Zarys modelu poziomów analizy w badaniach relacji nauki i religii

• Authors: Piotr Bylica

Title variants

EN

The Sketch of the Model of Levels of Analysis in the Studies of Relation Between Science and Religion

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule proponuję model podziału twierdzeń o rzeczywistości, różnicujący je pod względem stopnia ich empirycznego charakteru. Zaproponowany model ma ułatwiać analizę zagadnień z zakresu relacji nauki i religii. Na najwyższym poziomie znajdują się twierdzenia metafizyczne (w neopozytywistycznym rozumieniu kategorii "metafizyki"), czyli zupełnie nieempiryczne lub empirycznie całkowicie neutralne. Do najniższego poziomu zaliczają się twierdzenia o najwyższym stopniu empiryczności. Schemat zawiera też stopnie pośrednie. W artykule pokazuję, w jaki sposób na spotykane w literaturze stanowiska dotyczące relacji między twierdzeniami nauki i religii na temat świata, wpływa nieuwzględnianie poziomów analizy podejmowanych zagadnień. Problematyczne ujęcia określam jako "zbyt łatwe konfliktowanie" oraz "zbyt łatwe godzenie nauki i religii". W pierwszym z omówionych przypadków będziemy mieli do czynienia z negatywną oceną teorii ewolucji dokonaną przez Michała Chaberka na podstawie założeń filozoficznych, które teoria ta odrzuca. Mankamentem "zbyt łatwego" sposobu godzenia nauki i religii jest zmiana znaczeń kategorii, które wcześniej występowały w twierdzeniach poziomu empirycznego, na znaczenia przypisywane tym kategoriom na poziomach wyższych. Problem ten zilustruję spotykanym u niektórych teistów naturalistycznych odejściem od interwencjonistycznego rozumienia koncepcji stworzenia i Bożego działania w świecie na rzecz ich rozumienia jako wyłącznie podtrzymywania w istnieniu każdego zdarzenia w świecie. W ostatniej części będę argumentował, że różnica między średniowiecznymi (tradycyjnymi) a niektórymi dzisiejszymi ujęciami starającymi się godzić teizm chrześcijański z naukową wizją przyrody polega na uznaniu przez współczesnych myślicieli autorytetu nauki nie tylko na poziomie twierdzeń empirycznych, ale też na ich uległości wobec naturalistycznych przesłanek z poziomów wyższych. Odejście od interwencjonistycznych i dualistycznych koncepcji relacji Boga i świata na rzecz nieinterwencjonistycznych i monistycznych prowadzi ich do przyjmowania jedynie skrajnie nieempirycznych twierdzeń na temat relacji świata i sfery nadprzyrodzonej.

EN

I propose the model of division of statements on the reality that differentiate them according to the degree of their empirical character. The following model is supposed to facilitate analysis of propositions on the relation of science and religion. One extreme are metaphysical statements (in the logical empiricism’s view of metaphysics) that are empirically neutral. The other extreme are empirical statements characterized by the maximum level of testability. It is demonstrated how ignoring the levels of analysis influences some positions on science and religion. Problematic positions are named “too easily conflicting” and “too easily reconciliating” science and religion. In the first case I present negative reception of scientific theory of evolution by Michał Chaberek on the basis of ontological assumptions that are in conflict with assumptions of this theory. The problem of “too easy reconciliation” of science and religion is the shift in the meaning of categories from the one on the lowest, empirical level, toward the meaning that belongs to the highest, metaphysical level of analysis. This problem is illustrated by the shift from interventionist concept of creation and divine action in the world toward its non-interventionist interpretation that limits God’s actions only to sustaining the world in its existence. We can find this shift in some theistic naturalism positions. In the last part I argue that the main difference between the medieval (traditional) and the contemporary positions on natural philosophy and religion that attempt to accommodate Christian and scientific worldviews is that contemporary thinkers ascribe epistemic authority not only to empirical statements of contemporary science, but also to its philosophical naturalistic assumption from higher levels of analysis. Holding these anti-interventionist and monistic ontology of nature leads them to extremely non-empiricalunderstanding of relation between the supernatural and the natural world.

Keywords

PL

poziomy analizy; nauka a religia; teizm chrześcijański; naturalizm; interwencjonizm; Bóg luk; teistyczny naturalizm

EN

levels of analysis; science and religion; Christian theism; naturalism; interventionism; God of the gaps; theistic naturalism

• Publisher: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
• Journal: Filozoficzne Aspekty Genezy
• Year: 2012
• Volume: 9
• Pages: 221-253

Contributors

author

Piotr Bylica

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Michał CHABEREK OP, „Św. Tomasz z Akwinu a ewolucjonizm. Polemika z tezami Piotra Lichacza OP i Williama E. Carolla”, Filozoficzne Aspekty Genezy 2012, t. 9, s. 33-52, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=228 (23.10.2012).
• Michał CHABEREK, „Czy Bóg mógł się posłużyć ewolucją?”, Fronda 2012, nr 63, s. 83-103.
• Karl R. POPPER, Nieustanne poszukiwania: autobiografia intelektualna, przeł. Adam Chmielewski, Znak, Kraków 1997.
• Karl R. POPPER, Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, przeł. Adam Chmielewski, PWN, Warszawa 1992.
• Wesley C. SALMON, Four Decades of Scientific Explanation, University of Minnesota Press, Minneapolis 1989.
• Howard VAN TILL, „Are Bacterial Flagella Intelligently Designed? Reflection on the Rhetoric of the Modern ID Movement”, Science and Christian Belief 2003, vol. 15, no. 2, s. 117-140.
• John C. POLKINGHORNE, Nauka i stworzenie. Poszukiwanie zrozumienia, przeł. Marek Chojnacki, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
• Ian G. BARBOUR, Issues in Science and Religion, Harper and Row, New York — Hagerstown — San Francisco — London 1971.
• John C. POLKINGHORNE, Jeden świat. Wzajemne relacje nauki i teologii, przeł. Marek Chojnacki, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
• Kenneth R. MILLER, Finding Darwin’s God: A Scientist’s Search for Common Ground Between God and Evolution, Cliff Street Books, New York 1999.
• Nicholas SAUNDERS, Divine Action and Modern Science, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
• Dietrich BONHOEFFER, Letters and Papers from Prison: The Enlarged Edition, SCM Press, London, list do Eberharda Bethge’a z 29 maja 1944.
• Michał HELLER, „Z dziejów stosunków między kreacjonizmem i ewolucjonizmem”, w: Michał HELLER i Józef ŻYCIŃSKI, Dylematy ewolucji, Universum, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 1996, s. 160-172.
• Piotr LICHACZ, „Czy stworzenie wyklucza ewolucję?”, w: Bogusław KOCHANIEWICZ (red.), Teologia św. Tomasza z Akwinu dzisiaj, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 2010, s. 71-94.
• Arthur PEACOCKE, Teologia i nauki przyrodnicze, przeł. Leszek M. Sokołowski, Znak, Kraków 1991.
• JÓZEF ŻYCIŃSKI, Bóg i ewolucja. Podstawowe pytania ewolucjonizmu chrześcijańskiego, Prace Wydziału Filozoficznego, t. 89, Wydawnictwo TN KUL, Lublin 2002.
• Michał HELLER, Sens życia i sens Wszechświata. Studia z teologii współczesnej, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 2002.
• Albert EINSTEIN, Pisma filozoficzne, IFiS PAN, Warszawa 1999.
• Stephen Jay GOULD, Skały wieków. Nauka i religia w pełni życia, przeł. Jacek Biedroń, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2002.
• Kazimierz JODKOWSKI, „Epistemiczne układy odniesienia i «warunek Jodkowskiego»”, w: Anna LATAWIEC i Grzegorz BUGAJAK (red.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata 7, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008, s. 108-123, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=163 (23.10.2012).
• Kazimierz JODKOWSKI, Metodologiczne aspekty kontrowersji ewolucjonizm-kreacjonizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm, t. 35, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=112 (23.10.2012.
• Dariusz SAGAN, „Kardynał Schönborn a stanowisko Kościoła katolickiego wobec sporu kreacjonizmu z ewolucjonizmem”, Filozofia Nauki 2006, R. XIV, nr 1 (53) s. 107-118, http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=92 (23.10.2012).
• John C. POLKINGHORNE, Poza nauką. Kontekst kulturowy współczesnej nauki, przeł. Danuta Czyżewska, Amber, Warszawa 1998.
• John C. POLKINGHORNE, Exploring Reality. The Intertwining of Science and Religion, Yale University Press, New Haven and London 2005.
• John C. POLKINGHORNE, Belief in God in an Age of Science, Yale University Press, 1998.
• John C. POLKINGHORNE, Faith, Science and Understanding, Yale University Press 2000.