Obchody dnia świętej Barbary w Zagłębiu Dąbrowskim według przekazów literackich z końca XIX wieku

• Authors: Jacek Okoń

Title variants

EN

Celebration of St Barbara’s Day in the Dąbrowa Basin According to Literary Sources from the End of the 19th Century

Abstracts

PL

W ostatniej dekadzie XIX wieku formy obchodów dnia św. Barbary były już w Zagłębiu Dąbrowskim rozwinięte i ustalone. W tamtym czasie w Dąbrowie i Sosnowcu działali znani ówcześni pisarze, w których dziełach można znaleźć liczne wątki etnologiczne z życia miejscowych górników. Materiałem badawczym pozostają tu literackie przekazy zawarte w trzech pozycjach, które ukazały się niemal równocześnie: Zofii Bukowieckiej „Historia o Janku górniku”, Artura Gruszeckiego „Krety” oraz opowiadanie Andrzeja Niemojewskiego „Święto podziemia”. Przedmiotem badania są zawarte w tym materiale opisy zwyczajów pielęgnowanych w dniu św. Barbary przez zagłębiowskich górników. Autor porównuje opisy i wyszczególnia elementy wspólne, m.in.: ogniska na wzgórzach, strzelanie z materiałów pirotechnicznych, świętowanie w podziemnych komorach, podziemne wystrzały dynamitu, przemarsz pod domem dyrektora i złożenie życzeń, ale zwłaszcza uroczystości religijne w podziemnych kaplicach św. Barbary.

EN

In the last decade of the 19th century, the forms of celebrating St. Barbara’s Day were already developed and established in the Dąbrowa Basin. At that time, well-known writers of the time were active in Dąbrowa and Sosnowiec. In their works one can find numerous ethnological threads from the life of local miners. The research material here are the literary texts contained in three publications that were issued almost simultaneously: Zofia Bukowiecka’s "Historia o Janku górniku" (Eng. Story About Janek – the Miner), Artur Gruszecki’s "Krety" (Eng. Moles) and Andrzej Niemojewski’s short story: "Święto podziemia" (Eng. The Feast of the Underground). The subject of the study are the descriptions of customs cultivated on St. Barbara Day by miners from the Dąbrowa Basin. The author compares the descriptions and lists common elements, including: bonfires on the hills, firing pyrotechnics, celebrations in underground chambers, underground dynamite shots, a march in front of the mine director’s house to give him good wishes, but especially religious celebrations in the mine underground chapels of St. Barbara.

Keywords

EN

St Barbara; celebrations; literature; Dabrowa Basin; coal miners

PL

św. Barbara; obchody; literatura; Zagłębie Dąbrowskie; górnicy

• Publisher: Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Journal: Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
• Year: 2022
• Volume: 10
• Issue: 10
• Pages: 70-110

Dates

published

2022

Contributors

author

Jacek Okoń

• Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu

References

• [b.a.], Barbórka na liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, [@:] https://muzeumgornictwa.pl/aktualnosci/131-barborka-na-liscie-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego, dostęp: z 20.10.2022.
• Brückner A., Dzieje literatury pięknej w Polsce, cz. 2, Kraków 1936.
• Brzozowska D., Posłowie, [w:] A. Gruszecki, Krety, Kraków 1959, s. 321–333.
• Bukowiecka Z., Historja o Janku Górniku. Opowiadanie dla młodzieży, wydanie czwarte, przejrzane, z dziewięciu rycinami [Władysława Jasieńskiego], Warszawa – Kraków – Lublin – Łódź – Paryż – Poznań – Wilno – Zakopane 1925.
• Czachowski K., Obraz Współczesnej Literatury Polskiej 1884–1933, t. 1., Naturalizm i Neoromantyzm, Lwów 1934.
• Czartoryska I., Dyliżansem przez Śląsk, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968.
• Dąbrowa Górnicza. Zarys rozwoju miasta, red. W. Długoborski, Katowice 1976.
• Décaudin M., W poszukiwaniu nowoczesnej równowagi. Naturalizm, [w:] Literatura francuska, praca zbiorowa, red. A. Adam, G. Lerminier, E. Morot-Sir, t. 2, cz. 4, Różne drogi nowoczesności, Warszawa 1974, s. 307–330.
• Długoszewski A., Z Dąbrowy górniczej, „Przegląd Katolicki”, nr 1 z 6.01. 1876 r., s. 11– 12.
• Dygacz K., Ludowe pieśni górnicze Zagłębia Dąbrowskiego w literackim przekazie Zofii Bukowieckiej, „Zaranie śląskie” 1984, z. 1– 2, s. 36.
• Dygacz K., Pieśni o św. Barbarze w ludowym repertuarze górniczym. Źródła i charakterystyka, [w:] Patronki polskiego górnictwa. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej z okazji otwarcia wystawy „Patronki polskiego górnictwa”, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Zabrze 1993, [b.p.]
• Dygacz K., Śpiewanki barbórkowe górników polskich w tradycyjnych karczmach piwnych w aspekcie interetnicznym, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1995, nr 1520, s. 83–90.
• Dygacz K., Zależności rodowodowe w czeskich i polskich pieśniach górniczych, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1994, nr 1422, s. 130–137.
• Dzieło literackie jako źródło historyczne. Materiały konferencji naukowej, Warszawa, 14-16 grudnia 1976 r., red. Z. Stefanowska, J. Sławiński, Warszawa 1978.
• E.S. [pseud.], Sosnowice, [w:] Z różnych stron, „Głos”, nr 43 z 24.10.1896 r.
• Gibran K., Prorok, Warszawa 1993.
• Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX, oprac. A. Zieliński, Katowice 1984.
• Gruszecki A., Krety, Kraków 1959.
• Gruszecki A., Na Górnym Śląsku (Sosnowiec – Mysłowice – Bytom – Opole), „Kurier Warszawski”, nr 168 z 8.06.1897 r., s. 1-2 i dokończenie: „Kurier Warszawski”, nr 177 z 17.06.1897, s. 1–2.
• Jaros J., Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, Katowice 1972.
• Kaczyńska E., Industrializacja i jej skutki demograficzno-społeczne do 1914 roku, [w:] Dąbrowa Górnicza. Zarys rozwoju miasta, red. W. Długoborski, Katowice 1976, s. 81–113.
• Kantor-Mirski M., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne, t. 2, Sosnowiec 1932.
• Karta geognostyczna Zagłębia Węglowego w Królestwie Polskim ułożona z rozkazu dyrektora Wydziału Górnictwa jenerała majora Szenszyna. Pomierzył i oznaczył naczelny zawiadowca kopalń Jan Hempel roku 1856, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, nr inw. MGW/TG/A:3011.
• Kisielewska J., Z Konarskich Zofia Bukowiecka. Życie i prace, Warszawa 1923.
• Krupiński J., Poeta uwęglony. Antologia poezji Józefa Krupińskiego, Tychy 2012.
• Krzyżanowski J., Neoromantyzm polski 1890–1918, Wrocław – Warszawa – Kraków 1963.
• Liss M., Magazyn duchowny czyli modlitwy i pieśni dla chrześciańsko-katolickich górników z różnych ksiąg nabożnych zebrane a z pozwoleniem zwierzchności duchownej do druku podane przez Nadsztygara Mateusza Lissa, Bytom 1889.
• Markiewicz H., Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1965.
• Mazanowski A., Młoda Polska w powieści i poezji, „Przegląd Powszechny” 1900, t. 65, s. 381.
• Mazanowski A., Młoda Polska w powieści, liryce i dramacie, Kraków 1902.
• Morawski Fr., Pisma zbiorowe wierszem i prozą, t. 1, Poznań 1882.
• Niemojewski A., Polonia irredenta, Wrocław 1972 [Zagłębie Dąbrowskie w dokumentach literackich, t. 1, red. W. Szewczyk, oprac. J. Pierzchała].
• Niemojewski A., Listopad, b.m.w., 2010.
• [N.N.], Stosunki w Zagłębiu Dąbrowskim, [w:] Głosy, „Głos”, nr 43 z 24.10.1896, s. 1023–1024.
• [N.N.], Nasze krzywdy, „Górnik” 1897, nr 2, [w:] Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX, oprac. A. Zieliński, Katowice 1984, s. 320–321.
• [N.N.], Tajemnice rozwoju Sosnowca, „Górnik” 1897, nr 2, [w:] Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX, oprac. A. Zieliński, Katowice 1984, s. 321–322.
• Okoń J., Górnicze wątki etnologiczne i zawodowe w zagłębiowskie powieści Zofii Bukowieckiej „Historia o Janku górniku” z roku 1896, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2013, nr 7, s. 69–116.
• Okoń J., Powieść „Krety” Artura Gruszeckiego jako monografia środowiska górniczego w Zagłębiu Dąbrowskim u schyłku XIX wieku, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2015, nr 8–9, s. 67–100.
• Okoń J., Tematy górnicze w cyklu „Polonia irredenta” Andrzeja Niemojewskiego, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2012, nr 6, s. 155–201.
• Piątek E., „Lisia Sztolnia” w Wałbrzychu – wielka atrakcja turystyczna dolnośląskiego górnictwa węglowego w latach 1794–1854, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2018, nr 10–11, s. 67–86.
• Piątek E., Sztolnia Lis w Wałbrzyskim Zagłębiu Węglowym, jej dzieje i znaczenie jako zabytek techniki, [w:] Międzynarodowa konferencja „Lisia Sztolnia w Wałbrzychu jako zabytek techniki europejskiego dziedzictwa kulturowego”, Wałbrzych 2001, s. 22.
• Piątek E., Piątek Z., Historia spławnej sztolni „Fuchs” w Wałbrzychu w latach 1791–1867, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1985 nr 1–2, s. 65–79.
• Piecha-van Schagen B., Kreowanie górniczych wspólnot zawodowo-parafialnych i zakładowych poprzez coroczne msze dedykowane świętej Barbarze z fundacji kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku do końca lat 30. XX wieku, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2011, nr 5, s. 207–221.
• Piecha [-van Schagen] B., Święta Barbara w dziewiętnastowiecznym górnośląskim krajobrazie, „Orbis interior” 1999, nr 1, s. 152–172.
• B. Piecha-van Schagen, Cały naród świętuje z górnikami. Propagowanie „Dnia Górnika” w latach 1948–1979 jako manipulowanie pamięcią społeczną, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2015, nr 8–9, s. 101–121.
• Piecha-van Schagen B., Nie tylko w cechowniach… Barbary podziemne, „Gazeta firmowa www.kwsa.pl” 2009, nr 8, s. 6–9.
• Piecha-van Schagen B., Rola stanowych modlitewników górniczych wydawanych w latach 1840–1879 na Górnym Śląsku w rozumieniu kultu Świętej Barbary Szafarki Eucharystii, „Górnik Polski. Zeszyty Naukowe Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu” 2012, nr 6, s. 109–124.
• Pierzchała J., Andrzej Niemojewski – piewca Zagłębia Dąbrowskiego (1864-1921), [w:] A. Niemojewski, Polonia irredenta, t. 1, red. W. Szewczyk, oprac. J. Pierzchała, Wrocław 1972, s. 5–69.
• Pierzchała J., Legenda Zagłębia, Katowice 1971.
• Podania i opowieści z Zagłębia Dąbrowskiego. Sto lat temu i dzisiaj, oprac. M. i D. Czubalowie, Katowice 1984, s. 131–135.
• Pytlak A., Walory źródłowe Komedii ludzkiej Honoriusza Balzaka, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 1997/1998, vol. 52/53, Sectio F, Historia 5253, s. 129–147,
• Ryszkiewicz J., Dąbrowa Górnicza, „Tygodnik Ilustrowany” nr 295 z 25.08.1888 r., s. 119–122.
• Skrzynecki A., Z dziejów górnictwa (Olkusz – Bolesław – Dąbrowa), „Wędrowiec” nr 51 z 7.12.1896 r., s. 490–492.
• Stasiak A., Rozwój przestrzenny, zabudowa i warunki mieszkaniowe w XIX i początkach XX wieku, [w:] Dąbrowa Górnicza. Zarys rozwoju miasta, red. W. Długoborski, Katowice 1976, s. 114–132.
• Tchórzewska-Kabata H., Artur Gruszecki, Teoria i praktyka pisarska wobec naturalizmu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982.
• Warneńska M., W cieniu „Katarzyny”, Katowice 1961.
• Ziemba J., Dąbrowska „Sztygarka”. Monografia szkoły górniczej w Dąbrowie Górniczej, Katowice 1958, s. 234.
• Ziemba J., Oświata i kultura, [w:] Dąbrowa Górnicza. Zarys rozwoju miasta, red. W. Długoborski, Katowice 1976, s. 133–156.
• Ziółkowski J., Sosnowiec. Drogi i czynnik rozwoju miasta przemysłowego, Katowice 1960.
• Żeromski S., Ludzie bezdomni. Dzieła zebrane, t. 3, Warszawa 1956.

Identifiers

Biblioteka Nauki

28891092