Praworządność: idea demokratycznego państwa prawa czy legalnej korupcji?

• Authors: Waldemar Walczak

Title variants

EN

The Rule of Law: idea of a democratic state of law or legal corruption?

Abstracts

EN

The article presents multi-threaded and critical issues concerning the broad perception and understanding of the rule of law in decision-making processes tied to the exercise of public authority. At the beginning, attention is drawn to the fact that ongoing discussions and disputes on the rule of law, which have been conducted for five years, focus on selected problematic aspects, and come down only to the perception of threats to the independence of the Polish judiciary. Further, the paper discusses the essence of the rule of law in the theory of Polish law (Article 2 of the Constitution of the Republic of Poland) and clarifies the meaning of the rule of law in provisions of the Community Law which relate to values listed in Article 2 of the EU Treaty. The rule of law is also examined in the context of decision-making processes. The paper presents the essence and objectives of legal corruption, whereas – in conclusions – it formulates 10 general and universal attributes of the rule of law related to management practices. These attributes bring us closer to the proper understanding of the essence of unpunished forms of corruption. Finally, it is explained that current discussions about the rule of law are connected to the judgment of the Court of Justice of the European Union from 2 March 2021, which creates legal structures that allow domestic courts to ignore the Polish constitutional order.

PL

W artykule przedstawiono wielowątkowe i krytyczne analizy dotyczące szerokiego postrzegania i rozumienia praworządności w procesach decyzyjnych związanych ze sprawowaniem władzy publicznej. Na wstępie zwrócono uwagę na fakt, że toczne od pięciu lat dyskusje i spory na temat rządów prawa, koncentrują się na wybranych aspektach problemowych i sprowadzają się wyłącznie do postrzegania zagrożeń dla niezależności polskiego sądownictwa. W dalszej części pracy omówiono istotę praworządności w teorii polskiego prawa – art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wyjaśniono rozumienie praworządności w świetle przepisów prawa wspólnotowego, które odnoszą się do wartości wpisanych do art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Następne rozważania i wnikliwe analizy poświęcono praworządności w kontekście procesów decyzyjnych, a także wyjaśniono istotę i cele legalnej korupcji. W podsumowaniu sformułowano 10 ogólnych i uniwersalnych atrybutów praworządności, mających swoje odzwierciedlenie w praktyce zarządzania, które znaczącą przybliżają do właściwego zrozumienia niekaralnych form korupcji. Na koniec wyjaśniono, że aktualne dyskusje na temat praworządności mają związek z wyrokiem TSUE z 2 marca 2021 r., który tworzy struktury prawne pozwalające sądom na ignorowanie polskiego porządku konstytucyjnego.

Keywords

PL

praworządność; legalna korupcja; wartości konstytucyjne; prawa obywateli; Unia Europejska; polskie sądownictwo; porządek konstytucyjny; bezpieczeństwo wewnętrzne

EN

rule of law; legal corruption; constitutional values; citizens’ rights; European Union; polish judiciary; constitutional order; internal security

• Publisher: Fundacja im. Aliny i Leszka Allerhandów
• Journal: Głos Prawa. Przegląd Prawniczy Allerhanda
• Year: 2021
• Volume: t. 4
• Issue: 1 (7)
• Pages: 156-204

Dates

published

2021

Contributors

author

Waldemar Walczak

• https://orcid.org/0000000348419364

References

• Amann Wolfgang, Stachowicz-Stanuch Agata, (red.), Anti-Corruption in Management Research and Business School Classrooms, Information Age Publishing, Charlote 2019.
• Ananicz Szymon, Buras Piotr, Spór o weto i pięć mitów rządowej propagandy. Komentarz, Forum Idei, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2020.
• Barcik Jacek, Ochrona praworządności w Radzie Europy i Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem niezależności sądów i niezawisłości sędziów, C.H. Beck, Warszawa 2019.
• Barcik Jacek, Pytania prejudycjalne polskich sądów, „Iustitia” 2013, nr 3, s. 1–4. Bednarek Mikołaj, Kryzys praworządności w Polsce i na Węgrzech. Spojrzenie teoretyczno-prawne, „Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne” 2020, nr 31, s. 113–134.
• Blicharz Jolanta, Związek między zasadą równości a zasadą sprawiedliwości społecznej w polskiej Konstytucji i orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Prawa i Administracji” 2018, nr 114, s. 59–69.
• Bogdanowicz Piotr, Taborowski Maciej, How to Save a Supreme Court in a Rule of Law Crisis: the Polish Experience: ECJ (Grand Chamber) 24 June 2019, Case C-619/18, European Commission v Republic of Poland, „European Constitutional Law Review” 2020, vol. 16, issue 2, s. 306–327.
• Bogdanowicz Piotr, Pojęcie, treść i ochrona praworządności w prawie Unii Europejskiej, [w:] Wniosek Komisji Europejskiej w sprawie wszczęcia w stosunku do Polski procedury z art. 7 TUE. Ramy prawno-polityczne, red. J. Barcz, A. Zawidzka-Łojek, Warszawa 2018, s. 23–36.
• Buras Piotr, Ananicz Szymon, Na ostatniej prostej: unijny mechanizm ochrony rządów prawa. Komentarz, Forum Idei, Fundacja im Stefana Batorego, Warszawa 2020.
• Buscaneanu Sergiu, Stefes Christoph H., One Hand Washes the Other’s in EU’s Eastern Neighbourhood: What Policy Response?, „Global Policy” 2020, vol. 11, issue 5, s. 578–587.
• Cendales Andres, Garza Nestor, Santiago Arroyo, A Model of Public Choice with Clientelism and Corruption: Introducing the Analytical, [w:] Analytical Narrative on Subnational Democracies in Colombia, Springer Briefs in Economics, Cham 2019, s. 65–83.
• Chauvin Tatiana, Sprawiedliwość społeczna – człowiek i wspólnota w świetle prawa i społecznej nauki Kościoła, „Forum Prawnicze” 2020, nr 2, s. 3–21.
• Dincer Oguzhan, Johnston Michael, Legal corruption?, „Public Choice” 2020, nr 184, s. 219–233,
• Domadenik Polona, Prašnikar Janez, Svejnar Jan, Legal Corruption, Politically Connected Corporate Governance and Firm Performance, „Institute of Labor Economics Discussion Papers” 2014, nr. 8321, s. 1–26.
• Dunlop Claire A., Kamkhaji Jonathan, Radaelli Claudio M., Taffoni Gaia, Wagemann Claudius, Does consultation count for corruption? The causal relations in the EU-28, „Journal of European Public Policy” 2020, vol. 27, issue 11, s. 1718–1741.
• Duszka-Jakimko Hanna, Haczanowska Monika, Wartość bezpieczeństwa prawnego jako podstawa demokratycznego państwa prawa w świetle art. 2 Konstytucji RP, „Przegląd Nauk Stosowanych” 2017, nr 17, s. 8–25.
• Elbasani Arolda, Sabić Senada Selo, Rule of law, corruption and democratic accountability in the course of EU enlargement, „Journal of European Public Policy” 2018, vol. 25, issue 9, s. 1317–1335.
• Gajda-Roszczynialska Katarzyna, Markiewicz Krystian, Disciplinary Proceedings as an Instrument for Breaking the Rule of Law in Poland, „Hague Journal on the Rule of Law” 2020, https://doi.org/10.1007/s40803-020-00146-y
• Godek Lidia, Sikora Marek, O praworządności i demokracji. Zarys problemu, „Filo–Sofija” 2017, nr 37, s. 9–15.
• Grabowska-Moroz Barbara, Kochenov Dimitry, Understanding the Best Practices in the Area of the Rule of Law, Reconnect, Work Package 8 – Deliverable 8.1, European Commission 2020.
• Grabowska-Moroz Barbara, Szuleka Małgorzata, Unijna procedura kontroli praworządności: panaceum czy placebo?, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2016.
• Grabowski Andrzej, Naleziński Bogumił, Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, „Państwo i Prawo” 2020, nr 10, s. 25–47.
• Grzelak Agnieszka, Ramy prawne UE na rzecz umacniania praworządności. Uwagi na tle wniosku Komisji Europejskiej, „Sprawy Międzynarodowe” 2018, nr 2, s. 213–230.
• Hasnas John, The Corruption of the Rule of Law, „Social Philosophy and Policy” 2019, vol. 35, issue 2, s. 12–30.
• Hrynicki Wojciech, Corruption as a Threat to the Rule of Law in a Democratic Law-Observing State, „Security Dimensions” 2020, nr 34, s. 158–183.
• Hubbard Raymond, Corrupt Research. The Case for Reconceptualizing Empirical Management and Social Science, Sage London 2016.
• Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2015 roku, Trybunał Konstytucyjny, Warszawa 2016.
• Kaczmarek Przemysław, Polityczność w praktyce orzeczniczej – w rozmowach o państwie prawa z Ewą Łętowską, Andrzejem Zollem, Andrzejem Wróblem, „Przegląd Prawa i Administracji” 2020, nr 122, s. 21–37.
• Kawata Junichi, The End of Liberal Democratic Party-led Politics? From the Point of View of Political Clientelism and Corruption, „Osaka University Law Review” 2011, nr 58, s. 1–26.
• Kawczyńska Monika, Odesłanie prejudycjalne Sądu Najwyższego dotyczące wieku emerytalnego sędziów – ocena z perspektywy prawa Unii Europejskiej, „Przegląd Konstytucyjny” 2018, nr 3, s. 86–117.
• Klima Michal, Jonathan Mendilov, Clientelism, Corruption and the Concept of Anti-System Parties, [w:] Corruption and government legitimacy. A twenty first century perspective, J. Mendilov, I. Peleg (red.), Lexington Books, London 2016, s. 121–142.
• Kmieciak Zbigniew, Rozłączność kompetencji organów władzy w świetle orzecznictwa sądowego w przedmiocie ochrony praworządności, „Państwo i Prawo” 2020, nr 10, s. 112–126.
• Kmieciak Zbigniew, O stanie i wynikach dyskursu na temat ochrony praworządności w Polsce, „Przegląd Konstytucyjny” 2019, nr 4, s. 5–17.
• Koksanowicz Grzegorz, Zasada określoności przepisów w procesie stanowienia prawa, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22, s. 471–478.
• Kusiak Joanna, Praworządność i prawniko-rządność. Legalna korupcja i biznes reprywatyzacyjny w Warszawie, „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”, Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2020, źródło: https://autoportret.pl/artykuly/ praworzadnosc-i-prawniko-rzadnosc/
• Leszczyński Leszek, Maroń Grzegorz, Pojęcie i treść zasad prawa oraz generalnych klauzul odsyłających. Uwagi porównawcze, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia Sectio G” 2013, vol. LX, nr 1, s. 81–91.
• Luna-Pla Issa, Nicolas-Carlock Jose R., Corruption and complexity: a scientific framework for the analysis of corruption networks, „Applied Network Science” 2020, vol. 5, article number: 13, źródło: https://doi.org/10.1007/s41109-020-00258-2
• Łączkowski Wojciech, Prawne zasady równości i sprawiedliwości, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2011, z. 2. s. 57–64.
• Łętowska Ewa, „Równanie w dół” – zagrożenie państwa prawa. Polska Herostratesem czy katalizatorem?, „Przegląd Konstytucyjny” 2019, nr 4, s. 18–33.
• Łętowska Ewa, Konstytucja i poezja, „Nauka” 2017, nr 4, s. 7–18.
• Łukańko Bernard, Prawo dostępu do sądu jako element prawa do sądu w Konstytucji RP a prawo do sądu w rozumieniu Ustawy Zasadniczej RFN – porównanie rozwiązań, [w:] Dwudziestolecie Konstytucji RP. Potrzebna rewizja czy stagnacja?, K. Stępniak (red.), Wydawnictwo Think & Make, Warszawa 2017, s. 112– 130.
• Maciel Gustavo Gouvêa, Sousa Luís de, Legal Corruption and Dissatisfaction with Democracy in the European Union, „Social Indicators Research” 2018, nr 140, s. 653–674.
• Majkowska-Szulc Sylwia, Konsekwencje naruszenia wartości Unii Europejskiej na przykładzie unicestwienia polskiego Trybunału Konstytucyjnego w 20 lat po uchwaleniu Konstytucji RP, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, tom. 40, s. 699–714.
• Markiewicz Krystian, Czy w Polsce są wolne sądy? Ocena z perspektywy trzech lat walki o praworządność, „Radca Prawny. Zeszyty Naukowe” 2018, nr 4, s. 93–128.
• Mendelski Martin, The EU’s Pathological Power: The Failure of External Rule of Law Promotion in South Eastern Europe, „Southeastern Europe” 2015, vol. 39, issue 3, s. 318–346.
• Mendelski Martin, Rule of Law Reforms in the Shadow of Clientelism: The Limits of the EU’s Transformative Power in Romania, „Polish Socjological Review” 2011, nr 2, s. 235–253.
• Miąsik Dawid, Instytucja pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości w praktyce Sądu Najwyższego RP, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2020, z. 1, s. 5–24.
• Michalewska-Pawlak Małgorzata, Wpływ wieloletnich ram finansowych 2021–2027 Unii Europejskiej na zarządzanie rozwojem regionalnym w Polsce, „Polity- ka i Społeczeństwo” 2019, nr 3, s. 66–81.
• Miętek Agata, Zasada demokratycznego państwa prawnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Dialogi Polityczne III RP” 2009, nr 11, s. 75–85.
• Mik Cezary, Opinia na temat komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Umocnienie praworządności w Unii. Plan działania (COM(2019) 343 final), „Zeszyty Prawnicze BAS” 2019, nr 4, s. 92–105.
• Mik Cezary, Ocena uzasadnionego wniosku, zgodnie z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczącego praworządności w Polsce, wraz z projektem decyzji Rady w sprawie stwierdzenia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Rzeczypospolitą Polską zasady praworządności, „Zeszyty Prawnicze BAS” 2018, nr 1, s. 101–112.
• Molle Willem, EU Membership and Budget Allocation Conditionality, „Studia Europejskie – Studies in European Affairs” 2018, nr 4, s. 167–182.
• Mungiu-Pippidi Alina, Heywood Paul M., (red.), A research agenda for study the corruption, Edward Elgar, Northampton, 2020.
• Muno Wolfgang, Clientelist corruption networks: conceptual and empirical approaches, „Zeitschrift fur Vergleichende Politikwissenschaft” 2013, vol. 7, s. 33–56.
• Muszyński Mariusz, Pytanie prejudycjalne jako instrument wykładni prawa UE: istota, granice i możliwości kontroli, „Prokuratura i Prawo” 2020, nr 7-8, s. 84–112. Pardo Italo, Corrupt , Abusive, and Legal: Italian Breaches of the Democratic Contract, „Current Anthropology” 2018, nr 59, s. 60–71.
• Pasculli Lorenzo, The Corruption of the Law: The Effects of Lawmaking on Systemic Corruption, Routledge, London 2021.
• Pasculli Lorenzo, Corruptio Legis: Law as a Cause of Systemic Corruption. Comparative Perspectives and Remedies also for the Post-Brexit Commonwealth, Proceedings of 6th Annual International Conference on Law, Regulations and Public Policy, Sigapore 2017, s. 189–197.
• Pech Laurent, Dealing with ‘fake judges’ under EU Law: Poland as a Case Study in light of the Court of Justice’s ruling of 26 March 2020 in Simpson and HG, „Reconnect Working Paper ” 2020, nr 8, s. 1–31.
• Polak Piotr, Trzciński Janusz, Konstytucyjna zasada godności człowieka w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, tom. XL, s. 257–274.
• Polska: wolne sądy, wolni ludzie. Sędziowie bronią swojej niezawisłości. Amnesty International, Londyn 2019.
• Prostak Rafał, Nienaruszalność unijnego systemu wartości jako żywotny interes Unii Europejskiej – krytyczna analiza mechanizmu egzekucji postanowień art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2017, nr 7, s. 87–103.
• Pyziak-Szafnicka Małgorzata, Trybunał Konstytucyjny a rebours, „Państwo i Prawo” 2020, nr 5, s. 25–45.
• Robinson Neil, The political is personal: Corruption, clientelism, patronage, informal practices and the dynamics of post communism, „Europe-Asia Studies” 2007, vol. 59, issue 7, s. 1217–1224.
• Rossmanith Anna, Praworządność w perspektywie zasady podtrzymywania oraz pogłębiania komunikacji między ludźmi, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2019, nr 87, s. 131–141.
• Rothstein Bo, Varraich Aiysha, Making sense of corruption, Cambridge Univer- sity Press 2017.
• Ryder Nicholas, Pasculli Lorenzo (red.), Corruption, Integrity and the Law: Global Regulatory Challenges, Routledge, New York, 2020.
• Rytel-Warzocha Anna, „Dyskryminacja pozytywna” jako przejaw urzeczywistniania zasady sprawiedliwości społecznej, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2016, tom. 35, s. 385–398.
• Scheppele Kim Lane, Pech Laurent, Platon Sébastien, Compromising the Rule of Law while Compromising on the Rule of Law, VerfBlog, 13.12.2020 r., źródło: https://verfassungsblog.de/compromising-the-rule-of-law-while-compromisin- g-on-the-rule-of-law/
• Schirrmacher Thomas, Schirrmacher David Thomas, Corruption. When self interest comes before the common good, Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn 2019.
• Skrzydło Wiesław, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
• Stefanicki Robert, Un Juste Equilibre. Prawo nośnikiem wartości. Przyczynek do dyskusji, „Przegląd Prawa i Administracji” 2020, nr CXX, cz. 1 i 2, s. 95–104.
• Stefes Christoph H., Understanding post-Soviet transitions: corruption, collusion and cleintelism, Palgrave Macmillan, New York 2006.
• Stefes Christoph H., Clash of Institution: Clientelism and Corruption vs. Rule of Law, [w:] The State of Law in the South Caucasus. Euro-Asian Studies, C . Waters (red.), Palgrave Macmillan, London 2005, s. 3–19.
• Stoiński Andrzej, Przeobrażenia idei sprawiedliwości społecznej. Część III. Sprawiedliwość społeczna jako idea solidarności i równości, „Roczniki Filozoficzne” 2018, nr 1, s. 115–132.
• Strzyczkowski Kazimierz, Zasada państwa sprawiedliwości społecznej jako zasada publicznego prawa gospodarczego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007, z. 4, s. 11–26.
• Sut Paweł, Uwagi o sprawiedliwości społecznej jako realizowanym prawnie celu państwa demokratycznego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2016, tom. 35, s. 399–411.
• Szmulik Bogumił, Ocena zgodności z Konstytucją RP przepisów ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz ustawy o działach administracji rządowej, „Zeszyty Prawnicze BAS” 2019, nr 4, s. 227–242.
• Taborowski Maciej, Mechanizmy ochrony praworządności państw członkowskich w prawie Unii Europejskiej. Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
• Tkacz Sławomir, Tabor Zygmunt, Problematyka praworządności w teorii prawa Kazimierza Opałka, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2020, z. 1, s. 41–55.
• Trzciński Janusz, Rzeczpospolita Polska dobrem wspólnym wszystkich obywateli, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2018, z. 1, s. 23–31.
• Tuleja Piotr, Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., „Państwo i Prawo” 2020, nr 10, s. 48–70.
• Walczak Waldemar, Korupcja naruszeniem konstytucyjnych wartości i praw obywateli, „Studia Prawa Publicznego” 2020, nr 4, s. 109–150.
• Walczak Waldemar, Legalna korupcja metodą zapewniania korzyści majątkowych i osobistych, „Annales Universitatis Cracoviensis. Studia de Securitate” 2020, nr 1, s. 217–256.
• Walczak Waldemar, Instrumentalne wykorzystywanie władzy sędziowskiej po wyroku TSUE - wieloaspektowa analiza legalnej korupcji, „Studia Prawa Publicznego” 2020, nr 2, s. 107–160.
• Walczak Waldemar, Przestępstwa korupcyjne a legalna korupcja – aspekty ekonomiczne i prawne, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2019, nr 21, s. 44–81.
• Walczak Waldemar, Korupcja – ujęcie prakseologiczne i ekonomiczne, „Policja. Kwartalnik Kadry Kierowniczej Policji” 2019, nr 2, s. 10–21.
• Walczak Waldemar, Korupcja jako sieć wpływów, powiązań i zależności, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2018, nr 19, s. 11–41.
• Walczak Waldemar, Działania analityczno-informacyjne identyfikujące mechanizmy korupcyjne w procesach zarządzania, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2017, nr 16, s. 55–72.
• Wniosek dotyczący Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony budżetu Unii w przypadku uogólnionych braków w zakresie praworządności w państwach członkowskich, Bruksela, dnia 02.05.2018 r.
• Woźniak Monika, Zastosowanie prawa unijnego do naruszeń praworządności przez państwo członkowskie, „Zeszyt Naukowy Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Krakowie” 2018, nr 48, s. 53–63.
• Wróbel Piotr, Postulat sprawiedliwości społecznej a idea sprawiedliwości, „Studia Socialia Cracoviensia” 2013, nr 1, s. 135–150.
• Wróbel Piotr, Wyznaczniki ekonomiczne sprawiedliwości społecznej w Polsce, „Studia Socialia Cracoviensia” 2013, nr 2, s. 127–144.
• Varraich Aiysha, Corruption: An Umbrella Concept , „The Quality of Government Institute Working Papers” 2014, nr 5, s. 1–30.
• Zajadło Jerzy, Czego we współczesnych sporach konstytucyjnych możemy się nauczyć od starożytnych Greków?, „Przegląd Konstytucyjny” 2020, nr 3, s. 5–19.
• Zawistowski Dariusz, Niezależność sądów i niezawisłość sędziów z perspektywy prawa Unii Europejskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, z. 2, s. 7–13.
• Ziółkowski Michał, Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezależności, (uwagi na marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r.), „Państwo i Prawo” 2020, nr 10, s. 71–95.

Identifiers

Biblioteka Nauki

2232223