Reforma kultu a "ujęzykowienie sacrum": (anty)rytualny faktor sekularyzacji

• Authors: Tomasz Mikołaj Dekert
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

CEL NAUKOWY: Artykuł będzie miał na celu podjęcie pytania o znaczenie przemian, jakie nastąpiły w liturgii katolickiej po Soborze Watykańskim II, dla procesów sekularyzacyjnych w świecie katolickim. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zgodnie z tezą J. Habermasa modernizacyjna sekularyzacja na poziomie społecznym dokonuje się za pośrednictwem „ujęzykowienia sacrum”, tj. przejęcia funkcji integracyjnych i ekspresywnych rytuału przez językowe działanie komunikacyjne (debatę i konsens). Opierając się na tej tezie, a także stosując narzędzia semiotyczno-antropologiczne zaczerpnięte z teorii rytuału Roya A. Rappaporta, będę chciał sprawdzić, czy i na ile posoborowa reforma liturgii – pojmowana wąsko, tzn. wyłącznie na płaszczyźnie oficjalnie wprowadzonych zmian i ich implikacji – wiązała się z, przyczyniała się do, lub też po prostu dokonywała „ujęzykowienia” katolickiego sacrum. PROCES WYWODU: Wywód obejmuje w pierwszym rzędzie charakterystykę teorii Habermasa i Rappaporta. Następnie przechodzi do interpretacji dwóch zasadniczych wymiarów reformy liturgicznej: samego faktu głębokiej zmiany rytualnej poprzedzonej problematyzacją formy liturgicznej w obrębie dyskursów eksperckich oraz zmian w samym rytuale na poziomie rezygnacji ze znacznej części języka gestu, zniesienia bezwzględnej obligatoryjności rubryk i otwarcia liturgii na inwencję celebransa(ów) i zgromadzenia. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Widziane przez pryzmat koncepcji Habermasa i Rappaporta teoretyczne i praktyczne podejścia do liturgii w okresie przedsoborowym oraz w ramach samej reformy okazują się stanowić modelowy przykład „ujęzykowienia sacrum” i derytualizacji. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Reforma liturgiczna miała (ma) znaczący, aktywny i wielopoziomowy udział w procesach seku­laryzacyjnych zachodzących w Kościele katolickim. Mają one wymiar przede wszystkim osłabienia lub dekonstrukcji katolickiego świata odniesień sakral­nych, a w każdym razie jego obowiązywalności i odporności na relatywizację i indywidualizację.

Keywords

PL

reforma liturgiczna; rytuał; sekularyzacja; ?ujęzykowienie sacrum?

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Horyzonty Polityki
• Year: 2018
• Volume: 9
• Issue: 27
• Pages: 125-142

Dates

published

2018-11-30

Contributors

author

Tomasz Mikołaj Dekert

References

• Bateson, G. (1972). Steps to an Ecology of Mind. New York: Ballantine.
• Bellah, R.N. (2003). Ewolucja religijna. W: W. Piwowarski (red.), Socjolo¬gia religii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 207-227.
• Berger, P.L. (1997). Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii. Tłum. W. Kurdziel. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
• Bohuszewicz, J. (2009). Skuteczność jako cecha rytualnej komunikacji w koncepcjach Victora Turnera i Roya Rappaporta. Ex Nihilo, 1, 83-99.
• Bugnini, A. (1990). The Reform of the Liturgy 1948-1975. Tłum. M.J. O’Con¬nell. Collegeville: Liturgical Press.
• Collins, R. (2011). Łańcuchy rytuałów interakcyjnych. Tłum. K. Suwada. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
• Czyżewski, M. (2013). Teorie dyskursu i dyskursy teorii. Kultura i spo¬łeczeństwo, 2, 3-25.
• Dekert, T. (2013). Nowa msza: rytuał czy antyrytuał? Reforma liturgiczna w świetle teorii Roya A. Rappaporta. Pressje, 32/33, 34-47.
• Dextimus. (2007). Chaos liturgiczny. Pozyskano z: http://breviarium.blo¬gspot.com/2007/05/chaos-liturgiczny.html (dostęp: 31.01.2018).
• Dinges, W.D. (1987). Ritual Conflict as Social Conflict: Liturgical Reform in the Roman Catholic Church. Sociological Analysys, 48/2, 138-157.
• Dobbelaere, K. (2008). Sekularyzacja. Trzy poziomy analizy. Tłum. R. Ba¬bińska. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
• Doncoeur, P. (1943). Conditions d’une renaissance liturgique populaire. Lyon: Editions de l’Abeille.
• Geertz, C. (2005). Interpretacja kultur. Wybrane eseje. Tłum. M. Piechaczek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Grad, P. (2017a). Rzymski racjonalizm. Teoria piśmienności przeciwko teorii sekularyzacji. Przegląd Humanistyczny, 2, 125-134.
• Grad, P. (2017b). O pojęciu tradycji. Studium krytyczne kultury pamięci. Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
• Grześkowiak, J. (1975). Desakralizacja liturgii? Collectanea Theologica, 45/1, 76-81.
• Habermas, J. (2002). Teoria działania komunikacyjnego, t. II: Przyczynek do krytyki teorii rozumu funkcjonalnego. Tłum. A.M. Kaniowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Habermas, J. (2007). Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Tłum. W. Lipnik i M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Howell, C. (1953). The Work of Our Redemption. Oxford: Catholic Social Guild.
• Hull, G. (1995). The Banish Heart: Origins of Heteropraxis in the Catholic Church. Sydney: Spes Nova League.
• Jungmann, J. (1958). The Early Liturgy to the Time of Gregory the Great. Tłum. F.A. Brunner. London: Darton, Longmann and Tod.
• Jungmann, J. (1962). Pastoral Liturgy. London: Challoner Books.
• Marczewski, M. (1974). Wspólnota kultu a akomodacja liturgii. Collectanea Theologica, 44/1, 98-102.
• Mariański, J. (2006). Sekularyzacja i desekularyzacja w nowoczesnym świecie. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Milcarek, P. (2009). Historia Mszy. Przewodnik po dziejach rytu rzymskiego. Kraków: Wydawnictwo AA.
• Murphy, J.L. (1956). The Mass and Liturgical Reform. Milwaukee: Bruce.
• Nichols, A. (2005). Patrząc na liturgię. Krytyczna ocena jej dzisiejszej formy. Tłum. T. Glanz. Poznań: Klub Książki Katolickiej.
• Pecklers, K.F. (1998). The Unread Vision. The Liturgical Movement in the United States of America: 1926-1955. Collegeville: Liturgical Press.
• Peirce, Ch.S. (1997). Wybór pism semiotycznych. Tłum. R. Mirek i A.J. Nowak. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne.
• Pommarès, J.-M. (1999). L’origine du missel Romain dans la réforme de saint Pie V. W: L. Mérian (red.). Aspects historiques et theologiques du missel romain. Actes du V colloque d’etudes historiques, theologiques et canoniques sur le rite catholique romain. Versailles: Centre International d’Études liturgiques.
• Rappaport, R.A. (2007). Rytuał i religia w rozwoju ludzkości. Tłum. A. Musiał, T. Sikora i A. Szyjewski. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
• Reid, A. (2005). The Organic Development of the Liturgy. San Francisco: Ignatius Press.
• Schmidt, H. (1971). Liturgia w nowoczesnym świecie. Tłum. B. Skóra. Concilium, 2/7, 82-93.
• Szahaj, A. (2003). Czy potrzebujemy konsensu? W: B. Sierocka (red.), Przełom komunikacyjny a filozoficzna idea konsensu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 190-198.
• Wagner, J. (1993). Mein Weg zur Liturgiereform: 1936-1938 Erinnerungen. Freiburg – Basel – Vienna: Herder.
• Warczok, T. (2011). Konflikt, rytuał, emocje – socjologia Randalla Collinsa. Wstęp do: R. Collins. Łańcuchy rytuałów interakcyjnych. Tłum. K. Suwada. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, IX-XXXIII.
• Zachara, M. (2014). Krótka historia mszału rzymskiego. Warszawa: PROMIC.