Społeczność niezmąconej bezrefleksyjności. Na przykładzie powieści Janoscha "Cholonek oder Der liebe Gott aus Lehm"

• Authors: Marian Grzegorz Gerlich

Title variants

EN

An undisturbed reflectionless community. The case of Janosch’s "Cholonek oder Der liebe Gott aus Lehm" novel

Abstracts

PL

Powieść "Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny" Janoscha to przykład niemieckiej tzw. literatury wypędzonych. Jej akcja toczy się na Górnym Śląsku, w niemieckiej osadzie Poremba – dzielnicy dawnego Hindenburga (obecnie Zabrza) – przy niemiecko-polskiej granicy. Jest kultową powieścią tego nurtu. Rozgrywa się od schyłku Republiki Weimarskiej, poprzez dojście Hitlera do władzy, lata nazizmu, okres II wojny światowej aż do wkroczenia na ten teren armii sowieckiej. Ukazuje mistrzowsko – w sposób plastyczny i barwny – skomplikowane losy szeroko pojmowanej rodziny Świętków. Powieść, poza walorami artystycznymi, jest szczególnego rodzaju zapisem o charakterze historycznym, etnograficznym, nawet antropologicznym.

EN

"The Cholonek, or good Lord God made of clay" by Janosch is an example of the so-called German eviction literature literature. The story takes place in the Upper Silesia, in the German village of Poremba – a district of the former city of Hindenburg (presently Zabrze), by the Polish-German border. The novel belongs to the most important in that genre. It takes place at the end of the Weimar Republic, through Hitler’s coming to power, the Nazi years, World War 2 until the incoming of the Soviet Army. It masterfully portrays the complicated fate of the Świętek family. Apart from literary values, the novel is a specific kind of historical, anthropological and ethnographical record.

Keywords

PL

literatura pogranicza; literatura wysiedlonych; powieść Cholonek; izolat kulturowy; system aksjonormatywny; myślenie potoczne; codzienność; volkslista; wysiedlenie

EN

borderline literature; eviction literature; Cholonek… novel; cultural isolate; axio-normative system; everyday life; volkslist; eviction

• Publisher: Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
• Journal: Studia – konteksty pogranicza
• Year: 2019
• Issue: 3
• Pages: 49-67

Dates

published

2019

Contributors

author

Marian Grzegorz Gerlich

• Ośrodek Badań Społecznych im. Bronisława Malinowskiego we Wrocławiu

References

• Adamski S., Pogląd na rozwój sprawy narodowościowej w województwie śląskim w czasach okupacji niemieckiej, Katowic 1946.
• Bajorek A., Heretyk z familoka. Biografia Janoscha, Kraków 2015.
• Berger P. L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983.
• Boda-Krężel Z., Sprawa volkslisty na Górnym Śląsku. Koncepcje likwidacji problemu i ich realizacja, Opole 1978.
• Cieślak J., Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny – opisanie świata minionego, „Orbis Interior. Pismo humanistyczno-muzealne”, red. M. G. Gerlich, 1999, nr 1.
• Czermińska M., Tożsamość kształtowana w pamięci miejsca, „Ruch Literacki” 2013.
• Gerlich H., Cykle ludzkiego życia – od narodzin do śmierci, Katowice 1998.
• Gerlich H., Gerlich M. G., Sacrum – rodzina – tradycje. Świętowanie roku kościelnego w tradycyjnej kulturze plebejsko-miejskiej Górnego Śląska, Przedsłowie abp. D. Zimoń, Katowice 1994.
• Gerlich M. G., „My prawdziwi Górnoślązacy…”. Studium etnologiczne, Katowice 2011.
• Gerlich M. G., Śląski witraż. Prawdy, złudzenia, mity, posłowie L. Mróz, Katowice 2016.
• Gerlich M. G., „Śląska krzywda” – przejaw zbiorowego poczucia poniżenia górnośląskiej ludności rodzimej (Okres międzywojnia), „Etnografia Polska” 1994.
• Gerlich M. G., Czy Chrystus chodził po Kaufhausie? Przyczynek do nowego spojrzenia na górnośląską religijność ludową – na przykładzie Tajemnic Różańcowych, „Rudzki Rocznik Muzealny”, red. W. Świątkiewicz, ks. J. Górecki, M. Lubina, Ruda Śląska 2007.
• Gerlich M. G., Wokół problematyki zbiorowych wyobrażeń o przeszłości. Kilka refleksji w związku z badaniami śląskiej ludności rodzimej, [w:] Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. 11, Etnologia na granicy, red I. Bukowska-Floreńska, G. Odoj, Katowice 2011.
• Gerlich M. G., Rytm i obyczaj. Cztery szkice o tradycyjnej kulturze górniczej, Zabrze 2003.
• Gerlich M., Tradycyjne wierzenia śląskie. Świat nadzmysłowy a życie codzienne, praca i obrzęd, Warszawa 1992.
• Hołówka T., Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, Warszawa 1986.
• Kaczmarek R., Niemiecka polityka narodowościowa na Górnym Śląsku (1939-1945), Katowice 2004.
• Karwat K., Stanisław Bieniasz. Śląski los, Zabrze 2011.
• Konończuk E., Literatura i pamięć. Na pograniczu kultur, Białystok 2000.
• Kornhauser J., Dom, sen i gry dziecięce – opowieść sentymentalna, Kraków 1999.
• Łempiński Z., Przesiedlenia ludności niemieckiej z województwa śląsko-dąbrowskiego w latach 1945-1950, Katowice 1979.
• Orłowski H., Topos „ojczyzny utraconej”, „Borussia” 1993, nr 6.
• Pawluczuk W., Żywioł i forma. Wstęp do badań empirycznych nad kulturą współczesną, Warszawa 1978.
• Rymkiewicz J. M., Myśli różne o ogrodach. Dzieje jednego toposu, Warszawa 1968.
• Szczęśliwy, kto poznał Janoscha: literackie korzenie tożsamości = Von dem Glück, Janosch gekannt zu haben : literarische Wurzeln der Identität, red. A. Bajorek, Wrocław 2017.
• Szewczyk G. B., Utracona ojczyzna, „Śląsk” 1997.
• Sztompka P., Życie codzienne – temat najnowszej socjologii, [w:] P. Sztompka, M. Boguni-Borowska, Socjologia codzienności, Kraków 2008.
• Tischner J., Inny. Eseje o spotkaniu, Kraków 2017.
• http://wiedzanieboli.blogspot.com/2010/08/janosch-cholonek-czyli-dobry-pan-bog-z.html.
• http://wiadomosci.onet.pl/tablica/volkslista-niem-deutsche-volksliste-dvl-niemiecka,1667,238933,91371308,watek.html.
• http://www.znak.com.pl/kartoteka,ksiazka,3101,Cholonek.
• http://lubimyczytac.pl/ksiazka/109811/cholonek-czyli-dobry-pan-bog-z-gliny.
• http://m.newsweek.pl/kultura/ksiazka/galaktyka-familok,84121,1,1.html.

Identifiers

Biblioteka Nauki

16539551