Panenteizm jako postmodernistyczne objawienie? Kilka uwag krytycznych na marginesie książki Davida Ray’a Griffina Panentheism and scientific naturalism

• Authors: Paweł Sokołowski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule zaprezentowano kilka uwag krytycznych odnoszących się do rozumienie panenteizmu jako postmodernistycznego objawienia, zaproponowanego przez amerykańskiego przedstawiciela teologii procesu Davida Ray’a Griffina w książce Panentheism and Scientific Naturalism. Rethinking Evil, Morality, Religious Experience, Religious Pluralism, and the Academic Study of Religion. Główne zastrzeżenie dotyczy tego, iż amerykański procesualista prezentuje koncepcję o charakterze filozoficznym, a nie teologicznym. Ponadto do skonstruowania tej koncepcji Griffin użył założeń przejętych z filozofii procesu A.N. Whiteheada, mającej w gruncie rzeczy charakter antysubstancjalistyczny. Rezultatem przyjętych założeń stało się nowe i oryginalne rozumienie postmodernizmu (do czego Griffin miał niewątpliwie prawo) oraz uznanie panenteizmu za koncepcję, która w najwłaściwszy sposób oddaje relację Bóg-świat, unikając błędów – zdaniem omawianego autora – klasycznego teizmu oraz skrajności wczesnej i późnej nowożytności. Warto podkreślić, iż zdaniem Griffina panenteizm ten stanowi integralną część naturalizmuppp, będącym jego własną i oryginalną koncepcją. Podkreślono, iż usiłowanie Griffina do zrównania panenteizmu z objawieniem bazuje na dostrzeżonym przez niego oddziaływaniu Boga na świat (według niego współoddziaływaniu), przejawiającym się m.in. w doświadczeniach o charakterze religijnym oraz w ludzkim dążeniu do odkrycia prawdy. Tego typu objawienie można by uzgodnić – jego zdaniem – z objawieniem pochodzącym z religii Abrahamicznych i innych religii. Problem jednak w tym, że trudno przyjąć, by objawienie pochodzące z tych religii, zwłaszcza objawienie zrealizowane w Jezusie Chrystusie, dawało podstawy do ujmowania relacji Bóg-świat w kategoriach panenteizmu zaproponowanego przez teologię procesu.

EN

This article presented some critical remarks relating to the understanding of the panentheism as a postmodern revelation, proposed by David Ray Griffin in his book Panentheism and Scientific Naturalism. Rethinking Evil, Morality, Religious Experience, Religious Pluralism, and the Academic Study of Religion. The main objection relates to the question that the American philosopher and theologian presents the philosophical, not theological conception of revelation. In addition he used the assumptions taken from process philosophy of A.N. Whitehead to construct this conception. The result of these assumptions is a new and original understanding of postmodernism. According to these assumptions panentheism is a conception that reflects properly the God-world relationship. Moreover, panentheism, as Griffin said, avoids mistakes of classical theism and extremes of early and late modernity. This panentheism is an integral part of naturalismppp. Griffin’s attempt to equate panentheism and revelation is based on the interaction recognized by him between God and the world. It manifests in the religious experiences and in the human drive to discover truth, which is, as Griffin said, a divinely-instilled drive. Process panentheism is the attempt to reconcile this revelation with the revelation that comes to us through the Abrahamic and other theistic traditions. But it is difficult to accept that the revelation that comes to us from these religions, especially the revelation realized in Jesus Christ, gave rise to the recognition of the God-world relationship in terms of panentheism proposed by process theology.

DE

Im folgenden Artikel werden einige kritische Bemerkungen bezüglich des Verständnisses von Panentheismus als einer postmodernen Offenbarung, vorgeschlagen durch einen amerikanischen Vertreter der Prozesstheologie, David Ray Griffin in seinem Buch Panentheism and Scientific Naturalism. Rethinking Evil, Morality, Religious Experience, Religious Pluralism, and the Academic Study of Religion, erhoben. Der wichtigste Vorbehalt bezieht sich darauf, dass der amerikanische Prozessualist ein philosophisches und kein theologisches Konzept vorlegt. Außerdem bedient er sich dabei der Voraussetzungen der Prozessphilosophie von A.N. Whitehead, welche im Grunde genommen einen antisubstantialistischen Charakter haben. Im Zuge eines solchen Vorverständnisses wurde ein neues und originelles Konzept des Postmodernismus (worauf Griffin zweifellos Recht hat) sowie die Annahme, der Panentheismus stelle das Konzept dar, in dem die Relation zwischen Gott und Welt in der bestgeeigneten Weise wiedergegeben werde. Griffin meint, dass dadurch Fehler des klassischen Theismus sowie die Einseitigkeiten der frühen und späteren Moderne vermieden werden. Es muss betont werden, dass gemäß Griffin ein solcher Panentheismus den integralen Teil des Naturalizmusppp ist, welcher sein originelles Konzept darstellt. Im Artikel wurde auch betont, dass die Bemühungen Griffins, den Penentheismus der Offenbarung gleichzustellen, in der von ihm supponierten Einwirkung Gottes in die Welt (er spricht von Mit-Einwirkung) gipfeln, die sich in religiösen Erfahrungen sowie im Streben des Menschen nach der Wahrheit äußern. Er ist der Meinung, dass sich eine so verstandene Offenbarung mit der aus den abrahamitischen Religionen, aber auch aus anderen Religionen stammenden Offenbarung vereinbaren lässt. Das Problem besteht jedoch in der beinahe unmöglichen Annahme, dass die aus den Religionen stammende Offenbarung, vor allem die Offenbarung in Jesus Christus, eine Grundlage bilden könnte, das Verhältnis von Gott und Welt in den Kategorien des von der Prozesstheologie vorgeschlagenen Panentheismus wiederzugeben.

Keywords

PL

David Ray Griffin, objawienie, panenteizm, postmodernizm, teologia procesu.

DE

David Ray Griffin, Offenbarung, Panentheismus, Postmodernismus, Prozesstheologie.

EN

David Ray Griffin, revelation, panetheism, postmodernism, process theology.

• Publisher: Komitet Nauk Teologicznych PAN
• Journal: Studia Nauk Teologicznych PAN
• Year: 2015
• Issue: 10
• Pages: 221-242

Dates

published

2020-03-07

Contributors

author

Paweł Sokołowski