Wstępne wyniki badań osad z okresów neolitu, przedrzymskiego i wczesnego średniowiecza w Grabkowie, stan. 7, gm. Kowal, pow. włocławski, woj. kujawsko-pomorskie

• Authors: Andrzej Michałowski , Artur Różański , Artur Wierzbicki

Title variants

EN

Preliminary results of the excavations of the Neolithic, pre-Roman and early medieval settlements in Grabkowo, site 7, Kowal commune, Włocławek county, Kujawsko-Pomorskie voivodship

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W efekcie prac badawczych zarejestrowano pozostałości osadnictwa z okresu neolitu (kultury ceramiki wstęgowej rytej oraz amfor kulistych), okresu przedrzymskiego (kultura jastorfska) i wczesnego średniowiecza (faza E2 – XII w.). Łącznie ze stanowiska pozyskano 14009 fragmentów ceramiki i 617 kości zwierzęcych. Oprócz nich wystąpiły pojedyncze przedmioty wykonane z kamienia, kości i poroża, żelaza oraz z gliny. Przynależność kulturową określono dla 170 obiektów nieruchomych z łącznej liczby 381 odkrytych w trakcie prac wykopaliskowych. Jednie trzy obiekty (nr 53, 55 i 169) można datować na okres neolitu. Ogółem pozyskano 680 fragmentów ceramiki (w tym 34 okruchy) oraz 30 szczątków kości. Pomijając jeden ułamek naczynia kultury ceramiki wstęgowej rytej wszystkie pozostałe uznano za przynależne do kultury amfor kulistych. Z tych ostatnich aż 89,8% wystąpiło w obrębie dwóch obiektów (55 i 169), a pozostałe znaleziono na złożu wtórnym, w obiektach o młodszej chronologii. Jedyny ułamek naczynia, jaki zakwalifikowano do kultury ceramiki wstęgowej rytej, jest mało charakterystyczny i poza jego cechami technologicznym brak jest innych podstaw do określenia chronologii. Ceramika kultury amfor kulistych wykazuje się dużą jednorodnością technologiczną, zaś struktura zdobnicza całości zbioru nie ma analogii na terenie Kujaw i Wielkopolski. Jedyną zrekonstruowaną w dużej części formą morfologiczną jest bęben typu Jevišovice, odpowiadający wyróżnianemu wcześniej typowi Nosocice. Ślady osadnictwa tego ugrupowania można zaliczyć, choć z zastrzeżeniami, do III fazy jego rozwoju na Kujawach. Materiał ruchomy, pozwalający na wyróżnienie dla osady ze stan. 7 w Grabkowie fazy osadniczej związanej z jej zasiedleniem w okresie przedrzymskim, stanowi przede wszystkim pokaźny zbiór ceramiki, w którym stwierdzono obecność 929 fragmentów brzegów, 7.651 brzuśców, 119 uch oraz 621 ułamków den. Poza nim, w wypełniskach obiektów zarejestrowano wyroby lub pozostałości po nich wykonane z żelaza (3), kości i rogu (5) oraz kamienia (1) i gliny (13). Mamy tutaj do czynienia także z obecnością 53 bryłek żużla, 273 bryłek polepy i 2.983 kości zwierzęcych oraz muszli. Materiał charakterystyczny dla okresu przedrzymskiego zarejestrowany został w 104 obiektach, z których 99 związane było z funkcjonującą tutaj osadą łączoną z osadnictwem ludności wywodzącej się z kręgu kultury jastorfskiej. W pozostałych 5 obiektach materiały omawianej kultury znalazły się jako element wtórny. Formy makromorfologiczne naczyń pochodzących z osady w Grabkowie w znacznej mierze nawiązują do materiałów jutlandzkich. Wykazują one tutaj dość duże podobieństwo do zespołów pochodzących ze schyłku fazy Ib i początków fazy II, oraz z fazy IIIa wg C. J. Beckera (1961). Osada z Grabkowa stanowi kolejny, bardzo istotny punkt na mapie rozprzestrzenienia się na przełomie starszego i młodszego okresu przedrzymskiego nowej jakości, jaką stanowiła kultura jastorfska. Osady łączone z jej osadnictwem pojawiają się na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej na przełomie starszego i młodszego okresu przedrzymskiego. Ich rozwój zbiega się jednak głównie z fazą A1, która koreluje się ze stadium ripdorfskim kultury jastorfskiej. Wczesnośredniowieczna część osady zajmowała przede wszystkim południowe , najbardziej eksponowane partie stanowiska. Ruchomy materiał źródłowy, pozwalający wyróżnić XII-wieczną fazę osadnictwa na omawianym stanowisku stanowi przede wszystkim pokaźny zbiór ceramiki, ale również szereg przedmiotów należących do tzw. grupy zabytków wydzielonych. Chronologię pozyskanej ceramiki wczesnośredniowiecznej powiązano z charakterystyką techniczno-technologiczną oraz stylistyczną. Brak ceramiki górą obtaczanej określa górną granicę datowania. Wysoki udział ceramiki całkowicie obtaczanej (powyżej 90%) wiązać można już z XII wiekiem.

EN

As a result of rescue archaeological excavations on site 7 in Grabkowo (Fig. 1, 2) there were registered remains of Neolithic settlement (Linear Band Pottery Culture and Globular Amphora Culture), pre-Roman period settlement (Jastorf Culture) and early medieval settlement (the 12th century). Totally 14009 pottery fragments were gained, as well as numerous amounts of animal bones. Beside those there appeared singular objects made of stone, bones and antlers, iron and clay. The cultural affiliation was defined for 170 in achaeological features, out of 381 discovered during the excavations (Fig. 3). Only three features (No. 53, 55 and 169) can be dated on Neolithic period. With this period 680 pottery fragments were associated (34 rudiments in that number), and 30 bone fragments. But one rudiment of a Linear Band Pottery Culture pot, all the others were claimed to belong to Globular Amphora Culture. As much as 89,8% of them appeared within the range of two features (No. 55 and 169), and the rest were found in a secondary layer, in objects of younger chronology. The only pot rudiment representing Linear Band Pottery Culture is little characteristic, and beside its technological traits there are no other background to define its chronology. The Globular Amphora Culture pottery represents big technological homogeneity, whereas decorative structure of the whole collection has got no analogy on the Kujawy and Wielkopolska regions (Fig. 4). The only reconstructed to a big extent morphological form is a drum of Jevišovice type, equivalent to distinguished before Nosocice type. The settlement signs of this grouping can be counted – although with some limitations – to the 3rd phase of GAC development in Kujawy region. The mobile material allowing to distinguish settlement phase connected with pre-Roman period settlement, is above all an impressive pottery collection. In this collection the presence of 929 rim fragments, 7651 bellies, 119 handles, and 621 bottom rudiments was stated. Beside these in feature fillings there were registered the products (or their remains) made of iron (3), bones and antlers (5), stone (1) and clay (13). 53 slag chunks, 273 pug lumps, shell fragments and numerous animal bones were gained. The material characteristic for pre-Roman period was registered in 104 features, 99 of which were connected with a settlement associated with the settlement of people coming from Jastorf Culture milieu. In the remaining five features the materials of mentioned culture were found as a secondary material. Macromorphological forms of pots are mostly related to Jutland materials. They show a big similarity to collections coming from the late of phase Ib, the beginnings of phase II and phase IIIa, according to Becker (1961) (Fig. 5-8). The settlement from Grabkowo thus establishes another, crucial point on the map of spreading, on the turn of the older and the younger pre-Roman periods, of a new quality what Jastorf Culture was treated as. Settlements connected with this culture appear on the Wielkopolsko-Kujawska Plain on the turn of the older and the younger pre-Roman periods. Their development converges though with phase A1, which correlates with Ripdorf stadium of Jastorf Culture. Early medieval part of the settlement took the southern, the most expose parts of the site. Mobile source material, allowing to distinguish the 12th century settlement phase, is mostly an impressive pottery collection, as well as a series of objects belonging to the so-called selected artefacts group (Fig. 9-11). The chronology of the gained medieval pottery was associated with technique-technology and stylistics characteristics. The lack of upper-coated pottery defines the upper dating deadline. High percentage of completely coated pottery (above 90%) can be associated already with the 12th century.

Keywords

PL

badania ratownicze, Kujawy, osada, kultury ceramiki wstęgowej rytej, kultura amfor kulistych, kultura jastorfska, wczesne średniowiecze

EN

rescue researches, Kujawy, settlement, Linear Band Pottery Culture, Globular Amphora Culture, Jastorf Culture, early Middle Ages

• Publisher: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Poznaniu
• Journal: Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne
• Year: 2012
• Volume: 13
• Pages: 201-211

Dates

published

2012

Contributors

author

Andrzej Michałowski

• Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Św. Marcin 78, 61-809 Poznań, Poland

author

Artur Różański

• Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Św. Marcin 78, 61-809 Poznań, Poland

author

Artur Wierzbicki

• Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Św. Marcin 78, 61-809 Poznań, Poland