EDITORS' NOTES

• Authors: Magdalena Lachman , Katarzyna Ojrzyńska

Title variants

PL

OD REDAKCJI

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The texts that we present in this issue of “Studies in Polish Literature” have been collected under the title: “Deficit in Polish Literature and Literary Studies – Analyses and (Re)Visions”. Writing the call for articles, we decided that what serves as an advantage of the term ‘deficit’ is its semantic indeterminacy, the fact that it balances on the verge of many nuanced and accumulated meanings, engages with a number of problems, and can be applied in many contexts, even if sometimes it lacks terminological precision or clarity. We have used the concept of a ‘deficit’ not so much as an axiological, but more as a descriptive category with the aim of unlocking the cognitive potential of the term and encouraging a reflection, both general and particular, on Polish literature and literary studies. To facilitate this task, we have listed a number of key topics and issues which we invited our contributors to tackle and which, as it has turned out, often overlap and cannot be easily separated. As the articles that we have gathered show, the question of deficit can be addressed in many creative ways, even if the conceptual framework of the journal issue was not strictly defined, but only broadly sketched. The articles study various aspects of deficit, lack, absence, and scantiness. Some of them identify various shortages, white spots, and forms of silence that are conspicuous in Polish literature and literary studies, using different confrontational, comparative, or prescriptive perspectives. They explore methodological and thematic deficits and investigate the ways in which they can be and have been reduced and eliminated. Adam Regiewicz, for instance, ponders on the possibility of adapting porn studies to the Polish context, while Arkadiusz Morawiec explores the so far under-researched motif of Unit 731 (a secret research unit of the Imperial Japanese Army that implemented the programme of the development and production of chemical and biological weapons that was initiated in the 1930s by general Shirō Ishii) in Polish literature and seeks to answer the question of why the surprisingly numerous literary allusions to Unit 731 do not provoke much reflection on history, collective memory, or ethics, and if this can be changed. Other issues that our contributors have tackled include, on the one hand, deficits and fluctuations in the international reception of Polish literature (Jan Jeništa examines the reasons why Polish most contemporary, 21st-century literature, and particularly experimental literary works, have not received much public notice in the Czech Republic, in spite of the institutional support and the translation boom in Poland), and, on the other hand, adaptation problems, i.e. the poor assimilation of certain perspectives and terminologies used in foreign literary studies (Beata Śniecikowska analyses the Polish reception of English and American imagism as well as the interrelated terminological and interpretative issues that remain a problem till this day). In this context, it is also crucial to investigate whether a given ‘deficit’ is actually indicative of an objective and indisputable absence or rather results from perceptual failure, neglect, marginalization, distortion, obfuscation, one’s cognitive stereotypes or inability to decode the hidden meanings, or/and the impact of authoritarian statements made by writers or of canonical interpretations of their works. These issues are discussed in a comprehensive manner by Monika Bednarczuk, whose article studies regional women’s writing in the interwar period through the lens of new regionalism, gender studies, ecofeminism, and ecocriticism. Our contributors did not solely focus on that which seems to be missing from Polish literature and literary studies (problems, questions, conventions, motifs, methodologies, trends in literary reception, and research questions). They have also examined how Polish literary studies can make an important and original contribution to the humanities (Joanna Matyjaszczyk points to the way in which Polish studies of religious poetry could be adapted to the Anglo-Saxon context). Apart from searching for problems and topics that have so far been evidently overlooked and neglected, the present issue of “Studies in Polish Literature” focuses on the areas that have not been investigated thoroughly enough and those that only seem overexploited and thus may be difficult to re-examine in a creative manner. This issue is addressed in Kasper Pfeifer’s article, which reflects on Polish Futurism and its accelerationist and emancipatory dimensions that aimed to modernize the interwar Polish society, and a separate section of texts on Julian Tuwim, who still enjoys considerable popularity among Polish readers. The popularity has not, however, encouraged many reinterpretations of his oeuvre through contemporary lens. This begs a question about the effects that the year 2013, which was proclaimed the Year of Julian Tuwim, has had on popularizing the works the author of the immortal Lokomotywa (The Locomotive) and the rebellious Absztyfikanci Grubej Berty (Big Bertha’s Suitors) and stimulating readers’ interest. When viewed from yet another perspective, deficit may be seen as an intrinsic element of a given work. It may be a theme or part of the world depicted in the text, of the worldview that it communicates, or of the emotional lives of the characters. A deficit may as well serve as a formal device consciously applied by a writer. It can also be an effect of various tensions between literary works and the social contexts in which they function, their genesis, and the motivation behind the artistic choices made by an author. Approaching Anna Wiśniewska-Grabarczyk’s critically-acclaimed Porzeczkowy Josef (Currant Josef) from this perspective, Marzena Woźniak-Łabieniec analyzes emotional deficits as a literary theme in the novel. Last but not least, the articles collected in this issue offer a reflection on deficit understood as an analytical category that is closely connected with the idea of the ‘norm’ and the criticism thereof. Defined as a social and cultural construct, deficit is a crucial concept in critical minority studies. It plays an important role in contemporary disability studies, ethnic and race studies, gender and queer studies, and the studies of the intersectionality of various forms of discrimination. In these contexts, the characteristic features of the Other (defined through the prism of disability, gender, sexual orientation, race, ethnicity, wealth, class affiliation, or religion) are often perceived in terms of lack and/or deviation. This perspective offers a space for the investigation of the ways in which various literary representations either reinforce the above-mentioned biased approaches or question and verify them, in a subversive fashion challenging the existing hierarchies and depicting the alleged ‘deficit’ as a feature that is valued and desired. The issue of how the so-defined deficit as well as the absence of certain voices in the public sphere are addressed in Polish disability life writing is discussed in Katarzyna Ojrzyńska’s and Klaudia Muca’s articles. The former analyses how Maria Reimann’s 2019 autoethnographic novel problematizes some key concepts for contemporary disability studies, including deficit and lack, while the latter explores the potential for expanding the so far limited paradigm of interpreting disability narratives, which is typical of medical humanities, by taking recourse to literary studies. All of the above-mentioned issues find a reflection in the texts presented below, but do not exhaust the topic. ‘Deficitology’ encompasses a much broader list of problems that call for further research. When viewed from a historical perspective, deficit and scantiness may, for instance, be seen as markers of artistic transformations or changes in trends in literary reception. Some other areas of interest include: the shortage of rhymes in poetry, the deficit of epic poetry, the deficit of fiction that offers a panoramic view of society, the deficit of beauty, the deficit of ornamentation, the deficit of pathos, the deficit of seriousness, and the deficit of intellectually stimulating content… Deficitologists could also address the diminishing and disappearing scholarly interest in works of the writers who once enjoyed high popularity and attracted considerable critical attention (such as Konstanty Ildefons Gałczyński or Edward Stachura). The key question here concerns the possible reasons for such ‘deficits’ (e.g. the role of fashion in shaping popular interest in various literary phenomena, the influence of different cultural restrictions and changes, artistic transformations, or/and other factors that determine scholarly and popular interest). This prompts us, for instance, to reflect on the future of versification studies, on how Bolesław Leśmian studies has been saved from falling into oblivion, and on whether such an impasse is more of a threat to a scholar researching Adam Mickiewicz’s oeuvre or the one who studies the works by Dorota Masłowska, Władysław Reymont’s novels, or Witold Gombrowicz’s works, a scholar of prosody or one that specializes in visual poetry, an aficionado of deconstruction or an editor and genologist, etc. Furthermore, some thought should be given to the way in which the discourse of Polish literary studies, and its methodologies related to the variously defined concept of deficit have evolved over time. Such a perspective may help answer the question not only about the possible deficits in Polish literature and/ or literary studies, but also about the extent to which a given deficit results from adopting a specific, hierarchical perspective, the extent to which it is painful and problematic, and the extent to which it is specific to the Polish context. It may also help determine whether Polish literary studies has made (or are making) any important, original contribution to the humanities, in general. In other words, the thematic scope of the issue opens new pathways for examining the innovativeness of Polish literary studies as well as for commenting on the ways in which Polish scholars may develop their important and original perspectives on the issues that are specific to the Polish context. Deficit can easily be seen as related to the limited productivity of certain ideas, which particularly rings true in the times when the rapid increase in the number of analytical works does not automatically improve the quality of research or facilitate progress. Thus, another question that begs to be asked concerns the reasons why given methodologies, even if effective in other temporal and cultural contexts, do not bring the expected results in different configurations. This brings us to the question of whether theories and methodologies that have been developed elsewhere can easily be translated into the Polish context. Do they need any modifications? Or, perhaps, do they turn out to be partly or totally incompatible with Polish literature and the specificity of Polish literary studies? Having discussed only the major aspects of the above-mentioned research questions, we hope that the present issue of “Studies in Polish Literature” will diagnose various problems and fill in some blank spaces in Polish literary studies. We hope that it will show when a deficit poses danger, when it is a problem that needs to be named and examined, when it contributes to the development of various genres, formal devices, concepts, and worldviews, and when it is not so much an obstacle, but a driving force stimulating progress. Finally, we hope that this ‘deficit-oriented’ collection of articles will compensate for the deficits in various areas as well as whet the reader’s appetite for more – i.e. we hope that these texts will encourage reflection on and further creative examination of the issues that have been addressed or only briefly mentioned here and that they will not only garner applause, but also spark constructive, critical debates. In other words, we hope that this journal issue will appeal to many readers and stimulate academic research and interest in deficit. Deficit, after all, may effectively generate an appetite for knowledge.

PL

Artykuły zawarte w aktualnym numerze „Prac Polonistycznych” skupiają się wokół hasła wywoławczego: „Deficyt w polskiej literaturze i myśli literaturoznawczej – rozpoznania i (re)wizje”. Gdy w imieniu Redakcji formułowałyśmy zaproszenie do nadsyłania tekstów do tak sprofilowanego numeru, uznałyśmy że siłą przywołanego pojęcia jest jego nieostra semantyka, balansowanie na granicy zniuansowanych i skumulowanych znaczeń, rozmaite uwikłania problemowe i nie zawsze w pełni terminologiczny charakter, a zarazem operacyjność. „Deficyt” – prawem eksperymentu – postanowiłyśmy potraktować jako kategorię o wymiarze mniej aksjologicznym, a bardziej opisowym i wykorzystać jej zakładany potencjał poznawczy na potrzeby refleksji zarówno systemowej, jak i szczegółowej. Jakkolwiek wydzieliłyśmy w obrębie szeroko rysującego się zagadnienia kilka kwestii węzłowych, w praktyce interpretacyjnej nie zawsze okazywały się one łatwe i konieczne do ścisłego odseparowania. Jednocześnie nawet bez zakreślenia ścisłych ram problemowych ogólnie postawionego zagadnienia, można (było) liczyć na jego twórcze ujęcia. Podjęta przez badaczy refleksja przybrała różnokierunkowy charakter. W dużej mierze interesowało ich rozpoznanie różnych luk, białych plam, przemilczeń odczuwalnych w rodzimej literaturze i literaturoznawstwie przy zastosowaniu zwłaszcza optyki konfrontacyjnej, komparatystycznej, interdyscyplinarnej, również myśli życzeniowych. Przyciągnął zewnętrzny ogląd dorobku literackiego i myśli literaturoznawczej, spojrzenie z lotu ptaka na, by tak rzec, deficyty metodologiczne i tematyczne w badaniach polskiego piśmiennictwa, docieranie do ich przyczyn oraz poszukiwanie pomysłów zaradczych na ich niwelowanie. W tym duchu Adam Regiewicz zastanawia się nad możliwościami adaptacji do polskiego kontekstu ustaleń spod znaku porn studies, a Arkadiusz Morawiec pochyla się nad dotychczas niepenetrowanym w polskiej literaturze motywem Jednostki 731 (tajnej jednostki badawczej Cesarskiej Armii Japońskiej realizującej program rozwoju oraz produkcji broni chemicznej i biologicznej, który zainicjował w latach 30. XX w. generał Shirō Ishii) i zarazem pyta, dlaczego te, jak się okazuje, zaskakująco obfite ilościowo odwołania nie ewokują refleksji nad historią, pamięcią zbiorową czy etyką albo w jakim zakresie mogą ją jeszcze sprowokować. Uwagę skupiły też z jednej strony niedobory i fluktuacje w funkcjonowaniu rodzimej literatury w obszarze międzynarodowym (Jan Jeništa diagnozuje mały oddźwięk, z jakim spotkała się w Czechach w XXI w. polska literatura najnowsza, zwłaszcza w jej eksperymentalnej odmianie – mimo wsparcia instytucjonalnego i boomu translatorskiego w Polsce), a z drugiej strony mankamenty adaptacyjne, niedostateczny stopień przyswojenia konkretnych ujęć i terminologii dotyczących obcojęzycznych zjawisk literackich (Beata Śniecikowska analizuje problemy z polską recepcją anglo-amerykańskiego imażyzmu i uwikłania nomenklaturowe oraz interpretacyjne do dziś nam towarzyszące). Jednocześnie chodziło także m.in. o rozstrzygnięcie, czy wrażenie nieistnienia konkretnego zagadnienia nie jest pozorne, tzn. czy rzecz zasadza się na bezwzględnej i obiektywnej nieobecności (niezamierzonej lub programowej), czy jednak rozgrywa się w sferze przeoczeń lub pominięć wynikających z niedostrzegania, zbagatelizowania, nieprzemyślenia konkretnych realizacji, skutecznego funkcjonowania zaciemnień, nieumiejętności deszyfracji zakamuflowanych znaczeń, ulegania stereotypom poznawczym oraz sugestywnym i autorytarnym deklaracjom twórców lub ich ukanonicznionych interpretatorów. Właśnie taki aspekt kompleksowo porusza Monika Bednarczuk, gdy analizuje regionalne pisarstwo kobiet w dwudziestoleciu międzywojennym, proponując połączenie w jego oglądzie narzędzi i perspektyw oferowanych przez nowy regionalizm, studia genderowe, ekofeminizm i ekokrytykę. Zarazem autorzy artykułów podjęli namysł nie tylko nad tym, jakich pytań, realizacji, metodologii (przyswojonych, przećwiczonych, projektowanych…), kierunków recepcji, pomysłów, zadań badawczych itp. nam brakuje, ale także skupili się na tym, co mamy do zaproponowania innym w zakresie wypracowanych już dobrze ustaleń (Joanna Matyjaszczyk wskazuje na owocną możliwość zaadaptowania do angielskiego kontekstu polskich badań nad poezją religijną). Oprócz poszukiwania problemów i zadań ewidentnie przeoczonych, ponętne okazało się też wskazywanie na treści niedostatecznie wyinterpretowane albo sprawiające wrażenie wyeksplorowanych, uszczelnionych, trudnych do twórczego zagospodarowania. Taki charakter mają: propozycja Kaspra Pfeifera, podejmującego refleksję nad polskim futuryzmem w jego akceleracjonistycznym i emancypacyjnym wymiarze mającym zagwarantować modernizację rzeczywistości społecznej międzywojennej Polski, oraz osobno wydzielony blok tekstów dotyczących spojrzenia na fenomen Juliana Tuwima – twórcy cieszącego się niesłabnącą estymą wśród odbiorców, co jednak niekoniecznie przekłada się na potrzebę głębszego rozpoznawania jego dorobku we współczesnej optyce. W tym przypadku można było już z dystansu czasowego zapytać, jakie efekty popularyzatorskie i poznawcze przyniósł m.in. Rok Tuwima ogłoszony w 2013 r., stymulujący do ożywienia zainteresowania autorem nieśmiertelnej Lokomotywy i obrazoburczych Absztyfikantów Grubej Berty. W innym porządku deficyt pojawił się jako stricte immanentny problem dzieł, istniejący w obszarze przedstawieniowym, w wymiarze stematyzowanym i światopoglądowym utworów lub przejawiający się w ich ukonstytuowaniu formalnym – jako wynik programowych wyborów pisarskich albo świadomych zabiegów konstrukcyjnych, niekiedy też jako efekt różnych napięć między dziełami a społecznymi kontekstami ich funkcjonowania oraz uwarunkowaniami genezy i motywacji gestów twórczych. Deficytem emocjonalnym jako problemem znaczeń wpisanych w tekst zajęła się Marzena Woźniak-Łabieniec, analizując pod tym kątem debiutancką powieść Anny Wiśniewskiej-Grabarczyk. Ponadto ważnym aspektem w literackich i literaturoznawczych ujęciach wydaje się refleksja na temat deficytu rozumianego jako kategoria badawcza związana z pojęciem „normy” i jej krytyką. Deficyt, definiowany w ujęciu konstruktywistycznym, jest dziś pojęciem kluczowym w badaniach skupiających się na grupach defaworyzowanych. Odgrywa ważną rolę we współczesnych studiach o niepełnosprawności, także w badaniach skupiających się na intersekcjonalności różnych kategorii wykluczenia, w studiach etnicznych i rasowych, kobiecych i queerowych. Istotne znaczenie w tego typu kontekstach ma postrzeganie cech „Innego” (definiowanego przez pryzmat np. sprawności, rasy, płci, pochodzenia, majętności i przynależności klasowej czy też religii) w kategoriach braku lub/i dewiacji. Przy tej optyce jest miejsce na analizę przedstawień literackich, które podejście defaworyzujące nie tylko powielają i sankcjonują, ale też je kwestionują i weryfikują, przewartościowując istniejące hierarchie i przedstawiając domniemany „deficyt” jako cechę pożądaną i wartościową, a jednocześnie subwersywnie podważając istniejący porządek. Problem, w jaki sposób tak zdefiniowany brak, a także brak obecności i głosu w sferze publicznej odgrywają rolę w polskim pisarstwie autobiograficznym o życiu z niepełnosprawnością, zostaje poruszony w artykułach Katarzyny Ojrzyńskiej i Klaudii Mucy. Podczas gdy ten pierwszy analizuje, w jaki sposób powieść autoetnograficzna Marii Reimann w 2019 r. problematyzuje niektóre pojęcia kluczowe dla studiów o niepełnosprawności, w tym koncepcje braku i deficytu, ten drugi bada potencjał poszerzenia ograniczonego paradygmatu interpretacji narracji o niepełnosprawności, który jest typowy dla humanistyki medycznej, odwołując się do literaturoznawstwa. Wypunktowane kwestie, znajdujące odzwierciedlenia w zgromadzonych tekstach, nie wyczerpują wcale zagadnienia węzłowego. W kręgu badawczego zainteresowania mogłaby się z pewnością znaleźć jeszcze niemała lista problemów z zakresu „deficytologii”. W jej ramach zmieściłaby się na przykład historia ubywania jako wyznacznik przemian artystycznych albo kierunków recepcji. W tym sensie można na przykład mówić o deficycie rymów w poezji, deficycie gatunkowych realizacji eposu, deficycie powieści jako panoramy społecznej, deficycie piękna, deficycie ornamentu, deficycie monumentalności, deficycie powagi, deficycie oferty intelektualnej proponowanej przez literaturę…; także o zanikaniu lub spadku zainteresowania badaniem twórców niegdyś bardzo popularnych i szeroko komentowanych (np. casus Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego czy Edwarda Stachury). W tego rodzaju przypadkach chodziłoby również o wyważenie, gdzie leżą przyczyny tak pojętych „deficytów” (np. rozważenie znaczenia mody jako regulatora zainteresowań konkretnymi zjawiskami literackimi, ale i pokazanie korelacji badań z obostrzeniami i przemianami kulturowymi oraz przeobrażeniami artystycznymi, uzależnieniami badacza od wielu determinant). Ta optyka skłania m.in. do refleksji, jakie perspektywy mają obecnie studia dotyczące choćby wersyfikacji czy motywistyki, na ile przed deficytowym impasem chroni się na przykład leśmianologia, komu grozi on bardziej: badaczowi dzieł Adama Mickiewicza czy Doroty Masłowskiej, Władysława Reymonta czy Witolda Gombrowicza, znawcy metrum czy poezji wizualnej, wyznawcom dekonstrukcjonizmu czy edytorom oraz praktykom genetyki tekstu itp. Jednocześnie warto byłoby pochylić się także nad tym, w jaki sposób polski dyskurs literacki i metodologie literaturoznawcze odnosiły się do rozmaicie rozumianego pojęcia deficytu na przestrzeni czasu. Przy tak wykadrowanej optyce można poszukiwać odpowiedzi nie tylko na pytanie, na jakie ewentualnie niedostatki cierpią polska literatura i/lub myśl literaturoznawcza, ale też w jakim stopniu obserwowany niedobór powstaje jako wynik zastosowania konkretnej hierarchizującej optyki, w jakim był/jest dojmujący i odczuwalny, w jakim zaś podyktowany specyfiką rodzimego kontekstu. Refleksja na temat deficytu może bowiem także prowadzić do diagnozy, na ile jesteśmy skazani (albo: sami się skazujemy) na wtórność oraz na ile polskie ustalenia wnoszą coś istotnego do literaturoznawstwa na świecie. Innymi słowy, może stanowić pretekst do rozważań na temat atrakcyjności polskiej oferty badawczej i równoczesnego wskazania, jak wyrabiać własną i autonomiczną refleksję, stawiając w centrum problemy dla nas swoiste i typowe. Zarazem deficyt łatwo wiązać z ograniczoną lub wyhamowaną produktywnością konkretnych propozycji, kiedy nawet systematyczny, czy wręcz lawinowy, przyrost prac nie przekłada się na jakościowe wyniki i ujęcia wzbogacające wcześniejsze ustalenia. Można zatem dociekać, dlaczego wybrane metodologie, nawet jeśli w odmiennych okolicznościach (czasowych, kulturowych…) płodne poznawczo, nie przynoszą spodziewanych efektów w innych konfiguracjach; w szczególności: dlaczego propozycje zaadaptowane z całym dobrodziejstwem inwentarza, zinstytucjonalizowane, przećwiczone, praktykowane, niekoniecznie są twórczo, skutecznie i z satysfakcją poznawczą rozwijane na rodzimym gruncie. Skupiając się na jedynie wycinkowo i egzemplifikacyjnie zarysowanych obszarach badawczych, mamy nadzieję, że prezentowany numer „Prac Polonistycznych” wskaże różne bolączki i wypełni niektóre z istniejących luk we współczesnym polskim literaturoznawstwie, pokaże, kiedy deficyt jest zagrożeniem, a kiedy problemem do nazwania, opisania, zdiagnozowania, realnym wkładem rozwojowym w dzieje form, struktur, koncepcji i światopoglądów artystycznych, nie blokadą, a kołem napędowym myśli. Liczymy, że – jak na „deficytowy” numer przystało – zgromadzone artykuły zaspokoją niedosyt w konkretnych obszarach i zarazem rozbudzą apetyt na więcej, skłonią do przemyśleń i dalszej twórczej penetracji często rekonesansowo potraktowanych zagadnień, do ich rozwijania w duchu zarówno aplauzu, jak i konstruktywnych polemik. Innymi słowy, żywimy nadzieję, że tak pomyślany tom spotka się z zainteresowaniem, owocując podażą deficytu. Niedomiar ma bowiem to do siebie, że skutecznie może generować zachłanność na wiedzę.

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Prace Polonistyczne
• Year: 2020
• Volume: 75
• Pages: 7-17

Dates

published

2020-11-26

Contributors

author

Magdalena Lachman

author

Katarzyna Ojrzyńska