Gatunki autorskie – niedostrzeżony problem genologii?

• Authors: Arkadiusz Kalin

Title variants

EN

Invented Genres – An Overlooked Problem in Genre Theory?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule autor rozważa genologiczną możliwość wyróżnienia kategorii gatunku momentalnego – gatunku autorskiego. Przytoczone zostały teoretyczne próby polskiej genologii rozważające kwestię genologicznej akceptacji autorskich „wynalazków” – utworów, które manifestują nowatorskość i wyjątkowość gatunkową na poziomie pojedynczego dzieła lub grupy utworów tego samego autora, możliwych do zidentyfikowania jako specyficzny gatunek autorski. A zatem chodzi o przypadek „gatunków jednorazowych” – gdy licentia poetica obejmuje genologię, o sytuację przeniesienia literackiego inventio na poziom paradygmatu, widoczną szczególnie w literaturze ostatniego stulecia. Rozważania tego typu najlepiej widoczne były w oglądzie konkretnej twórczości – szczególnie awangardowej i neoawangardowej: m.in. futurystów, Juliana Tuwima, Mirona Białoszewskiego, Witolda Wirpszy czy w żartobliwej poezji Wisławy Szymborskiej i Stanisława Barańczaka. Najnowszą egzemplifikacją gatunku autorskiego w artykule stały się utwory zebrane w tomie poetyckim Marii Peszek pt. bezwstydnik, który stanowi też ciekawy przykład funkcjonowania tego typu specyfikacji gatunkowej w kontekście medialnym i performatywnym.

EN

In this article, the author considers the possibility of creating in genre studies a separate category of a genre of the moment – the inventive genre (gatunek autorski). He cites theoretical attempts within Polish genre studies to analyze the problem of how to accommodate authorial “inventions” within the study of genres – referring to works that manifest innovation and are exceptional with respect to genre, whether at the level of an individual work or a group of works by the same author, capable of being identified as a specific inventive genre. The point of the inquiry is thus to address instances of “one-time genres,” cases in which poetic license extends to the category of genre, situations where literary inventio is transferred to the paradigmatic level, particularly visible in the literature of the last century. Such analyses have been most evident in surveys of a particular author’s work – especially avant-garde and neo-avant-garde authors, including the Futurists, Julian Tuwim, Miron Białoszewski, Witold Wirpsza, and in humorous poetry by Wisława Szymborska and Stanisław Barańczak. The newest examples of inventive genres in the article are works collected in Maria Peszek’s book of poetry entitled bezwstydnik (scandal sheet), which also represents an intriguing example of how this kind of innovative genre specification can function in media and performative contexts.

Keywords

PL

literatura polska; genologia; gatunki autorskie; poetyka momentalna; Maria Peszek; gatunek

EN

Polish literature; genre theory; inventive genres; poetics of moment; genre; Polish literature; genre theory; inventive genres; poetics of moment; genre

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Forum Poetyki
• Year: 2016
• Issue: 3
• Pages: 18-31

Dates

published

2016-02-10

Contributors

author

Arkadiusz Kalin

• Akademia imienia Jakuba Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

• https://orcid.org/0000-0002-1279-582X

References

• Balbus, Stanisław. „Zagłada gatunków”. Teksty Drugie 1999, nr 6 (1999): 25–39.
• Balcerzan, Edward. „Nowe formy w pisarstwie i wynikające stąd porozumienia”. W Polska genologia literacka, zredagowane przez Danuta Ostaszewska i Romuald Cudak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
• Balcerzan, Edward. „Sytuacja gatunku”. W Przez znaki. Granice autonomii sztuki poetyckiej na materiale polskiej poezji współczesnej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1972.
• Balcerzan, Edward. „W stronę genologii multimedialnej”. Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja. 1999, nr 6 (1999): 7–24.
• Bolecki, Włodzimierz. „O gatunkach to i owo”. Teksty Drugie, nr 6 (1999).
• Cudak, Romuald. „Genologia i literatura współczesna. Prolegomena”. W Polska genologia. Gatunek w literaturze współczesnej, zredagowane przez Romuald Cudak, 35–37. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.
• Cudak, Romuald. „Sytuacja gatunków we współczesnej poezji polskiej a perspektywy genologii”. W Genologia i konteksty, zredagowane przez Czesław P Dutka. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, 2000.
• Dąbrowski, Stanisław. Teoria genologiczna Stefanii Skwarczyńskiej (próba analizy i krytyki). Gdańsk, 1974.
• Gazda, Grzegorz. „O gatunkach polskiej poezji futurystycznej”. W Z polskich studiów slawistycznych. Seria 4. Prace na VII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Warszawie 1973., zredagowane przez Maria Janion, T. 2 (Nauka o literaturze). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972. http://books.google.com/books?id=qDA_AQAAIAAJ.
• Głowiński, Michał. „Białoszewskiego gatunki codzienne”. W Narracje literackie i nieliterackie. Kraków: Universitas, 1997.
• Głowiński, Michał. „Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej”. W Problemy teorii literatury, zredagowane przez Henryk Markiewicz, T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
• Grądziel-Wójcik, Joanna. „«Gry gatunkowe» na przykładzie poezji Witolda Wirpszy”. W Genologia dzisiaj, zredagowane przez Włodzimierz Bolecki i Ireneusz Opacki. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2000.
• Grzmil-Tylutki, Halina. Gatunek w świetle francuskiej teorii dyskursu. Kraków: Universitas, 2007.
• Ingarden, Roman. „Graniczny wypadek dzieła literackiego”. W Szkice z filozofii literatury, 89–96. Kraków: Znak, 2000.
• Kalin, Arkadiusz. „«bezwstydnik»Marii Peszek - literatura jako performans”. W Literatura w mediach. Media w literaturze III. Nowe wizerunki, zredagowane przez Katarzyna Taborska i Wojciech Kuska, 115–34. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jakuba z Paradyża, 2014.
• Michałowski, Piotr. „Gatunki i konwencje w poezji”. W Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, zredagowane przez Włodzimierz Bolecki i Ryszard Nycz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2002. http://books.google.com/books?id=O_JgAAAAMAAJ.
• Michałowski, Piotr. Głosy, formy, światy. Warianty poezji nowoczesnej. Kraków: Universitas, 2008.
• Peszek, Maria. bezwstydnik. Warszawa: Kayax Production, 2008.
• Pustkowski, Henryk. „Mirohłady, Słopiewnie”. W Słownik rodzajów i gatunków literackich, zredagowane przez Grzegorz Gazda i Słowinia Tynecka-Makowska. Kraków, 2006.
• Pustkowski, Henryk. „Próba gatunkowego określenia «mirohładów» - «słopiewni»”. W Z polskich studiów slawistycznych. Seria 4. Prace na VII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Warszawie 1973., zredagowane przez Maria Janion, T. 2 (Nauka o literaturze). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972. http://books.google.com/books?id=qDA_AQAAIAAJ.
• Skwarczyńska, Stefania. „Niedostrzeżony problem podstawowy genologii”. W Problemy teorii literatury, zredagowane przez Henryk Markiewicz, T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
• Sławiński, Janusz. „Miron Białoszewski «Leżenia»”. W Genologia polska: wybór tekstów, zredagowane przez Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, i Marian Tatara, 527–28. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
• Świrek, Anna. Z gatunkiem czy bez... o twórczości Mirona Białoszewskiego. Zielona Góra: WSP, 1997. http://books.google.com/books?id=k74XAQAAIAAJ.
• Todorov, Tzvetan. „O pochodzeniu gatunków”. Przetłumaczone przez Alberta Labuda. Pamiętnik Literacki 3 (1979).
• Wantuch, Wiesława. „Miron Białoszewski w poszukiwaniu gatunków lirycznych”. W Polska genologia. Gatunek w literaturze współczesnej, zredagowane przez Romuald Cudak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009