Astronomiczne zagadki w Historii naturalnej Pliniusza Starszego. Gajusz Pliniusz Sekundus, Historia naturalna. T. I: Kosmologia i geografia, księgi II–VI, tekst, wstęp, tłum. i komentarz I. Mikołajczyk, N. Rataj, E. Twarowska-Antczak, K. Antczak, red. I. Mikołajczyk, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2017, ss. 759. Gajusz Pliniusz Sekundus, Historia naturalna. T. II: Antropologia i zoologia, księgi VII–XI, tekst, wstęp, tłum. i komentarz I. Mikołajczyk, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019, ss. 674.

• Authors: Jóźwicka Maria

Title variants

EN

Astronomical Riddles in the Natural History by Pliny the Elder. Gajusz Pliniusz Sekundus, Historia naturalna. T. I: Kosmologia i geografia, księgi II–VI, tekst, wstęp, tłum. i komentarz I. Mikołajczyk, N. Rataj, E. Twarowska-Antczak, K. Antczak, red. I. Mikołajczyk, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2017, ss. 759. Gajusz Pliniusz Sekundus, Historia naturalna. T. II: Antropologia i zoologia, księgi VII–XI, tekst, wstęp, tłum. i komentarz I. Mikołajczyk, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019, ss. 674.

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents selected problems related to the Latin-Polish critical edition of the first two volumes of the Natural History by Pliny the Elder. With regard to several passages from this ancient encyclopedia, which are important for the history of astronomy, the text pinpoints the insufficiency and some inaccuracies in the scientific commentary to the second book on cosmology, both in terms of content and sources. On the selected examples from the second volume, pertaining to anthropology and zoology, the article criticizes – in comparison to previous Polish translations – the text of the new one, which is sometimes significantly inconsistent with the Latin original.

Keywords

PL

Pliniusz Starszy; Historia naturalna; astronomia starożytna; krytyka przekładu

EN

Pliny the Elder; Natural History; ancient astronomy; translation criticism

• Publisher: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Year: 2020
• Volume: 65
• Issue: 4
• Pages: 147–161

Contributors

author

Jóźwicka Maria

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

References

• Pliniusz, Historia naturalna, T. I: Kosmologia i geografia, księgi II–VI, tekst, wstęp, tłum. i komentarz I. Mikołajczyk, N. Rataj, E. Twarowska-Antczak, K. Antczak, red. I. Mikołajczyk, T. II: Antropologia i zoologia, księgi VII–XI, tekst, wstęp, tłum. i komentarz I. Mikołajczyk, Toruń 2017–2019.
• Pliniusz, Historia naturalna (wybór), tłum. i wstęp I. i T. Zawadzcy, rozdz. 6 wstępu „Pliniusz w Europie” L. Hajdukiewicz, Wrocław – Kraków 1961.
• Pliniusz, Historyi naturalnej ksiąg XXXVII, t. 1–4, tłum. J. Łukaszewicz, Poznań 1845.
• Pliniusz, Histoire naturelle. Livre II, tekst, tłum. i komentarz J. Beaujeu, Paris 1950.
• Pliniusz, Natural History, t. 1–4, tłum. H. Rackham, London 1960–1967.
• Pliniusz, The Natural History, t. 1, tłum. J. Bostock, H. T. Riley, London 1855.
• Pliniusz, Naturalis historiae libri XXXVII, t. 1 (ks. 1–6), wyd. C. Mayhoff, Leipzig 1906.
• Pliniusz, Naturalis historiae libri XXXVII, t. 1, wyd. G. Brotier, London 1826.
• Arystoteles, Dzieła wszystkie. T. 2, Fizyka, O niebie, O powstawaniu i niszczeniu, Meteorologika, O świecie, Metafizyka, tłum., wstępy, komentarze K. Leśniak, A. Paciorek, L. Regner, P. Siwek, Warszawa 1990.
• Cyceron, Pisma filozoficzne. T. 1, O naturze bogów, O wróżbiarstwie, O przeznaczeniu, tłum. W. Kornatowski, komentarz K. Leśniak, Warszawa 1960.
• Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tłum. I. Krońska, wstęp K. Leśniak, Warszawa 2004.
• Geminos’s Introduction to the Phaenomena, A Translation and Study of a Hellenistic Survey of Astronomy, wyd. J. Evans, J. Lennart Berggren, Princeton – Oxford 2006.
• Kopernik M., O obrotach, tłum. M. Brożek, S. Oświecimski, komentarz A. Birkenmajer, J. Dobrzycki, [w:] M. Kopernik, Dzieła wszystkie, t. 2, Kraków – Warszawa 1976.
• Ioannes Lydos, Liber de ostentis et calendaria Graeca omnia, wyd. C. Wachsmuth, Leipzig 1897.
• Manilius, Astronomica, tłum. G.P. Goold, London 1997 (Loeb Classical Library, t. 469).
• Seneka, Pisma filozoficzne. T. 3, O zjawiskach natury, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1969.
• Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, tłum. K. Kumaniecki, wstęp A. Sadurska, Warszawa 1999.
• Ziegler J., In C. Plinii De naturali historia librum secundum commentarius, Basel 1531.
• Allen R.H., Star-Names and Their Meanings, New York 1936.
• Beagon M., Roman nature: the thought of Pliny the Elder, Oxford – New York 1992.
• Bowen A.C., The Art of the Commander and the Roman Emergence of Predictive Astronomy, [w:] Science and Mathematics in Ancient Greek Culture, red. C.J. Tuplin, T.E. Rhill, New York 2002, DOI 10.1093/acprof:oso/9780198152484.003.0005.
• Broek R. van der, The Myth of the Phoenix according to Classical and Early Christian Traditions, Leiden 1972.
• Clark D.H., Stephenson F.R., The Historical Supernovae, Oxford New – York Toronto – Sydney – Paris – Frankfurt 1977, DOI 10.1016/C2013-0-10100-6.
• Dekker E., Illustrating the Phaenomena, Celestial Cartography in Antiquity and the Middle Ages, Oxford 2013, DOI 10.1093/acprof:oso/9780199609697.001.0001.
• Dobrzycki J., Historia naturalna gwiazdozbiorów I: wstęp do studiów nad ikonografią nieba gwiaździstego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 34, 1989, nr 4, s. 891–900.
• Dobrzycki J., Włodarczyk J., Historia naturalna gwiazdozbiorów, Warszawa 2002.
• Doody A., Pliny’s Natural History: Enkuklios Paideia and the Ancient Encyclopedia, „Journal of the History of Ideas” t. 70, 2009, s. 1–21, DOI 10.1353/jhi.0.0021.
• Dreyer J.L.E., On the Origin of Ptolemy’s Catalogue of Stars, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” t. 77, 1917, s. 528–539, DOI 10.1093/mnras/77.7.528.
• Eastwood B.S., Kepler as Historian of Science: Precursors of Copernican Heliocentrism according to De Revolutionibus I, 10, „Proceedings of the American Philosophical Society” t. 126, 1982, s. 367–394.
• Eastwood B.S., Graßhoff G., Planetary Diagrams for Roman Astronomy in Medieval Europe, ca. 800–1500, „The Transactions of the American Philosophical Society” t. 94, 2004, DOI 10.2307/20020363.
• Evans J., History and Practice of Ancient Astronomy, New York – Oxford 1998.
• Fotheringham J.K., The New Star of Hipparchus, and the Dates of the Birth and Accession of Mithridates, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” t. 79, 1919, s. 162–167, DOI 10.1093/mnras/79.3.162.
• Gee E., Ovid, Aratus and Augustus: Astronomy in Ovid’s Fasti, Cambridge 2000.
• Goldstein B.R., Bowen A.C., Pliny and Hipparchus’s 600-Year Cycle, „Journal for the History of Astronomy” t. 26, 1995, s. 155–158, DOI 10.1177/002182869502600204.
• Greek Horoscopes, red. O. Neugebauer, H.B. van Hoesen, Philadelphia 1987 (Memoirs of the American Philosophical Society, t. 48).
• Hahm D.E., Origins of Stoic Cosmology, Ohio 1977.
• Halley E., Emendationes et notae in tria loca vitiose edita in textu vulgato Naturalis Historiae C. Plinii, „Philosophical Transactions” t. 16, 1686–1692, s. 535–540, DOI 10.1098/rstl.1686.0101.
• Healy J.F., Pliny the Elder on Science and Technology, Oxford 2005.
• Hellenistic Astronomy: The Science in Its Contexts, red. A.C. Bowen, F. Rochberg, Leiden – Boston 2020, DOI 10.1163/9789004400566.
• Herbert-Brown G., Scepticism, Superstition and the Stars: Astronomical Angst in Pliny the Elder, [w:] Vita Vigilia Est: Essays in Honour of Barbara Levick, red. B. Levick, E. Bispham, G. Rowe, E. Matthews, London 2007, s. 113–126, DOI 10.1111/j.2041-5370.2007.tb02467.x.
• Jones A., Pliny on the Planetary Cycles, „Phoenix” t. 45, 1991, s. 148–161, DOI 10.2307/1088552.
• Lippincott K., Reflections on the Farnese Atlas: Exploring the Scientific, Literary and Pictorial Antecedents of the Constellations on a Graeco-Roman Globe, [w:] The Imagined Sky – Cultural Perspectives, red. D. Gunzburg, Sheffield – Bristol 2016.
• Lloyd G.E.R., Nauka grecka po Arystotelesie, tłum. J. Lesiński, Warszawa 1998.
• Neugebauer O., A History of Ancient Mathematical Astronomy, t. 1–3, Berlin – Heidelberg – New York 1975.
• Oll M., Greek Cultural Translation of Chaldean Learning, Birmingham 2014, etheses.bham.ac.uk/id/eprint/5679/1/Oll15PhD.pdf [dostęp 15.07.2020].
• Pedersen O., Early Physics and Astronomy: A Historical Introduction, Cambridge 1993.
• Pedersen O., Some Astronomical Topics in Pliny, [w:] Science in the Early Roman Empire: Pliny the Elder, his Sources and Influence, red. R. French, F. Greenaway, London – Sydney 1986, s. 162–196.
• Pedersen O., A Survey of the Almagest with Annotation and New Commentary by Alexander Jones, New York – Dordrecht – Heidelberg – London 2011, DOI 10.1007/978-0-387-84826-6.
• Ramsey J.T., Licht A.L., The Comet of 44 B.C. and Caesar’s Funeral Games, Atlanta 1997.
• Ramsey J.T., Patrizio Domenicucci, Astra Caesarum: astronomia, astrologia e catasterismo da Cesare a Domiziano. Testi e studi di cultura classica; 16. Pisa: ETS, 1996. 191 pages (review), bmcr.brynmawr.edu/2000/2000.12.10 [dostęp 30.07.2020].
• Rochberg F., Babylonian Astral Science in the Hellenistic World: Reception and Transmission, „CAS LMU e-Series” t. 4, 2010, s. 1–11.
• Schiaparelli G., Di un’ antica ipotesi eliodinamica sul movimento dei pianeti, [w:] Scritti sulla storia della astronomia antica, parte seconda – testi inediti, t. 3, Milano [1998], s. 314–326.
• Stevens K., Between Greece and Babylonia: Hellenistic Intellectual History in Cross-Cultural Perspective, Cambridge 2019, DOI 10.1017/9781108303552.
• Waerden B.L. van der, History of the Zodiac, „Archiv für Orientforschung” t. 16, 1952–1953, s. 216–230.
• Waerden B.L. van der, Science Awakening II. The Birth of Astronomy, Dordrecht 1974, DOI 10.1007/978-94-017-2952-9.
• Włodarczyk J., Early Star Catalogues or What Do We Really Know About Ancient Observational Procedures of Positional Measurements, [w:] Science in Contact at the Beginning of Scientific Revolution, red. J. Zamrzlová, Prague 2004 (Acta historiae rerum naturalium necnon technicarum, New Series, t. 9), s. 81–103.
• Włodarczyk J., Księżyc w nauce i kulturze Zachodu, Poznań 2012.
• Zhmud L., The Origin of the History of Science in Classical Antiquity, Berlin 2006.

Identifiers

DOI

10.4467/0023589XKHNT.20.033.12866