Paradygmaty i teorie w naukach o człowieku. Pytania realisty krytycznego

• Authors: Krzysztof Wielecki

Title variants

EN

Paradigms and theories in the human sciences. Questions of a critical realist

Abstracts

EN

Is it possible to talk about theory in the human sciences, and in particular in sociology? Does what is grown here under this name deserve such a demanding term? At least when judged from the perspective of logic, epistemology and methodology of science? The analysis of the main traditions of understanding theory, especially in the social sciences belonging to the humanities, is the basis for an attempt to organize the contemporary chaos in this field. This question is even more important because – to put it mildly – we can talk about a serious paradigmatic stratification today. It would seem that such a state requires the humanities, and in particular the social sciences, to return to their philosophical roots in order to rethink the ontic and epistemic status of the subject of research in these sciences. I claim that the theories in the sciences of interest to us here, including the least general ones, and even ordinary research practice of an empirical nature, always require fundamental reflection: ontological and epistemological. In times of paradigmatic stratification – especially. The trouble, however, is that by turning to philosophy, you will not necessarily get the kind of help that the human sciences might expect. We can quickly learn from philosophers that the humanities, including the social sciences, are not sufficiently mature, formalized or quantified to allow their general digressions to benefit from the privilege of calling them a theory. This puts sociology and its related sciences in a stalemate. The only way to strengthen them theoretically is through philosophy. However, it is impossible to imagine any other bridge between them and the queen of sciences than social theories. But this bridge seems to be impassable. In any case, the crossing is supposedly illegal. Well, I don’t believe it. I think that humanists, including sociologists, must – as in the past – be well educated in philosophy and look for their own ontic and epistemological peculiarity in dialogue with philosophers. And from here will result – as I suppose – the concept of a theory proper to these sciences. I also justify the supposition that the cognitive framework of critical realism may provide a sensible perspective on this matter for the social sciences.

PL

Czy w naukach o człowieku, a w szczególności interesuje mnie tutaj socjologia, można mówić w ogóle o teorii? Czy to, co tu się uprawia pod tą nazwą, zasługuje na tak wymagające określenie? Przynajmniej gdy oceniać to z perspektywy logiki, epistemologii i metodologii nauk? Analiza głównych tradycji rozumienia teorii, zwłaszcza w należących do humanistyki naukach społecznych, jest tu podstawą próby porządkowania współczesnego chaosu w tej dziedzinie. Pytanie to jest tym bardziej istotne, iż – najłagodniej rzecz ujmując – możemy dziś mówić o poważnym rozwarstwieniu paradygmatycznym. Wydawałoby się, iż stan taki wymaga powrotu humanistyki, a w szczególności nauk społecznych do korzeni filozoficznych, aby raz jeszcze przemyśleć status ontyczny i epistemiczny przedmiotu badań tych nauk. Twierdzę bowiem, iż teorie w naukach nas tu interesujących, również te najmniej ogólne, a nawet zwykła praktyka badawcza o charakterze empirycznym, zawsze wymagają refleksji fundamentalnej: ontologicznej i epistemologicznej. W czasach rozwarstwienia paradygmatycznego – w szczególności. Kłopot jednak w tym, iż zwracając się w stronę filozofii, niekoniecznie uzyska się taką pomoc, jakiej nauki o człowieku mogłyby oczekiwać. Od filozofów najprędzej dowiedzieć się możemy, iż nauki humanistyczne, ze społecznymi włącznie, nie są wystarczająco dojrzałe, sformalizowane, ewentualnie skwantyfikowane, aby z przywileju nazywania teorią ich ogólne dywagacje mogły korzystać. Stawia to socjologię i nauki jej pokrewne w sytuacji pata. Jedyna droga teoretycznego ich umocnienia wiedzie przez filozofię. Nie można wszakże wyobrazić sobie innego mostu między nimi a królową nauk niż teorie społeczne właśnie. Ale most ten wydaje się być nieprzejezdny. A w każdym razie – przeprawa jest, podobno, nielegalna. Otóż nie wierzę w to. Myślę, iż humaniści, w tym socjolodzy, muszą – jak ongiś – być dobrze wykształceni w filozofii i w dialogu z filozofami szukać własnej osobliwości ontycznej i epistemologicznej. A stąd wyniknie – jak mniemam – koncept właściwej tym naukom teorii. Uzasadniam też przypuszczenie, iż rama poznawcza realizmu krytycznego może dawać sensowną perspektywę w tej sprawie naukom społecznym.

Keywords

PL

realizm krytyczny; teoria; nauki społeczne; rozwarstwienie paradygmatyczne

EN

critical realism; theory; social sciences; paradigmatic stratification

• Publisher: Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Szczecinie
• Journal: Polish Journal of Critical Realism
• Year: 2023
• Volume: 1
• Issue: 1
• Pages: 51-70

Dates

published

2023

Contributors

author

Krzysztof Wielecki

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

References

• Archer M.S., Social Theorizing: An Interview with Profesor Margaret Archer; G. Cale, L.S. Roll, A Journal of Social Theory, vol. 24, 2015 https://uknowledge.uky.edu/disclosure.
• Arystoteles, Metafizyka I, 982b, Leśniak K. – tłum., [w:] Dzieła wszystkie, t. 2, PWN, Warszawa 1990.
• Bhaskar R., A Realists Theory of Science, Routledge, Taylor&Fransis Group, London – New York 2008.
• Comte A., Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, J.K. – tłum., [w:] Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej; Rozprawa o całokształcie pozytywizmu, PWN, Warszawa 1973.
• Czeżowski T., Odczyty filozoficzne, PWN, Toruń 1969.
• Descartes R., Zasady filozofii, Dąmbska I. – tłum., PWN, Warszawa 1960.
• Platon, Teajtet 155 C, Witwicki W. – tłum., Antyk, Kęty 2002.
• Woleński J., Dwa pojęcia nauki: metodologiczne i socjologiczne, Polska Akademia Umiejętności, t. IX, Prace Komisji Historii Nauki 2009.
• Wielecki K., Kryzys i socjologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012.
• Wielecki K., Wstęp do wydania polskiego – Dobra socjologia w trudnym świecie – Znaczenie teorii Margaret S. Archer w czasach kryzysu cywilizacji i socjologii [w:] Margaret S. Archer, Kultura i sprawczość, Wydawnictwo Narodowego Centrum Kultury, Warszawa 2019.
• Woleński J., Teoria, [w:] Encyklopedia Socjologii, (red. nauk.) Kwaśniewicz W. i zespół, Oficyna Naukowa, t. 4, Warszawa 2002.
• Woleński J., Teoria, [w:] S. Blackburn, Oksfordzki słownik filozoficzny, (red. nauk.) J. Woleński, tłum., Książka i Wiedza, Warszawa 2004.

Identifiers

Biblioteka Nauki

28868437