śląskoznawczych, zarówno folklorystycznych, jak i językoznawczych, zbiór pieśni rybnickich zapisanych przez niego w Czuchowie i opublikowanych w 1885 roku pt. „Oberschlesische Volkslieder (Śpjévki) aus dem Kreise Rybnik” może stanowić podstawę interdyscyplinarnych badań komparatystycznych. Starostzick natomiast – w ocenie autora artykułu – zasługuje na uznanie zarówno jako zbieracz, jak i badacz górnośląskiego dziedzictwa kulturowego.

EN

The region of Rybnik as a historical part of Upper Silesia, in its current administrative structure comprises of two independent districts, an urban district with its main town of Rybnik and a rural district which includes five other communities. This region has not yet been fully described in any research works regarding Silesian folklore, although negligence in this field was already commented on in the 1930s. No one has yet attempted to publish a musical folklore monograph for this part of Upper Silesia. Intangible cultural heritage of the land of Rybnik is characterized by its distinct richness of folklore songs. According to the field research, the functioning of such folklore genre in contemporary world is, not only due to the musicality of the local depositories, but especially because of the sentimental attachment of local inhabitants to the heritage of their ancestors, which comprises, not only of folk songs, but also of traditional habits, rituals and the language the native population speak – Silesian dialect. The year of 1863 has resulted in an anthology of songs "Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką" (Eng. Folk Songs of the Polish People in the Upper Silesia with Music) collected by Juliusz Roger as the most comprehensive and familiar source of texts and folk melodies from region of Rybnik. One of the forgotten researchers of Upper Silesian heritage was the dialectologist, linguist and the collector of folk songs – Ludwik Starostzick (1853–1923), born in Sośnicowice (Kieferstädtel) near Gliwice, who has not received relevant attention so far. Starostzick’s collection of 24 folk songs from region of Rybnik remained unknown earlier, and therefore, was omitted in many Silesian folklore and linguistic studies. His folk songs, collected in Czuchów and next published in 1885 as "Oberschlesische Volkslieder (Śpjévki) aus dem Kreise Rybnik", may become the basis of interdisciplinary comparative research. In the author’s opinion, Starostzick deserves the recognition as both a folk songs collector and a researcher of cultural heritage in this part of Upper Silesia.

Keywords

EN

folklore; intangible cultural heritage; Ludwik Starostzick; region of Rybnik; Silesian dialect; Silesian folk songs; the land of Rybnik; Upper Silesia

PL

folklor; niematerialne dziedzictwo kulturowe; Ludwik Starostzick; region rybnicki; dialekt śląski; śląskie pieśni ludowe; ziemia rybnicka; Górny Śląsk

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2022
• Volume: 10
• Issue: 10
• Pages: 24-52

Dates

published

2022

Contributors

author

Adam Okun

References

• Album polnischer Volkslieder der Oberschlesier, metrisch übertragen von A. Weiss [właśc. Weiß], Leipzig 1867.
• Album polnischer Volkslieder der Oberschlesier, übertragen von E. Erbrich, Breslau 1869.
• Appel K., Kryński A.A., Przegląd bibliograficzny prac naukowych o języku polskim, Warszawa 1886.
• Barcik M. i in., Corpus Studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850/51–1917/18, t. 3: S–Ś, red. K. Stopka, Kraków 2014.
• Böckel O., Psychologie der Volksdichtung, Leipzig 1906.
• Czapliński M.P., Epidemie cholery w rejencji opolskiej w latach 1831–1894, Rybnik 2012.
• Czesak A., Mowa Górnoślązaków – nowe otwarcie?, [w:] Śląsko godka, pod red. J. Tambor, Katowice 2008.
• „Der oberschlesische Wanderer” 1888, nr 144.
• Dygacz A., Pieśni ludowe miasta Katowic, źródła i dokumentacja, Katowice 1987.
• Erbrich E., Straduna. Polnische Volkslieder der Oberschlesier, Breslau 1891.
• Festschrift zur Vierhundert Jahr-Feirn der Stadt Kieferstädtel, Kieferstädtel 1926.
• Gładysz M., Stan i potrzeby nauki polskiej o Śląsku w zakresie etnografii, [w:] Stan i potrzeby nauki polskiej o Śląsku, pod. red. R. Lutmana, Katowice 1936.
• Indra B., Česke a slovenske ohlasy v Rogerove sbirce Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku, [w:] Česko-polsky sbornik védeckych praci, t. 2, usporádal M. Kudélka, Praha 1955.
• Jędrzejewski F., Dr. Julius Roger, ein Freund und Wohltäter Oberschlesiens, Laurahütte [Siemianowice Śląskie] 1912.
• Jędrzejewski F., Oberschlesische Volkslieder nebst Anhang Julius Roger, Schweidnitz [Świdnica] 1925.
• Kaszuba D., Krytyka artystyczna Adolfa Dygacza, Katowice – Ustroń 2004.
• Korniłowicz F., Oskar Kolberg: „O pieśniach ludu polskiego w Górnym Szląsku Juliusza Rogera”, „Kwartalnik Opolski” 1979, nr 4.
• Koschny E., Polnische Volkslieder in Oberschlesien aus dem Munde des Volkes gesammelt und mit Klavier-Begleitung versehen, Leipzig 1910.
• Kossakowska-Jarosz K., Dyskurs o śląskim bilingwizmie. Perswazyjne zabiegi i własne wybory rodzimych literatów (Prusy, przełom XIX i XX w.), [w:] Folklorystyczne i antropologiczne opisanie świata. Księga ofiarowana Profesor Dorocie Simonides, red. nauk. T. Smolińska, Opole 1999.
• Kowalska A., Właściwości językowe górnośląskich pieśni ludowych ze zbioru Juliusza Rogera, „Język Artystyczny” 1996, t. 10.
• Krentz R.F., Faithful Servants – Pastors of St. John the Baptist Catholic Church Princeton, Wisconsin, [Princeton] 2011.
• Kruszka W., ks., Historia polska w Ameryce. Początek, wzrost i rozwój dziejowy osad polskich w Północnej Ameryce (w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie), t. 7, Milwaukee 1906 i t. 8, Milwaukee 1906.
• Księga metrykalna parafii w Kieferstädtel [Sośnicowice], rejestr chrztów z lat 1829–1857.
• Libura I., Z dziejów domowych powiatu. Gawęda o ziemi rybnickiej, Opole 1984.
• Ludomir [właśc. Szramek E., ks.], O zbiorach pieśni ludowych na Górnym Śląsku, Bytom 1914.
• Nietsche B., Geschichte der Stadt Gleiwitz, Gleiwitz [1886].
• Nitsch K., Stan i potrzeby językoznawstwa polskiego na Śląsku, [w:] Stan i potrzeby nauki polskiej o Śląsku, pod. red. R. Lutmana, Katowice 1936.
• Okun A., Barbora umarła…, czyli o zabytkach folkloru hutniczego w archiwaliach Adolfa Dygacza, „Studia Artystyczne” 2015, nr 3.
• Pelcowa H., Gwara jako nośnik lokalnego i regionalnego dziedzictwa kulturowego, [w:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, pod. red. J. Adamowskiego i K. Smyk, Lublin – Warszawa 2013.
• Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką, zebrał i wydał J. Roger, Wrocław 1863, wyd. fototyp., Opole 1976 i wyd. fototyp., Opole 1991.
• Ruda. Polnische Volkslieder der Oberschlesier, übertragen von Hoffmann von Fallersleben, Cassel [właśc. Kassel] 1865.
• Sievers E., Grundzüge der Lautphysiologie zur Einführung in das Studium der Lautlehre der indogermanischen Sprachen, Leipzig 1876.
• Simonides D., Folklor słowny, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, pod red. M. Biernackiej, M. Frankowskiej i W. Paprockiej, Wrocław 1981.
• Simonides D., Rozwój i znaczenie folkloru na Górnym Śląsku, [w:] Folklor Górnego Śląska, pod red. D. Simonides, Katowice 1989.
• Smolińska T., Pieśń ujdzie cało… Pogranicze kulturowe w „Pieśniach ludu polskiego w Górnym Szląsku” Juliusza Rogera, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego. Folklorystyka” 1996, nr 2.
• Starostzick L., Beiträge zur slavischen Dialektologie. Oberschlesische Volkslieder (Śpjévki) aus dem Kreise Rybnik, „Archiv für slavische Philologie” 1885, Bd. 8.
• Sulima R., Co robić z klasyką folklorystyczną?, (rec. J. Roger, Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku. Wstęp P. Świerc, Opole 1976), „Nowe Książki” 1978, nr 6.
• Szewczyk G.B., Niemiecka percepcja zbioru pieśni górnośląskich Juliusza Rogera, [w:] Z dziejów i dorobku folklorystyki śląskiej (do 1939 roku), pod red. J. Pośpiecha i T. Smolińskiej, Opole 2002.
• Śląskie pieśni ludowe z okolic Rybnika, zbiór i oprac. A. Okun, Czerwionka-Leszczyny 2014.
• Świerc P., Juliusz Roger i jego warsztat folklorystyczny, [w:] Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką…, wyd. fototyp., Opole 1976.
• Świerc P., Juliusz Roger i jego zbiór śląskich pieśni ludowych, Opole 1963.
• Tambor J., Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice 2006.
• Uchyła-Zroski J., Kultura ludowa źródłem ponadczasowych wartości – refleksje w świetle obchodów Roku Kolbergowskiego, [w:] Wartości w muzyce. Muzyka współczesna – teatr – media, t. 6, pod red. J. Uchyły-Zroski, Katowice 2014.
• Weltzel A., ks., Historia miasta Żory na Górnym Śląsku, z dokumentów i akt urzędowych opracował… (tytuł oryg.: Geschichte der Stadt Sohrau in Oberschlesien, aus Urkunden und amtlichen Aktenstücken bearbeitet…, Sohrau 1888), wydanie polskie, Żory 1997.
• Zbiór starych górnośląskich pieśni ludowych z nutami według dr. med. Rogera, zestawił i wydał P. Gatzka, Bytom 1920.
• Żerańska-Kominek S., Muzyka w kulturze. Wprowadzenie do etnomuzykologii, Warszawa 1995.

Identifiers

Biblioteka Nauki

28888238