Feministyczny efekt Lutra, czyli o edukacji śląskich ewangeliczek – szkic z antropologii historycznej

• Authors: Kubica-Heller Grażyna

Title variants

EN

The Feminist Luther Effect, or on the Education of Silesian Evangelical Women – a Sketch from Historical Anthropology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł analizuje wpływ Reformacji na Śląsku Cieszyńskim na sytuację kobiet, a szczególnie omawia realizację idei powszechnej edukacji, która była jedną z ważniejszych kwestii w nauczaniu Marcina Lutra. Obejmowało ono dzieci obu płci. Nie wiadomo czy na Śląsku Cieszyńskim w szkołach powstających w okresie reformacyjnym przy każdym ewangelickim zborze uczono dziewczęta, ale istnieją poszlaki to potwierdzające. W okresie kontrreformacji proces ten został zahamowany przez działania austriackiego państwa. Jednak już od początku XVIII wieku śląsko-cieszyńskie ewangeliczki mogły korzystać z edukacji najpierw w szkole istniejącej przy jedynym w tym kraju kościele w Cieszynie, na który zezwoliły władze austriackie, a od końca XVIII wieku w zborach, które powstawały na całym terenie kraju po uchwaleniu Patentu Tolerancyjnego. Podkreślona jest kulturowa rola alumnatów dla dziewcząt i kobiecych stowarzyszeń: najpierw niemieckiego, a później także polskiego. Na ich przykładzie można prześledzić zjawisko działania hegemonii kulturowej niemczyzny i emancypację autochtonicznej ludności. Przedstawione też zostały postaci pierwszych studentek pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego: Elżbiety, Kornelii i Adeli Buzkówien studiujących na Uniwersytecie Jagiellońskim i Edith Demel – na Uniwersytecie Wiedeńskim. Twórczość literacka tej ostatniej pozwala na analizę kobiecego „własnego głosu”, który nie jest jednym głosem, ale mieszanką języków podporządkowania i uprzywilejowania. Na jej przykładzie widać też ważną rolę kobiecej solidarności. Znaczącym faktem jest, że te pionierki wyższej edukacji, którym udało się przebić bariery blokujące kobietom (instytucjonalnie i kulturowo) wstęp na uniwersytety, były ewangeliczkami.

EN

An analysis of the impact exerted by the Reformation upon the situation of women in Cieszyn Silesia with particular attention paid to the realisation of the idea of universal education, which remained one of the most important questions in the teachings of Martin Luther. Universal education involved children of both genders. It remains unknown whether schools established at the time of the Reformation in every Evangelical church in Cieszyn Silesia actually taught girls, but traces confirming this assumption do exist. During the Counter-Reformation this process was halted by the Austrian state. Nonetheless, already from the early eighteenth century Protestant women from Cieszyn Silesia could benefit from education first at the only church school in that region permitted by the Austrian authorities and situated in Cieszyn, and then, from the end of the eighteenth century, in churches established across the whole country in the wake of the passage of the Patent of Toleration. Emphasis is placed on the cultural role played by the alumnae for associations of girls and women, first German and then Polish. Their example makes it possible to follow the phenomenon of German cultural hegemony and the emancipation of the indigenous population. The author also presented the first female students born in Cieszyn Silesia: Elżbieta, Kornelia, and Adela Buzek, studying at the Jagiellonian University, and Edith Demel, attending the University of Vienna, whose literary works permit an analysis of the women’s ”own voice”; this is by no means a solitary voice but a mixture of the voices of subjugation and privileged status. Its example also shows the prominent role played by women’s solidarity. Significantly, those female pioneers of higher education, who proved capable of breaking down barriers (institutional and cultural) blocking women’s access to universities, were Protestants.

Keywords

EN

Reformation; Protestantism; women; education; Silesia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Konteksty - Polska Sztuka Ludowa
• Year: 2018
• Volume: 72
• Issue: 3(322)
• Pages: 55-69

Contributors

author

Kubica-Heller Grażyna