Weterani Insurekcji Kościuszkowskiej w powstaniu 1806 roku w Wielkopolsce

• Authors: Paweł Dudziński

Title variants

EN

Veterans of the Kościuszko Uprising in the uprising of 1806 in Greater Poland

Abstracts

EN

The fall of the Polish-Lithuanian Commonwealth after the uprising of 1794 did not mean that Poles abandoned their independence efforts. In most political circles, there was a growing awareness that the hopes for regaining sovereignty should be tied to the political actions of France and the victorious Napoleon Bonaparte. After the victories on the fields of Jena and Auerstädt on October 14, 1806, the French army was tired and could not cope with the Prussian-Russian offensive. The remnants of the Prussian army remained on the former Polish territories, which made the French think of the possibility of an armed engagement of the Poles against them, in exchange for a vague promise of restoring Poland’s political existence. General Jan Henryk Dąbrowski, founder of the Polish Legions in Italy, was chosen to organize a diversion in the enemy’s rear. In Greater Poland (Wielkopolska) the general was highly respected as a hero of the Kościuszko insurrection of 1794. Napoleon, wanting to win Poles over to his own political goals, decided to use the authority of Tadeusz Kościuszko, who turned out to be sceptical of French promises. The instrumental attitude towards the Polish leaders was confirmed both by the dishonest actions of French diplomacy and by Napoleon’s preserved correspondence. The announcement of the uprising in Greater Poland, which was enthusiastically welcomed by the urban population, was met with distrust by part of the society. The institution of the nobility’s mass mobilisation and conscription in the cantonal system were reactivated. The command of the created formations was often entrusted to officers with insurrection past, who in addition to moral authority, represented the continuity of tradition. Although there are many unknowns connected with the 1806 uprising, not only with regard to the attitude of the society, but also as far as the actions of French diplomacy are concerned, the scale of involvement of the Kościuszko Insurrection veterans in the next chance to rebuild the Republic of Poland has become a permanent part of historical memory.

PL

Upadek Rzeczypospolitej po powstaniu z 1794 roku nie przesądził o zaniechaniu dążeń niepodległościowych przez uczestników Insurekcji Kościuszkowskiej. Po zwycięstwach na polach Jeny i Auerstädt 14 października 1806 roku armia francuska była zmęczona i mogła nie sprostać ofensywie prusko-rosyjskiej. Na dawnych ziemiach polskich wciąż znajdowały się resztki armii pruskiej, co wysuwało na pierwszy plan kwestię zaangażowania Polaków przeciwko Prusom oraz wspierającej je Rosji w zamian za niejasną obietnicę przywrócenia Polakom bytu politycznego. Do zorganizowania dywersji na tyłach przeciwnika wybrano pełniącego funkcję generalnego inspektora kawalerii włoskiej generała Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcę Legionów Polskich we Włoszech. W Wielkopolsce generał był otaczany szacunkiem, który zdobył podczas Insurekcji Kościuszkowskiej w 1794 roku. Chcąc pozyskać Polaków do realizacji własnych celów politycznych, Napoleon postanowił wykorzystać autorytet Tadeusza Kościuszki, silnie związanego z tradycją francuskiego i amerykańskiego Oświecenia. Kościuszko nie ufał deklaracjom Napoleona, nie stanął na czele Legionów Polskich, choć często występował w roli mentora wobec władz francuskich. Zdecydowanie odmówił także firmowania działań w Wielkopolsce. Jego sceptycyzm wzmacniało stanowisko dyplomacji francuskiej względem insurekcji z 1794 roku. Instrumentalne traktowanie polskich przywódców potwierdzają zarówno nieuczciwe działania dyplomacji francuskiej, jak i zachowana korespondencja Napoleona. Ogłoszenie powstania w Wielkopolsce, entuzjastycznie przyjęte przez mieszkańców miast, spotykało się z nieufnością części społeczeństwa. Reaktywowano instytucję pospolitego ruszenia szlachty, wzorem insurekcji przeprowadzono pobór w systemie kantonalnym. Dowództwo tworzonych formacji często powierzano oficerom z przeszłością insurekcyjną, którzy oprócz autorytetu moralnego reprezentowali ciągłość tradycji. Mimo że w epizodzie z 1806 roku pozostaje dostatecznie wiele niewiadomych, nie tylko w odniesieniu do postawy polskiego społeczeństwa, ale i działań dyplomacji francuskiej, skala zaangażowania weteranów Insurekcji Kościuszkowskiej w kolejną szansę odbudowy Rzeczypospolitej wpisuje się na trwałe do pamięci historycznej.

Keywords

PL

Chłapowski; Dąbrowski; dywersja; Fouché; insurekcja; kwestia polska; Kościuszko; Le Publiciste; Napoleon; odezwa; pospolite ruszenie; powstanie; rekrutacja; Wojsko Polskie; Wybicki

EN

Appeal; Chłapowski; Dąbrowski; diversion; Fouché; Insurrection; Kościuszko; Le Publiciste; mass mobilisation; Napoleon; Polish army; recruitment; the Polish issue; Wybicki; uprising

• Publisher: Centralna Biblioteka Wojskowa im Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Journal: Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej
• Year: 2021
• Issue: 1(15)
• Pages: 49-60

Dates

published

2021

Contributors

author

Paweł Dudziński

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska

References

• 36-e Bulletin De La Grande Armée, [w:] Correspondance du Napoléon I-er, t. 14, Paris 1863;
• Archiwum Wybickiego, oprac. A. M. Skałkowski, t. 2, Gdańsk 1950;
• Białkowski A., Pamiętniki starego żołnierza, oprac. W. Tokarz, Warszawa 1903;
• Chłapowski D., Pamiętniki, Poznań 1899;
• Correspondance du Napoléon I-er, t. 13, Paris 1863;
• Correspondance du Napoléon I-er, t. 14, Paris 1863;
• „Gazeta Poznańska”, nr 90 (sobota 8 listopada 1806 roku);
• „Gazeta Poznańska”, nr 103 (6 grudnia 1806 roku);
• Pamiętniki Józefa Wybickiego senatora wojewody Królestwa Polskiego, Lwów 1881;
• Pamiętniki Franciszka z Błociszewa Gajewskiego, oprac. S. Karwowski, t. 1, Poznań 1913;
• Wybicki J., Życie moje oraz wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamoyskich, oprac. A. M. Skałkowski, Kraków 1927, repr. Warszawa 2005.
• Bielecki R., Tyszka A., Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796-1815, t. 1, Kraków 1984;
• Chodźko L., Usque ad Finem. [Żywoty narodowe z ostatnich stu lat ozdobione portretami, rękorysami i pomnikami, wydane staraniem młodego pokolenia polskiego], z. 1, Tadeusz Kościuszko, Paryż 1859;
• Falkowski J., Księstwo Warszawskie. Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, t. 1, Poznań 1877;
• Gembarzewski B., Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa 1905;
• Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815, Poznań 1912;
• Morawski R., Paczuski A., Wojsko Księstwa Warszawskiego. Piechota, gwardie narodowe, weterani, Warszawa 2014;
• Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818, Warszawa 1981;
• Paszkowski F., Dzieje Tadeusza Kościuszki, pierwszego naczelnika Polaków, Kraków 1872;
• Skałkowski A. M., O cześć imienia polskiego, Lwów 1908, repr. Oświęcim 2015;
• Sobczak J., Przejdziem Wartę. Wielkopolskimi śladami Józefa Wybickiego i Jana Henryka Dąbrowskiego, Poznań 1996;
• Szwarc A., Urbański M., Wieczorkiewicz P., Kto rządził Polską?, Warszawa 2007;
• Tupalski J., Generał Dezydery Chłapowski, 1788-1879, Warszawa 1983.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2027318