Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2015 | 2 | 89–108

Article title

Początki piśmiennictwa staropermskiego Stefanowski anbur (abur) jako jeden z najstarszych zabytków uralskich.

Authors

Content

Title variants

EN
The beginnings of Old Permian writings. Anbur (abur) as one of the oldest Uralian scripts
RU
Начало древнепермской письменности. Стефановский анбур (абур) как один из древнейших памятников уральских языков

Languages of publication

PL EN RU

Abstracts

PL
Celem artykułu jest syntetyczny opis genezy i specyfiki najstarszego pisma permiackiego - anburu z 1372 roku, którego twórcą jest misjonarz św. Stefan z Permu (Hrap). Zabytki językowe staropermskie należą do najstarszych po węgierskich w historii literatury ugrofińskiej (uralskiej). Anbur powstał na bazie grafiki cyrylicy, alfabetu greckiego i staropermskiej symboliki runicznej, czyli tzw. pasów (pas). Geneza pisma nie została jednak wyjaśniona. Uczeni wykazują zbieżności znaków anburu z alfabetami języków kaukaskich (w szczególności głoskowego pisma starogruzińskiego) i staroormiańskiego, a nawet aramejskiego; udowadniają oni również związki z irańskimi systemami językowymi (prawdopodobieństwo istnienia w dawnym Permie piśmiennictwa pochodzenia perskiego) oraz zbieżności ze staroindyjskim spółgłoskowym pismem o charakterze liturgicznym — brahmi z XIII w. p.n.e.. Niedawno odkryto, iż grafonimika (nazwy liter) anburu stanowi semantyczną spójność. Św. Stefan nadał abecadłu postać liczbową. Autorka wymienia nielicznie zachowane staropermskie zabytki piśmienicze (zapisy tekstów ciągłych), do których zalicza się spisy alfabetów, napisy nad ikonami, dopiski w ruskich rękopiśmiennych księgach z XV–XVI wieku.
EN
The purpose of the article is a synthetic description of the genesis and peculiarity of the oldest Permian writing — the anbur (abur) from 1372, created by St. Stephen of Perm (Hrap). Old Permian linguistic scripts belong to the oldest, after Hungarian, in the history of Ugro-Finnish (Uralian) literature. The anbur was developed on the basis of Cyrillic graphics, the Greek alphabet and Old-Permian runic tradition, the so-called pas. However, the origin of the writing has not been explained yet. Scholars point at similarities of the signs of the anbur to the alphabets of Caucasian languages (especially the phonemic Old Georgian writing) and Old Armenian, and even Aramaic; they also argue for its connections with Iranian linguistic systems (there is a possibility of existence in old Perm of a literature of Persian provenience) and similarities to an Old Indian consonantal system of writing of a liturgical nature — the brahmi from XIII century BC. Recently it was discovered that the graphonimics (names of the letters) of the anbur constitutes a semantic coherence. St. Stephen had given his alphabet a numerical form. The Author presents the few surviving Old Permian scripts of writing (recordings of uninterrupted texts), which include lists of alphabets, inscriptions above icons, insertions in Russian manuscripts from the XV–XVI centuries.
RU
и xaрактера анбура (абура) — первой древнепермской (древнекоми) письменности, созданной в 1372 году св. Сфефаном Пермским (Храпом). Анбур относится к старейшим, уступая лишь венгерским, памятникам финно-угорской (уральской) письменности. Он создан на основе графики кириллицы, греческого алфавита и древнепермской рунической символики, т.е. пасов. Происхождение этой азбуки пока в полной мере не выяснено. Ученые прослеживают сходство знаков анбура с алфавитами кавказских (точнее с древнегрузинским звуковым алвафитом), древнеармянского, и даже арамейского языков; некоторые доказывают также связи с иранскими языковыми системами (вероятно в древней Перми существовала письменность персидского происхождения) и сходство с древнеиндийской письменностью литургического характера — брахми с XIII в. д.н.э. В последние годы в палеографии было обнаружено, что графонимика анбура представляет собой семантически значимую целостность. Св. Стефан придал своей азбуке вид числовой системы, подобно тому, как это имело место в византийской и кириллической (славянской) системах письма. Автор статьи представляет древнепермские памятники письменности, к которым восходят алфавитные списки, иконографические надписи, приписки в рукописях с XV–XVI вв.

Year

Issue

2

Pages

89–108

Physical description

Dates

online
2015-12-22

Contributors

  • Uniwersytet Gdański Wydział Filologiczny Instytut Skandynawistyki i Lingwistyki Stosowanej Katedra Skandynawistyki, Pracownia Języka, Kultury i Gospodarki Finlandii Neofilologia, ul. Wita Stwosza 51, 80-308 Gdańsk, Polska

References

  • Alvre P. Kas põranda ja põrmu kaudu Permi?. „Keel ja Kirjandus” 1981, nr 7, s. 407–413.
  • Anhava J. Maailman kielet ja kielikunnat. Wyd. 2. Tampere: Gaudeamus, 2005.
  • Anttikoski E. Древнепермское письмо для Windows. 2004. [W:] „Языки народов России в Интернете”. [Online] <http://www.peoples.org.ru/abur.html> (2.01.2015).
  • Christiansen E. Krucjaty północne. Przeł. J. Szczepański. Poznań: Rebis, 2009.
  • Golb N., Pritsak O. Khazarian Hebrew Documents of Tenth Century. London: Ithaca, 1982.
  • Haavio M. Bjarmien vallan kukoistus ja tuho. Historia ja runoutta. Runot suom. Aale Tynni. Porvoo–Helsinki: WSOY, 1965.
  • Hajdú P. Narody i języki uralskie. Przeł. J. Jastrzębska-Helder. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  • Komin kansan ensimmäinen runoilija. 150 vuotta I.A. Kuratovin syntymästä. Red. J. Laakso. Castrenianumin toimitteita, 36, Helsinki: Helsingin yliopisto, 1990.
  • Korpela J. Stefan von Perm'. Heiliger Täufer im politischen Kontext. „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas” 2001. T. 49, s. 481–499.
  • Kuckenburg M. Pierwsze słowo. Przeł. B. Nowacki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
  • Martin J. Medieval Russia 980–1584. Seria Cambridge Medieval Textbooks. Wyd. 2. Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
  • Okulicz-Kozaryn Ł. Finowie Zachodni. Seria Kultura Europy Wczesnośredniowiecznej. Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 1993.
  • Olaus Magnus Gothus. Carta Marina et descriptio septentrionalivm errarvm ac mirabilivm rervm in eis cantentarvm diligentissime elaborata anno domini. Wenecja 1539.
  • Olaus Magnus. Historia de gentibus septentrionalibus, Roma 1555.
  • Olaus Magnus. Pohjoisten kansojen historia. Suomea koskevat kuvaukset. Przeł. K. Hirvonen. Wstęp i objaśnienia sporządził K. Vilkuna. Helsinki: Otava, 1973.
  • Riese T. Mari. [W:] The Uralic Languages. Red. D. Abondolo. Seria Routledge Language Family Descriptions. London: Routledge, 1998, s. 249–275.
  • Ross A.S.C. OWN Bjarmar. Russian Perm. „Leeds Studies in English and Kindred Languages” 1937, nr 6, s. 5–13.
  • Staszewski J. Słownik geograficzny. Wyd. 2 uzup. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1959.
  • Stefan Permski. [Online] <http://www.drift.promotusz.pl/Stefan_Permski.html> (12.05.2015).
  • Stefan z Permu. [Online] <http://www.deon.pl/imieniny/imie,2905,stefan.html> (12.05.2015).
  • Stipa G.J. Der Ursprung der permischen Schrift „Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft” 1961, nr 110. Wiesbaden, s. 342–364.
  • Stipa G.J. Der Ursprung der permischen Schrift. [W:] Congressus internationalis Fenno-ugristarum Budapestini habitus 20–24. Red. G. Ortutay. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1963, s. 281–287.
  • Stipa G.J. Finnisch-ugrische Sprachforschung von der Renaissance bis zum Neupositivismus. Redaktionelle Bearbeitung und Zusammenstellung der Bibliographie K.Ph. Ruppel. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Toimituksia, 206. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura, 1990.
  • Wojan K. Nowogrodzkie gramoty brzozowe jako najstarsze bałtyckofińskie zabytki językowe. „Przegląd Rusycystyczny” 2013, nr 3 (143), s. 99–117.
  • Wojan K. Zrozumieć język fiński. „Speculum Linguisticum” 2014, vol. 2. Warszawa: Bel Studio, s. 148–244.
  • Wojan K. Języki sztuczne. Zapotrzebowanie społeczeństw czy fantazja jednostek? Zarys dziejów interlingwistyki. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2015.
  • Wojan K. Pierwsze historyczne pomniki piśmiennictwa ugrofińskiego. „Speculum Linguisticum” 2015, vol. 3. Warszawa: Bel Studio, s. 59–141.
  • Ананичев А.С. Богом избранная Русь. Москва: ЛитРес, 2014.
  • Бабаш А.В., Шанкин Г.П. История криптографии. Ч. 1. Москва: Гелиос, 2002.
  • Баски И. Тамги и этнические названия (Вклад тамга-знаков в этногенез татар). „Татарская археология” 1997, nr 1, s. 135–162.
  • Баталова П.М. Пермские языки. [W:] Языки мира. Уральские языки. Москва: Наука, 1993, s. 209.
  • Белых С.К. Проблема распада прапермской языковой общности. Ижевск: Удмуртский государственный университет, 2009.
  • Бубрих Д.В. Происхождение карельского народа. Повесть о союзнике и друге Русского народа на севере. Петрозаводск: Государственное издательство Карело-Финской СР, 1947.
  • Булатов B. Русский Север. Книга первая. Заволочье (IX–XVI вв.). Архангельск: Издательство Поморского государственного университета им. М.В. Ломоносова, 1997.
  • Вейнберг Л. Пермская губерния. [W:] Энциклопедия Брокгауза Ф.А. и Ефрона И.А. С-Петербург: Брокгауз и Ефрон, 1890–1916. [Online] <http://www.brocgaus.ru/text/076/863.htm> (6.08.2013).
  • «Вера» — «Эском». Христианская газета Севера России. [Online] <http://www.rusvera.mrezha.ru/stefan/frame/top.htm> (3.01.2015).
  • Вершинин Е. Пермь Великая. „Родина” 2011, nr 11. Российский исторический иллюстрированный журнал. [Online] <https://archive.today/20121209191750/www.istrodina.com/rodina_articul.php3> (2.09.2013).
  • Вычегодско-Вымская (Мисаило-Евтихиевская) летопись о Стефане Пермском. [W:] Историко-филологический сборник Коми филиала АН СССР. Вып. 4. Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1958, s. 257–271.
  • Данилова Р.О. Пиктографическое любовное письмо юкагиров. „Молодой ученый” 2012, nr 3, s. 237–238.
  • Джаксон T.H. Исландские королевские саги о Восточной Европы (с древнейших времен до 1000 г.). Тексты, перевод, комментарии. Cерия Древнейшие источники по истории народов восточной Европы. Москва: Наука, 1993.
  • Древнепермское письмо. [Online] <http://www.rbardalzo.narod.ru/4/komi.html> (2.02.2015).
  • Епифаний Премудрый. Слово о житии и учении святого отца нашего Стефана. 1396. [Online] <http://krotov.info/acts/14/3/perm_rus.html> (2.01.2015).
  • Жаков К. На Север в поисках за Памом Бур-Мортом. Cанкт-Петербург: Издaтельство Ocипoвa, 1905.
  • Инал-ипa A. Абхазские тамги. 2004. [Online] <http://apsnyteka.org/420-inal-ipa_asida_abhazskie_tamgi.html> (1.12.2013).
  • Инал-ипа Ш.Д. Антропонимия абхазов. Майкоп: ГУРИПП „Адыгея”, 2002.
  • Книгa Большому Чертежу. Tретья редакция, 1627.
  • Книга Большому Чертежу. Под ред. К.Н. Сербиной. Москва — Ленинград: Издательство АН СССР, 1950.
  • Королев К.С., Савельева Э.А. Откуда пошла коми письменность. „Родники Пармы”. Bып. 4. Сыктывкар 1996, s. 7–11.
  • Котылев А.Ю. Учение и образ Стефана Пермского в культуре Руси / России XIV–XXI веков. Сыктывкар: Коми пединститут, 2012.
  • Кызлacoв И.Л. Руничecкиe письмeннocти еврaзийcкиx cтeпeй. Mocквa: Восточная литература, 1994.
  • Лыткин Г.С. Зырянский край при епископах пермских и зырянский язык. Санкт-Петербург: Типография Императорской Академии Наук, 1889.
  • Лыткин В.И. Происхождение пермской азбуки. „Советское финно-угроведение” 1948. T. 1. Ленинград.
  • Лыткин B.И. Древнепермский язык. Чтение текстов, грамматика, словарь. Москва: Издательство АН СССР, 1952.
  • Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования. Москва — Лeнингpaд: Издательство АН СССР, 1951.
  • Морозов Б.Н., Симонов Р.А. Об открытии цифровой системы Стефана Пермского. „Вопросы истории естествознания и техники” 2008, nr 1, s. 6–19.
  • Напольских В.В. Булгарская эпоха в истории народов Поволжья и Предуралья. [W:] История татар с древнейших времён в семи томах. Т. 2: Волжская Булгария и Великая Степь. Казань: Издательство РухИЛ, 2006, s. 100–115.
  • Ольховский B.O. Тамга (к функции знака). „Историко-археологический альманах” 2001, nr 7, Армавир, s. 75–86.
  • Понарядов В.В. О возможной связи Стефановской письменности с древнетюркской руникой. [W:] Христианизация Коми края. T. 2: Филология, этнология. Oтв. ред. Е.А. Савельева. Сыктывкар: Институт языка, литературы и истории Коми научного центра. Уральское отделение РАН, Сыктывкарский государственный университет, 1996.
  • Понарядов В.B. Загадки древнепермской письменности. „Арт” 2003, nr 2, s. 126–127.
  • Савваитов П.И. О зырянских деревянных календарях и пермской азбуке, изобретенной святым Стефаном. Москва: Синодальная типография, 1873.
  • Сидоров А.С. Коми письменность эпохи раннего феодализма. „Советское финно-угроведение” 1948. T. 1. Ленинград.
  • Сидоров А.С. Новые памятники древнекоми письменности. [W:] „Вопросы финно-угорского языкознания” 1962, s. 178–211.
  • Собрaниe госудapcтвeнных грамот и договоров, хранящихся в государственной коллегии иностранных дел. T. I, № 1. Москва: Типография Н.С. Всеволожского, 1813–1826.
  • Сперанский М.Н. Тайнопись в юго-славянских и русских памятниках письма. Серия Энциклопедия славянской филологии. Ленинград: Издательство АН СССР, 1929.
  • Стефан Пермский. [W:] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. T. XXXI: Ста–Сте, Санкт-Петербург: Ф.А. Брокгаузъ, И.А. Ефронъ, 1890–1907, s. 637–638. [Online] <http://www.vehi.net/brokgauz/> (11.05.2015).
  • Туркин А.И. Некоторые размышления о происхождении древнепермской письменности. [W:] Э.А. Савельева. Христианизация Коми края и ее роль в развитии государственности и культуры. T. 2. Сыктывкар: Коми научный центр Уральского отделения РАН, 1996.
  • Федотов Г.П. Святитель Стефан Пермский. [W:] Tegoż: Святые Древней Руси. Москва: Московский рабочий, 1991. [Online] <http://www.vehi.net/fedotov/svyatye/07.html> (11.05.2015).
  • Черепнин Л.В. Русская палеография. Москвa: Политиздат, 1956.
  • Языки народов России в Интернете. [Online] <http://peoples.org.ru/abur.html> (29.07.2011).
  • Языки народов Российской Федерации и соседних государств. Энциклопедия. T. 3. Москва: Наука, 2005.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

ISSN
2392-3644 (online)
ISSN
2449-6715 (print)

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-478c813d-bd57-4371-bef5-88292706c1be
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.