Art in the Genoese Colonies on the Black Sea (in the 13-15th c.). Present State of Knowledge and Selected Research Problems

• Authors: Quirini-Popławski Rafał
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article, published in English, describes art in the Genoese Colonies on the Black Sea from 1261 to 1475 and its historical background.

Keywords

EN

Genoese Colonies on the Black Sea; Pera; Caffa; Soldaia; Cembalo; Castles

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2012
• Volume: 74
• Issue: 3-4
• Pages: 425-471

Contributors

author

Quirini-Popławski Rafał

• Instytut Historii Sztuki UJ, Kraków

References

• Adaksina Svetlana B., Kirilko Vladimir P., Myc Viktor L., Otčet ob arheologičeskih issledovaniâh srednevekovoj kreposti ¨embalo (g. Balaklava) v 2002 godu, (Materialy Ûžno-Krymskoj arheologičeskoj èkspedicii, Vyp. 2), Sankt-Peterburg 2003.
• Airaldi Gabriela, “I Genovesi alle foci del Danubio: le testimonianze”, [in] Italia e Romania. Due popoli e due storie a confronto (secc. XIV-XVIII), ed. Sante Graciotti, Firenze 1998.
• Ajbabina Elena A., “Oboronitel’nye sooruženiâ Kaffy /po materialam arheologičeskih raskopok/”, [in] Arhitekturno-arheologičeskie issledovaniâ v Krymu, Kiev 1988.
• Ajbabina Elena A., “Plity s rel’efami iz raskopok cerkvi Ioanna Predteči v Feodosii”, Vestnik obsestvennyh nauk Akademii nauk Armânskoj SSR, 1981, nr 6.
• Ajbabina Elena A., „Nekotorye zametki o kamennoj rez’be Kaffy”, Hersonesskij sbornik, vyp. 10, 1999.
• Ajbabina Elena A., Dekorativnaâ kamennaâ rez’a i plastika srednevekovoj Kaffy, XIV-XVIII vekov, Simferopol’ 2001.
• Akçokrakli Osman, Kirim’da Tatar tamgalari, Istanbul 1983.
• Âkobson Anatolij L., “Armânskaâ srednevekovaâ arhitektura v Krymu”, Vizantijskij Vremennik, 8, 1956.
• Âkobson Anatolij L., Krym v srednie veka, Moskva 1973.
• Âkobson Anatolij L., Srednevekovyj Krym. Očerki istorii i material’oj kul’ury, Moskva 1964.
• Âkobson Anatolij L., Tamanan Ûlij A., Armânskaâ srednevekovaâ arhitektura v Krymu, Erevan 1992.
• Alizeri Federico, Guida artistica per la città di Genova, I, Genova 1846.
• Ameri Gianluca, “Nuove considerazioni sul reliquiario del braccio di S. Anna nel tesoro del Duomo di Genova”, Mitteilungen des kunsthistorischen Institutes in Florenz, vol. 53, 2/3, 2009.
• Ameri Gianluca, “Reliquiario del braccio di Sant’Anna”, [in] Mandylion. Intorno al Sacro Volto, da Bisanzio a Genova, ed. Gerhard Wolf, Colette Dufour Bozzo, Anna Rosa Calderoni Masetti, Milano 2004.
• Andreescu Ştefan, “Moldavia’s Pontic Policy: Stephen the Great and «Illice» Castle”, Il Mar Nero. Annali di archeologia e storia, 3, 1997/98.
• Basso Enrico, “«De rebus castri Illicis et alia». Genova, la Moldavia e la Valacchia fra cooperazione e contrasto nel secondo Quattrocento”, [in] Italia e Romania. Due popoli e due storie a confronto (secc. XIV-XVIII), ed. Sante Graciotti, Firenze 1998.
• Andreescu Ştefan, „Autour de la dernière phase des rapports entre la Moldavie et Gênes”, Revue Roumaine d’Histoire, t. 21, 1982, no. 2.
• Architectural Guide to Istanbul, vol. II: Galata, Istanbul 2005.
• Architektura wczesnobizantyjskich budowli sakralnych Chersonezu Taurydzkiego - vol. 1: Wczesnobizantyjskie budowle sakralne Chersonezu Taurydzkiego, ed. Andrzej B. Biernacki, Elena J. Klenina, Stanisław G. Ryżow, Poznań 2004.
• Architektura wczesnobizantyjskich budowli sakralnych Chersonezu Taurydzkiego - vol. 2: Biernacki Andrzej B., Wczesnobizantyjskie elementy i detale architektoniczne Chersonezu Taurydzkiego, Poznań 2009 .
• Architektura wczesnobizantyjskich budowli sakralnych Chersonezu Taurydzkiego - vol. 3: Dombrowski Oleg I., Bizantyjskie mozaiki Chersonezu Taurydzkiego, ed. Andrzej B. Biernacki, Wadim A. Kutajsow, Poznań 2004.
• Ârovâ Elena, Geral’dika genuèzskogo Kryma, Sankt-Peterburg 2011.
• Ârovaâ Elena A., „Fragment steklânnogo sosuda 1322 g. s gerbom iż Hersona: k voprosu o geral’dike”, Antičnaâ drevnost’ i srednie veka, no. 36 (2005).
• Aseev Ûrij S., Lebedev Georgij A., Arhitektura Kryma, Kiev 1961.
• Baghino Paola, “Tra erudizione e orgoglio municipale: la questione delle opere d’arte trasportate a Genova da Pera nel 1461”, [in] Le “Notizie dei Professori del Disegno in Liguria” di Federigo Alizeri: una esperienza informatica di analisi testuale, indicizzazione e consultazione interattiva, ed. Linda Kaiser, Genova 1995.
• Balard Michel, “Les Génois et les regions bulgares au XIV e siècle”, Byzantino-bulgarica, vol. 7, 1981.
• Balard Michel, „Les formes militaires de la colonisation génoise (XIIIe-XVe siècles)”, [in] Guerre, fortification et habitat dans le monde méditerranéen au Moyen-Âge (Castrum, 3), Madrid 1988.
• Balard Michel, La mer Noire et la Romanie génoise (13.-15. siècles), London 1989.
• Balard Michel, La Romanie génoise (XIIe-début du XVe siècle) (Atti della Società Ligure di Storia Patria, n.p., vol. 18 (92) = Bibliothèque des Écoles Françaises d’Athènes et de Rome , fasc. 135), Genova-Rome 1978.
• Balard Michel, Łaciński Wschód. XI-XV wiek, Kraków 2010.
• Balard Michel, Veinstein Gilles, „Continuité ou changement d’un paysage urbain? Caffa génoise et ottomane”, [in] Paysage urbain au Moyen Âge. Actes du XI e Congrès de la Société des Historiens médiévists de l’Enseignement supérieur public (Lyon, 1980), Lyon 1981.
• Baranov Igor’ A., “Glavnye vorota srednevekovoj Soldai”, [in] Arhitekturno-arheologičeskie issledovaniâ v Krymu, Kiev 1988.
• Baranov Igor’ A., “Periodizaciâ oboronitel’nyh sooruženij Sudakskoj kreposti”, [in] Severnoe Priernomor’e i Povolž’e vo vzaimotnošeniâh Vostoka i Zapada v XII-XVI vv., Rostov-na-Donu 1989.
• Baranov Igor’ A., “Sudakskaâ «kapella». Datirovka i atribuciâ”, [in] V respubl. nauč. konferenciâ po problemam kul’tury i iskusstva Armenii, Erevan 1982.
• Baranov Igor’ A., “Vnov’ otkrytyj hram genuèzskoj kolonii v Soldaje”, [in] Četvertyj meždunarodnyj simpozium po armânskomu iskusstvu, Erevan 1985.
• Baranov Igor’ A., Danilova Eleonora V., “Genuez’kij nadgrobok 1384 r. z Sudaka”, Arheolopâ, 1991, nr 2.
• Baranov Igor’ A., Majko Vadim V., „Kompleks polivnoj keramiki XIV v. iz raskopok hrama Devy Marii v Sugdee”, [in] Istoriko-kul’turnye svâzi Pričernomor’âi Sredizemnomor’â X - XVIII vv. po materialam polivnoj keramiki, Simferopol’ 1998.
• Baraschi Silvia, “Izvoare scrise privind aşezările dobrogene de pe malul Dunării în secolele XI-XIV”, Revista de istorie, 34, 1981, no. 2.
• Belke Klaus, Paphlagonien und Honorias (Tabula Imperii Byzantini, Bd. 9; Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse. Denkschriften, Bd. 249), Wien 1996.
• Bočarov Sergej G., “Bronzolitejnaâ masterskaâ XV v. v Kaffe”, [in] Naukovì materìali V Mìžnarodnoì arheologìčnoì konferencìì studentìv i molodih včenih, Kiìv 1997.
• Bočarov Sergej G., “Fortifikacionnye sooruženiâ Kaffy (konec XIII vtoraâ polovina XV vv.)”, [in] Pričernomor’e v srednie veka, ed. Sergej P. Karpov, vyp. 3, Sankt-Peterburg 1998.
• Bočarov Sergej G., “Genuèzsko-tatarskie mednye monety Kaffy”, Stratum plus, 1999, 6.
• Bočarov Sergej G., “Vìrmens’k ì cerkvi j problema ì storično ì topografìì Kaffi (XIV-XVIII st.)”, [in] Materìali IV Mìžnarodnoì arheologìčno ì konferencìì studentìv i molodih včenih, Kiìv 1996.
• Botto Ida Maria, “Reliquiario, detto Braccio di Sant’Anna”, [in] Il museo del tesoro della cattedrale di Genova, ed. Caterina Marcenaro, Milano 1969, tav. III.
• Botzan Marcu, “Pour localiser Vicina: histoire et milieu géographique”, Revue des Études Sud-Est Européennes, vol. 30, 1992, nos. 1-2.
• Brătianu Gheorghe I., Recherches sur le commerce génois dans la mer Noire au XIIIe siècle, Paris 1929.
• Brătianu Gheorghe I., Recherches sur Vicina et Cetatea Albă. Contributions a l’histoire de la domination Byzantine et tatare et du commerce génois sur le littoral roumain de la Mer Noire, Bucarest 1935.
• Brătianu Gheorghe I., La mer Noire. Des origines à la conquête ottomane (Societas Academica Dacoromana. Acta Historica, t. IX) , Monachii 1969.
• Brătianu Gheorghe Ioan, Recherches sur Vicina et Cetatea Albă. Contributions a l’histoire de la domination Byzantine et tatare et du commerce génois sur le littoral roumain de la Mer Noire, Bucarest 1935.
• Bryer Anthony, Winfield David, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos (Dumbarton Oaks Studies, XX), vol. 1, Washington 1985.
• Buschhausen Heide, Buschhausen Helmut, Die illuminierten Armenischen Handschriften der Mechitharisten-Congregation in Wien, Wien 1976.
• Buschhausen Heide, Buschhausen Helmut, Korchmasjan Emma, Armenische Buchmalerei und Baukunst der Krim, Erevan 2009.
• Buschhausen Heide, Buschhausen Helmut, Korchmasjan Emma, Die Buchillumination auf der Krim im Hochmittelalter und ihre Nachfolge im 17. Jahrhundert, Wien 1993.
• Buschhausen Helmut, “Crimea. Miniatura”, [in] Enciclopedia dell’arte medievale, vol. V, Roma 1995.
• Buschhausen Helmut, Marcenaro Mario, “Cimea” [in] Enciclopedia dell’arte medievale, vol. V, Roma 1995.
• Cantemir Dimitrie, Descriptio Moldaviae - Descrierea Moldovei, Bucureşti 1973.
• Carosi Carlo, “Notai genovesi medievali in Oltremare. Area del Mar Nero”, Vita Notarile, nr 1/2, 1991.
• Çentikaya Halûk, „Avap Camii in Istanbul: Its Architecture and Frescos”, Anatolia Antigua. Eski Anadolu, 18, 2010.
• Ciobanu Radu Ş., “Aspecte ale civilizaţiei portuare din Dobrogea la sfîrşitul secolului al XIII-lea şi în secolul al XIV-lea”, Pontice, 3, 1970.
• Ciobanu Radu Ş., “Cetatea Enisala”, Buletinul Monumentelor Istorice, 40, 1971, 1.
• Ciobanu Radu Ş., “Genovezii şi rolul lor în Dobrogea în secolul XIV”, Pontice, 2, 1969.
• Cordaro Michele, “Relazione di restauro del dipinto del sec. XIV: Madonna col Bambino - Genova, Galleria di Palazzo Bianco”, Bollettino dei Musei civici genovesi, 6, 1984.
• Cramer Johannes, Düll Siegrid, „Baubeobachtungen an der Arap Camii in Istanbul”, Istanbuler Mitteilungen, Bd 35, 1985.
• Crow James, Hill Stephen, “The Byzantine Fortifications of Amastris in Paphlagonia”, Anatolian Studies, vol. 45, 1995.
• D’âčkov Sergej V., Alekseenko Nikolaj A., “Načalo arheologičeskih issledovanij genu è zskoj kreposti Čembalo”, Universitates, no. 4, 2002.
• Dalleggio D’Alessio Eugenio, “Recherches sur l’Histoire de la Latinité de Constantinople”, Echos d’Orient, 25, 1926.
• Dalleggio D’alessio Eugenio, „Le pietre sepolcrali di Arap Giami (Antica Chiesa di S. Paolo a Galata)”, Atti della R. Deputazione di storia patria per la Liguria, vol. 69, 1942.
• Diaconu Petre, “Kilia et Licostomo ou Kilia=Licostomo?”, Revue Roumaine de l’Histoire, 25, 1986, no. 4.
• Dombrovskij Oleg I., Freski srednevekovogo Kryma, Kiev 1965.
• Donabédian Patrick, „Les Arméniens en Crimée à l’èpoque génoise: notes d’histoire et d’architecture”, [in] Roma-Armenia (Catalogue de l’exposition à la Bibliothèque du Vatican 25 mars-16 juillet 1999), ed. Claude Mutafian, Rome 1999.
• Dufour Bozzo Colette, Il “Sacro Volto” di Genova (Istituto Nazionale d’Archeologia e Storia dell’Arte. Monografie, I), Roma 1974.
• Düll Siegrid, “Byzanz in Galata. Zur Rezeption byzantinischer Ornamente auf genuesischen Denkmälern des 14. Jahrhunderts”, Römische Historische Mitteilungen, 29, 1987.
• Düll Siegrid, “Das Wappenbild als Geschichtsquelle. Florentiner Kaufleute in der Genuesenfestung Samastri am Schwarzen Meer”, Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz, Bd. 33, 1989.
• Düll Siegrid, “Die lateinischen Inschriften aus Istanbul vor und nach der osmanischen Eroberung - Vorarbeiten für ein neues Inschriftenprojekt in der Türkei”, Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Denkschriften, Bd. 169, 1983, (Epigraphik 1982. Fachtagung für mittelalterliche und neuzeitliche Epigraphik, Klagenfurt, 30. September - 3. Oktober 1982, ed. Walter Koch).
• Düll Siegrid, “Unbekannte Denkmäler der Genuesen aus Galata, II”, Istanbuler Mitteilungen, Bd. 36, 1986.
• Düll Siegrid, „Unbekannte Denkmäler der Genuesen aus Galata”, Istanbuler Mitteilungen, Bd. 33, 1983
• Düll Siegrid, „Les monuments des Génois en Turquie et leurs rapports avec Byzance”, [in] État et colonisation au Moyen Âge et à la Renaissance, ed. Michel Balard, Lyon 1989.
• Džanov Aleksandr V. , “Fortifikacionnye sooruženiâ genuèzskoj Soldaji”, [in] Pričernomor’e, Krym, Rus’ v istorii i kul’ture. Materialy II Sudakskoj meždunarodnoj naučnoj konferencii (12-16 sentâbrâ 2004 g.), t. 2, Kiev-Sudak 2004.
• Džanov Aleksandr V., “Mednolitejnaâ masterskaâ XIV veka na remeslennom posade Sugdei”, [in] Meždunarodnye otnošeniâ v bassejne Černogo morâ v drevnosti i srednie veka, Rostov-na-Donu 2001.
• Emanov Aleksandr G., “Neizdannye lapidarnye pamâtniki genu è zskih poselenij Kryma XIV-XV vv.”, Voprosy èpigrafiki, vyp. 1, 2006.
• Eyice Semavi, “Amasra’da Cenova hâkimiyeti devrine ait armali bir levha. Une dalle armoriée inedite de l’époque génoise à Amasra”, Belleten, 17, 1953.
• Eyice Semavi, “Yoros Kalesi”, [in] Dünden bugüne Istanbul ansiklopedisi, 7, Ĭstanbul 1994.
• Eyice Semavi, „Testimonianze genovesi in Turchia”, Il Veltro. Rivistà della Civiltà Italiana, a. 23, nr 2-4 marzo-agosto 1979 (Le relazioni tra l’Italia e la Turchia).
• Eyice Semavi, Bizans devrinde Bogazici, Istanbul 1976.
• Eyice Semavi, Galata ve kulesi. Galata and its Tower, Istanbul 1969.
• Eyice Semavi, Küçük Amasra tarihi ve Eski eserleri kilavuzu, Ankara 1965.
• Fedalto Giorgio, La Chiesa Latina in Oriente (Studi Religiosi, 3), vol. I, Verona 1981.
• Florescu Radu, Ghidul archeologic al Dobrogei, Bucureşti 1968.
• Folda Jaroslav, “Crusader Artistic Interactions with the Mongols in the Thirteenth Century”, [in] Interactions. Artistic Interchange between the Eastern and Western Worlds in the Medieval Period, ed. Colum Hourihane, Princeton - University Park 2007.
• Gafarova Mavie, Krym glazami putešestvennikov (knigi, izdannye do 1917 g.), Simferopol’ 2010.
• Genovesi in Crimea. Genuezcì v Krimu. Guida storica. Ìstoričnij putìvnik, Kiìv 2009.
• Genuèzcy v Krymu. The Genoese in Crimea. Istoričeskij putevoditel’. A Historical Guide, Kiev 2009.
• Giordani Fabrio, „L’Arap Camii o antica chiesa di S. Paolo a Galata”, Opus. Quaderno di storia dell’architettura e restauro, 4, 1995.
• Gottwald Josef, “Die Stadtmauern von Galata”, Bosporus. Organ des Deutschen Ausflugs-Vereins G. Albert, N.F., 4. Heft, 1907.
• Hasluck Frederick William, “Genoese Monuments at Trebizond”, Annual of the British School at Athens, 17, 1910-1911.
• Hasluck Frederick William, “Note on the Genoese monuments of Pera”, Annual of the British School at Athens, 17, 1910-11.
• Hasluck Frederick William, „Genoese Heraldry and inscriptions at Amastra”, Annual of the British School at Athens, 17, 1910-1911.
• Hotko Samir, “Genuèzcy v Čerkesii”, Elbrus, vol. 1, 1999.
• Hryszko Rafał, „Genueński rynek Licostomo nad Dunajem w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIV wieku w świetle akt notarialnych Domenico da Carignano i Oberto Grassi da Voltri”, Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, fasc. 128, 2001.
• Hryszko Rafał, „Obraz Kilii, kolonii genueńskiej nad Dunajem w świetle akt notarialnych Antonia da Ponzò z lat 1360-1365”, Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, fasc. 127, 2000.
• Hryszko Rafał, Z Genui nad Morze Czarne. Z kart genueńskiej obecności gospodarczej na północno-zachodnich wybrzeżach Morza Czarnego u schyłku średniowiecza, Kraków 2004.
• Iliescu Octavian, “A la recherche de Kilia byzantine”, Revue des Études Sud-Est Européennes, 16, 1978, 2.
• Iliescu Octavian, “De nouveau sur Kilia et Licostomo”, Revue Roumaine de l’Histoire, 33, 1994, nos. 1-2.
• Iorga Nicolae, Storia coloniale ligure; i Genovesi nel Mar Nero, Genova 1925.
• Iorga Nicolae, Studiĭ istorice asupra Chilieiĭ şi Cetăţiĭ-Albe, Bucuresci 1899.
• Ivison Eric A., “Latin Tomb Monuments in the Levant”, [in] The Archaeology of Medieval Greece, ed. Peter Lock, Guy D. R. Sanders (Oxbow Monograph, 59), Oxford 1996.
• Jakobson Anatolij L., “Krim” [in] Reallexikon zur byzantinischen Kunst, ed. Marcell Restke, Bd. V: Kreuz-Maltechnik, Stuttgart 1995.
• Janin Raymond, La géographie ecclésiastique de l’empire byzantin. La siège de Constantinople et le patriarcat oecuménique, III: Les Églises et le monastéres, Paris 1969.
• Karpov Sergej P., Ital’ânskie morskie respubliki i Ûžnoe Pričernomor’e v XIII-XV vv.: problemy torgovli, Moskva 1990.
• Karpov Sergej P., L’impero di Trebisonda, Venezia, Genova e Roma 1204-1461. Rapporti politici, diplomatici e commerciali, Roma 1986.
• Khalpakhchian Oganes Kh., “Chiese armene in Crimea”, [in] Atti del quinto Simposio internazionale di arte armena, Venezia, 1988, 28 maggio-5 giugno, San Lazzaro-Venezia 1991.
• Klimanov Lev G., “Krymskie pamâtniki srednevekovoj genu è zskoj lapidarnoj è pigrafiki: vozmožnosti istočnika”, Sugdejskij Sbornik, t. 2, 2005.
• Koehne Bernhard de, “Les monnaies genoises de Kaffa”, Revue belge du numismatique, 1875.
• Korhmazân Èmma, Armânskaâ miniatûra Kryma (XIV-XVII vv.), Erevan 1978.
• Korhmazân Èmma, Krymskaâ armânskaâ miniatûra. Armenian Miniatures of Crimea, Simferopol’2008.
• Kramarovskij Mark G., “Poâsnoj nabor so scenoj «spora o vere» iz sobraniâ Èrmitaža (XIV - pervaâ polovina XV v.)”, Antičnaâ drevnost’ i srednie veka, 30, 1999.
• Kramarovskij Mark G., “Prikladnaâ pečat’ s gorodisa srednevekovogo Kryma”, Soobseniâ Gosudarstvennogo Èrmitaža, 46, 1981.
• Kramarovskij Mark G., “Severnoe Pričernomor’e, Liguriâ i Latinskaâ Romaniâ v XIII-XV vv. K voprosu o latinskom komponente v kul’ture Zolotoj Ordy”, [in] Stepi Vostočnoj Evropy vo vzaimosvâzi Vostoka i Zapada v srednevekov’e, Doneck 1992.
• Kramarovskij Mark G., „Obramlenie kaffinskogo kolodca 1331 g. mastera Mihaila iz Padui”, Antičnaâ drevnost’ i srednie veka, 26, 1992 (=Vizantiâ i srednevekovyj Krym).
• Kramarovskij Mark G., „Persten’ s rodovym gerbom sem’i Spinola, najdennyj na Mangupe”, Antičnaâ drevnost’ i srednie veka, no. 32, 2001.
• Kramarovskij Mark G., Latinskaâ Romaniâ i zolotoordynskij Krym. Latinskie perstnevye nahodki i pečati v Severnom Pričernomor’e. Klad iz Aj-Vasil’”, [in] Stepi Evropy v èpohu srednevekovâ, Doneck 2000.
• Launay Marie de, Notice sur les fortifications de Galata, Costantinople 1864.
• Lopez Roberto, Storia delle colonie genovesi nel Mediterraneo, Bologna 1938.
• Lopušinskaâ Evgeniâ I., Krepost’ v Sudake, Kiev 1991.
• Małowist Marian, Kaffa - kolonia genueńska na Krymie i problem wschodni w latach 1453-1475 (Prace Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, II), Warszawa 1947.
• Marcenaro Mario, „Alcuni insediamenti genovesi nel „Mare Maggiore””, [in] I problemi del Mar Nero nel passato e nel presente. Seminario internazionale di studi. Atti. Genova, 16 giugno 1992, ed. Geo Pistarino (Accademia ligure di scienze e lettere, Collana di monografie, VIII), Genova 1993.
• Marcenaro Mario, „Appunti sulla “riscoperta” di alcune colonie medievali genovesi sul Mar Nero”, [in] Mediterraneo Genovese. Storia e Architettura. Atti del Convegno Internazionale di Genova, 29 ottobre 1992 organizzato dall’Istituto di Storia del Medioevo e dell’Espansione Europea e dell’Istituto di Urbanistica dell’Università di Genova, ed. Gabriela Airaldi, Paolo Stringa, Genova 1995.
• Marcenaro Mario, „Testimonianze architettoniche genovesi sul Mar Nero”, [in] Genova e l’Europa mediterranea. Opere, artisti, commitenti, collezioni, ed. Piero Boccardo, Clario Di Fabio, Milano 2005.
• Metcalf David Michael, Coinage in South Eastern Europe, 820-1396, London 1979.
• Michałowski Kazimierz, Gajdukiewicz Wiktor F., Mirmeki. Wykopaliska polsko-radzieckie w Mirmeki, Warszawa 1956.
• Morelowski Marian, „Zamek najeziorny w Trokach a źródła formy zachodnie i czarnomorskie (Studium z dziejów architektury, urbanistyki i karaimsko-ormiańsko-tatarskich migracyj)”, Myśl Karaimska. Rocznik Naukowo-Społeczny, Seria Nowa, vol. 1, 1945-1946, r. 23.
• Murzakevič Nikolai, Storia delle colonie genovesi in Crimea, a cura di Guido Nathan Zazzu, Genova 1992.
• Myc Viktor L. i in., “Issledovaniâ srednevekovogo ukrepleniâ Čoban-kule”, [in] Arheologičeskie issledovaniâ v Krymu, Simferopol’ 1994.
• Myc Viktor L., Ukrepleniâ Tavriki X-XV vv., Kiev 1991.
• Nałęcz Dobrowolski Marceli, „Chocim, jego przeszłość i jego zamek”, Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce, vol. 9, 1915.
• Niewöhner Philipp , “Saint Benoît in Galata. Der byzantinische Ursprungsbau”, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts, Bd. 124, 2009.
• Ostapchuk Victor, Bilyayeva Svitlana, “The Ottoman Northern Black Sea frontier at Akkerman Fortress: The view from a historical and archaeological project”, [in] The Frontiers of the Ottoman World, ed. Andrew Charles Spencer Peacock (Proceedings of the British Academy, vol. 156), London 2009.
• Palazzo Benedetto, L’Arap Djami ou Eglise Saint-Paul à Galata, Istanbul 1946.
• Pamâtniki gradostroitel’stva i arhitektury Ukrainskoj SSR. Ill û strirovannyj spravočnik-katalog, Vyp. 2, Kiev 1985.
• Papuci-Władyka Ewdoksia, Redina Ewgenia F., Machowski Wojciech, Między Olbią a Odessą / Between Olbia and Odessa. Badania archeologiczne greckiej osady w Koszarach nad Morzem Czarnym (1998-2008) / Archaeological Research of the Greek Settlement at Koshary on the Black Sea (1998-2008). Katalog wystawy fotografii/Catalog of the Photography Exhibition, Collegium Maius UJ, 21.04.2008-31.05.2008, Kraków 2008.
• Pistarino Geo, I Genovesi d’Oriente (Civico Istituto Colombiano. Studi e Testi. Serie Storica, a cura di G. Pistarino, 14), Genova 1990.
• Pistarino Geo, I Gin d’Oltremare (Civico Istituto Colombiano. Studi e Testi. Serie Storica, 11), Genova 1988.
• Pistarino Geo, I signori del mare (Civico Istituto Colombiano. Studi e Testi. Serie Storica, a cura di G. Pistarino, 15), Genova 1992.
• Poleggi Ennio, „Casa-bottega e città portuale di antico regime”, [in] Genova, Venezia, il Levante nei secoli 12.-14. Atti del Convegno internazionale di studi, ed. Gherardo Ortalli, Dino Puncuh, Venezia 2001.
• Polonio Valeria, “A Genova tra XIV e XV secolo: icone e reliquie d’Oltremare”, [in] Intorno al Sacro Volto. Genova, Bisanzio e il Mediterraneo (secoli XI - XIV), ed. Anna Rosa Calderoni Masetti, Colette Dufour Bozzo, Gerhard Wolf (Collana del Kunsthistorisches Institut in Florenz, 11), Venezia 2007.
• Polonio Valeria, “Santa Maria della Misericordia della Cisterna a Pera di Costantinopoli”, [in] Italia Benedettina, II: Liguria monastica, Cesena 1979.
• Ponomarev Andrej L. , „Naselenie i territoriâ Kaffy po dannym massarii - buhgalterskoj knigi kaznaŁejstva za 1381-1382 gg.”, [in] Pričernomor’e v srednie veka, ed. Sergej P. Karpov, vyp. 4, Sankt-Peterburg 1999.
• Primaudie Élie de la, Études sur le commerce du moyen-âge et des colonies génoises de la Krimée, Paris 1848.
• Quirini-Popławska Danuta, Quirini-Popławski Rafał, “Occidentalizzazione dell’area del bacino del Mar Nero nel tardo medioevo”, Quaestiones Medii Aevi Novae, vol. 2, 2006.
• Quirini-Popławska Danuta, Włoski handel czarnomorskimi niewolnikami w późnym średniowieczu, Kraków 2002.
• Quirini-Popławski Rafał, “Tamga. Tatarski symbol w genueńskiej Kaffie”, [in] Księga ku czci śp. ks. prof. dr. hab. Zdzisława Klisia, ed. Jacek Urban, Andrzej Witko, Kraków 2012.
• Quirini-Popławski Rafał, „Genueńscy budowniczowie w średniowiecznej Mołdawii?”, [in] Portolana. Studia Mediterranea, t. IV: Mare inclitum. Oddziaływanie cywilizacji śródziemnomorskiej, ed. Danuta Quirini-Popławska, Kraków 2009.
• Quirini-Popławski Rafał, „O śladach genueńskiej obecności na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego w XIII-XV w.”, [in] Regiones euxinum spectantes. Stosunki kulturowe, etniczne i religijne na przestrzeni dziejów, ed. Łukasz Gędłek, Tomasz Krzyżowski, Michał Michalski, Kraków 2012.
• Quirini-Popławski Rafał, „O śladach genueńskiej obecności na zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego w XIII-XIV w. Ruiny zamku w Enisali w Dobrudży”, [in] Balcanica Posnaniensia. Acta et studia, XVI: Ludzie i idee ponad granicami, ed. Ilona Czamańska, Witold Szulc, Poznań 2009.
• Quirini-Popławski Rafał, „Pera-Galata. Etapy rozwoju urbanistycznego «Nowej Genui»”, [in] Portolana. Studia Mediterranea, t. III: Mare Apertum. Przepływ idei, ludzi i rzeczy w świecie śródziemnomorskim, ed. Danuta Quirini-Popławska, Kraków 2007.
• Retovskij Otto, Genuèzsko-Tatarskìâ monety, Sanktpeterburg’ 1906.
• Rossi Ettore, “Le lapidi genovesi delle mura di Galata”, Atti della Società Ligure di Storia Patria, vol. 56, 1928.
• Sargsân Tatevik È., “Ese raz ob armânskih cerkvah v Feodosii XIII–XV vv. Cerkov’ arhangelov Gabrièla i Mikaèla”, Istoriko-filologičeskij žurnal Nacional’noj akademii nauk Respubliki Armeniâ, 2002, no. 2.
• Sargsân Tatevik È., “Nekotorye voprosy istorii armânskih kul’tovyh sooruženij Kafy (Feodosii)”, Istoriko-filologičeskij žurnal Nacional’noj akademii nauk Respubliki Armeniâ, 2003, no. 2.
• Sarnowski Tadeusz, Savelja Oleg Ja., Balaklava: römische Militärstation und Heiligtum des Iupiter Dolichenus = Balaklava: rimskaâ voennaâ baza i svâtilišče Jupitera Dolichena (Światowit. Supplement Series A, Antiquity, vol. 5), Warschau 2000.
• Sauvaget Jean, “Notes sur la colonie génoise de Péra”, Syria. Revue d’art oriental et d’archéologie, vol. 15, 1934.
• Schlumberger Gustave, Chalandon Ferdinand, Blanchet Adrien, Sigillographie de l’Orient latin (Bibliothèque archéologique et historique, t. 37), Paris 1943.
• Schneider Alfons Maria, Nomidis Miltiadis Isaak, Galata topographisch-archäologischer Plan mit erläuterndem Text, Istanbul 1944.
• Sezer Darnault Sezim, Latin Catholic Buildings in Istanbul. A Historical Perspective (1839-1923), Istanbul 2004.
• Sidorenko Valerij A., „Issledovanie arhitekturnyh stilej pamâtnikov Ûgo-Vostočnogo Kryma”, [in] Arhitekturno-arheologičeskie issledovaniâ v Krymu, Kiev 1988.
• Skržinskaâ Elena Č., Sudakskaâ krepost’. Istoriâ - arheologiâ - èpigrafika. Sbornik rabot i materialov, Kiev - Sudak - Sankt-Peterburg 2006.
• Skrzinskaja Elena, “Inscriptions latines des colonies génoises en Crimée (Théodosie, Soudak, Balaklava)”, Atti della Società Ligure di Storia Patria, vol. 56, 1928.
• Skrzinskaja Elena, „Iscrizioni genovesi di Sudak”, [in] Miscellanea storica ligure , III, Milano 1963.
• Šlapak Mariana, Belgorod-Dnestrovskaâ krepost’ Issledovanie srednevekovogo oboronnogo zodčestva, Chişnău 2001.
• Spuler Berthold, “Kirim”, [in] Encyclopédie de l’Islam, t. V: Khe-Mahi, Leiden-Paris 1986.
• Stepanov Artem Û., Stepanova Elena P., “Otčet o restavracionnoj rabote”, [in] Svetlana B. Adaksina, Vladimir P. Kirilko, Viktor L. Myc, Otčet ob arheologičeskih issledovaniâh srednevekovoj kreposti Čembalo (g. Balaklava) v 2004 godu (Materialy Ûžno-Krymskoj arheologičeskoj èkspedicii, Vyp. 4), Sankt-Peterburg – Simferopol’ 2005.
• Stone Nira, The Kaffa Lives of the Desert Fathers: a Study in Armenian Manuscript Illumination (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalis, 566), Louvain 1997.
• Strässle Paul Meinrad, “Beitrag der sowjetischen und postsowjetischen Numismatik zum spätmittelalterlichen Schwarzmeerhandel”, Il Mar Nero. Annali di archeologia e storia, 3, 1997/1998.
• Stringa Paolo, Genova e la Liguria nel Mediterraneo. Insediamenti e culture urbane, Genova 1982.
• Succi Da Verica Tarsicio, Trebisonda. Porta d’Oriente, Istanbul 1973.
• Tagliaferro Laura, “ L’ «Eleusa» di Pera a Genova”, Bollettino dei Musei civici genovesi, Anno 6, 1984.
• Theodorescu Răzvan, Un mileniu de artă la Dunărea de Jos (400-1400), Bucureşti 2002.
• Tunkina Irina V., Otkrytie Feodosii. Stranicy arheologičeskogo izučeniâ Ûgo-Vostočnogo Kryma i načal’nye ètapy istorii Feodosijskogo muzeâ drevnostej 1771-1871 Feodosiya, Kiev 2011.
• Valkov Dmitrij V. , “Sud’ba genuèzskih è pigrafičeskih pamâtnikov, vyvezennyh v konce XVIII veka iz Kaffy (Feodosii) na territoriû Central’noj i Severo-zapadnoj Rossii (po arhivnym materialam)”, [in] Pričernomor’e v srednie veka, ed. Sergej P. Karpov, Vyp. 6, Sankt-Peterburg 2005.
• Vigna Raimondo Amedeo, Storia cronologica del convento di S. Maria di Castello (= „Atti della Società ligure di storia patria”, 21), Genova 1889,
• Visockij Sergej A., Genuez’ka forteca v Sudaku, Kiev 1968.
• Voronov Ûrij N., Dioskuriada-Sebastopolis-Chum, Moskva 1980.
• Westphalen Stephan, “Die Dominikanerkirche der Genuesen von Pera (Arap Camii). Griechische Maler - Lateinische Auftraggeber”, [in] Austausch und Inspiration. Kulturkontakt als Impuls architektonischer Innovation, Kolloquium vom 28.-30.4.2006 in Berlin anlässlich des 65. Geburtstages von Adolf Hoffmann, ed. Ulrike Wulff-Rheidt, Felix Pirson (Diskussionen zur Archäologischen Bauforschung, 9), Mainz 2008.
• Westphalen Stephan, “Pittori greci nella chiesa domenicana dei Genovesi a Pera (Arap Camii). Per la genesi di una cultura figurativa levantina nel Trecento”, [in] Intorno al Sacro Volto. Genova, Bisanzio e il Mediterraneo (secoli XI - XIV), ed. Anna Rosa Calderoni Masetti, Colette Dufour Bozzo, Gerhard Wolf (Collana del Kunsthistorisches Institut in Florenz, 11), Venezia 2007.
• Zevakin Evgenij S., Penčko Nina A., “Ricerche sulla storia delle colonie genovesi nel Caucaso occidentale nei seccoli XIII-XV”, [in] Miscellanea di studi storici, 1 (Collana storica di fonti e studi, 1) Genova 1969