Alternacja społeczno-kulturowa mazurskiego pogranicza na przykładzie powiatu ełckiego (1945-1947)

• Authors: Stefan Michał Marcinkiewicz

Title variants

EN

Socio-cultural alternation of the Masurian borderland: The case of the Ełk county (1945-1947)

Abstracts

EN

The article concerns the social and cultural change that took place in the Ełk county after 1945. Socio-cultural alternation is a process of profound and radical transformation of the socio-cultural space resulting from rapid changes taking place in the wider environment. As a result of the war and political decisions, the area belonging to Germany became part of the Polish state. From 1945, it was settled mainly by the ethnically Polish population. Most of the pre-war German inhabitants left this area during the war or after the war. The physical space was rapidly dominated by Polish residents. In line with the general tendency, it was degermanized and polonized. The legitimacy of the actions was ensured by the narrative of the “Regained Territories”, according to which Poles returned to the old Polish lands. This narrative was supplemented with local elements from the very beginning (including Michał Kajka, Jan Malecki and Hieronim Malecki). At that time, it was fulfilling its integrating function.

PL

Artykuł dotyczy zmiany społecznej i kulturowej, jaka miała miejsce w powiecie ełckim po 1945 roku. Alternacja społeczno-kulturowa to proces głębokiej i radykalnej przemiany przestrzeni społeczno-kulturowej będący efektem gwałtownych zmian zachodzących w szerszym otoczeniu. W wyniku wojny i decyzji politycznych obszar należący do Niemiec stał się częścią państwa polskiego. Od 1945 roku został zasiedlony głównie przez ludność etnicznie polską. Większość przedwojennych, niemieckich mieszkańców opuściła ten obszar w czasie działań wojennych lub po zakończeniu wojny. W szybkim tempie przestrzeń fizyczna została zdominowana przez polskich mieszkańców. Zgodnie z ogólną tendencją została zdegermanizowana i spolonizowana. Legitymizację działań zapewniała narracja Ziem Odzyskanych, zgodnie z którą Polacy powracali na prastare, polskie ziemie. Narracja ta była od początku uzupełniana o elementy lokalne (m.in. Michał Kajka, Jan i Hieronim Malleccy). W tym czasie wypełniała swoją integracyjną funkcję.

Keywords

PL

alternacja społeczno-kulturowa; powojnie; powiat ełcki; Ełk

EN

socio-cultural alternation; post-war; Ełk poviat; Ełk

• Publisher: Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
• Journal: Studia – konteksty pogranicza
• Year: 2022
• Issue: 6
• Pages: 9-26

Dates

published

2022

Contributors

author

Stefan Michał Marcinkiewicz

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

References

• Berger P. L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, tłum. J. Niżnik, Warszawa 1983.
• Bobowik A., Edward Hurcewicz, „Rocznik Ełcki” (2011), 2012, t. VIII, s. 127-128.
• Grzebałkowska M., 1945. Wojna i pokój, Warszawa 2015.
• Jarno W., Zarys historii 18. Dywizji Piechoty w latach 1945-1950, „Studia Podlaskie” 2015 t. XXIII.
• Kończal K., Żytyniec R., Ełk w dokumentach archiwalnych (część 1: lata 1945-1947), „Ełcki Przegląd Historyczny” 2020, nr 2.
• Koziełło-Poklewski B., Łukaszewicz B. (red.), Ze znakiem „P”. Relacje i wspomnienia robotników przymusowych i jeńców wojennych w Prusach Wschodnich, Olsztyn 1977.
• Kulik K., Działalność organizacji kultury fizycznej powiatu ełckiego w latach 1946-1975, Poznań 1976, s. 16-31 (niepublikowana praca magisterska).
• Małłek E., Gdzie jest moja ojczyzna?, Białystok–Ełk 2016.
• Marcinkiewicz S. M., Akcja „Wisła” w doświadczeniach biograficznych mieszkańców powiatu ełckiego, „Ełcki Przegląd Historyczny” 2020, nr 2.
• Marcinkiewicz S. M., Ewakuacje, ucieczki i wysiedlenia… wojenne i powojenne doświadczenia Mazurów/Niemców w świetle materiałów biograficznych z powiatu ełckiego, „Archiwum Emigracji” 2022, nr 29.
• Marcinkiewicz S. M., Mityczna stolica Mazur. Między Ełkiem a Lyck, Ełk 2015.
• Marcinkiewicz S. M. , Trauma dezintegracji i integracji w wymiarze lokalnym na przykładzie powojennego powiatu ełckiego, „Opuscula Sociologica” 2017, nr 1.
• Przegiętka M., Rywalizacja na pograniczu. Prusy Wschodnie i sąsiednie polskie powiaty województw białostockiego i warszawskiego w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2008, nr 2.
• Sakson A., Stosunki narodowościowe na Warmii i Mazurach 1945-1997, Poznań 1998.
• Sawicki M., Ełk. Z dziejów samorządu, Ełk 1993.
• Schieder Th. (bearb.), Deutsche Bevölkerung aus den Gebieten Östlich der Neisse, BI/2, Wolfenbüttel 1955.
• Sobolewski J., Szkic do historii Rajgrodu (XV), „Rajgrodzkie Echa” 1991, nr 10-11. 71 F. Z. Weremiej, V. Ełk miasto nasze, „Życie Białostockie”, 19 IX 1947. 25 Stefan M. Marcinkiewicz, Alternacja społeczno-kulturowa...
• Syrwid R., Starostowie Warmii i Mazur w latach 1945-1950. Szkice biograficzne, Olsztyn–Białystok–Warszawa 2018.
• Weber R., Der Kreis Lyck. Ein ostpreußisches Heimatbuch, Leer 1981.
• Węcłowicz G., Geografia społeczna miast. Zróżnicowania społeczno-przestrzenne, Warszawa 2003.
• Völknitz G., Erlebnisbericht (1939 bis zu Vertreibung), „Hagen-Lycker Brief” 2000, nr 58.
• Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.
• Żytyniec R., Zwischen Verlust und Wiedergewinn, Olsztyn 2007.
• 3 powiaty mazurskie w składzie województwa białostockiego, „Jedność Narodowa”, 16-18 VIII 1945.
• Do Ludności Województwa Białostockiego, „Jedność Narodowa”, 21 VIII 1946.
• Działalność białostockiego P.U.R.-u, „Jedność Narodowa”, 19-20 IX 1945.
• (ef), Otwarcie sezonu żeglarskiego w Ełku, „Życie Białostockie” 16 VI 1947.
• F. Z. W., Ełk – miasto i powiat, „Jedność Narodowa”, 6-8 IX 1945.
• Weremiej F. Z., V. Ełk miasto nasze, „Życie Białostockie”, 19 IX 1947.
• F. , Krzewiciele polskości w Ełku, „Jedność Narodowa”, 29 VIII 1946.
• Ku czci wielkiego lirnika mazurskiego-Michała Kajki, „Gazeta Białostocka”, 15 XII 1952.
• Funke P., Karygodne niedbalstwo, „Jedność Narodowa”, 15 IX 1946.
• Odbudowę ratusza miejskiego i nowe zieleńce, „Życie Białostockie”, 12 VII 1948.
• Przechadzka po mazurskim mieście. Ełk tętni już nowym życiem ale wystawy zioną pustką, „Życie Białostockie”, 18 VI 1947.
• Rawicz J., Blaski i cienie „ziemi obiecanej”. Reportaż z wycieczki do powiatu ełckiego, „Jedność Narodowa”, 16-18 XI 1945.
• Sipowski K., Na tropach Smętka – w książce adresowej, „Rzeczpospolita”, 20 IV 1946.
• Szkolnictwo w Ełku, „Jedność Narodowa”, 19-20 IX 1945.
• Tetryk, „Pamiątki” po Niemcach pokutują jeszcze w Ełku, Życie Białostockie, 27 VI 1947.
• (ZW), Bursa im. M. Kajki w Ełku, „Życie Białostockie”, 26 II 1948. Archiwalia:
• Archiwum Akt Nowych, Grupy operacyjne Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów i Ministerstwa Przemysłu, Grupa Operacyjna Prusy Wschodnie, Raporty [tygodniowe pełnomocników powiatów], Kwidzyń, Morąg, Łuczany, Ełk [dane dotyczące stanu przemysłu oraz korespondencja], [III-VIII.1945] , sygn. 214.
• Archiwum Akt Nowych, PPS, Sprawozdanie z wiecu protestacyjnego w Ełku z 6 stycznia 1946 r., sygn. 235/XXIII-18.
• Archiwum Państwowe w Suwałkach, Oddział Ełk, Księga Posiedzeń Rady Miejskiej w Ełku na rok 1945/1946, sygn. 80/17.
• Archiwum Państwowe w Suwałkach, Oddział Ełk, Starostwo Powiatowe Ełckie, Referat Budowlany, Sprawy grobownictwa wojennego 1950, sygn. 130/111.
• Archiwum Państwowe w Suwałkach, Oddział Ełk, Państwowy Urząd Repatriacyjny, Sprawozdania miesięczne z działalności oddziału 1946, sygn. 116/1. 26 Studia – Konteksty Pogranicza nr 6/2022
• Instytut Pamięci Narodowej, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Białymstoku, Organizacja władzy ludowej i PUBP na terenie powiatu Ełk w 1945, 1975, IPN Bi 045/2060/1.
• Instytut Pamięci Narodowej, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, Sprawa obiektowa kryptonim „Ocean”, IPN Bi 011/45.
• Instytut Pamięci Narodowej, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, Meldunki dotyczące wydarzeń z terenu powiatu Ełk za miesiąc sierpień 1945, IPN, Bi 047/14/1.
• Instytut Pamięci Narodowej, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, Meldunki dotyczące wydarzeń z terenu powiatu Ełk za miesiąc luty 1946 r. IPN Bi 047/30/2
• Instytut Pamięci Narodowej, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, Raporty sytuacyjne z terenu powiatu Ełk za miesiąc kwiecień 1946. IPN Bi 057/125/4
• Instytut Pamięci Narodowej, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku, Raporty sytuacyjne z terenu powiatu Ełk za miesiąc listopad 1947, IPN Bi 047/140/18. Internet:
• Afisz „Moralność pani Dulskiej” (1946), Biblioteka Narodowa, https://polona.pl/item/afiszincdn-19-stycznia-1946-r-otwarcie-teatru-premiera-moralnosc-pani,ODI4MDUxNDU/
• Pamiat naroda, https://pamyat-naroda.ru/

Identifiers

Biblioteka Nauki

11543517