Szkolnictwo elementarne dekanatu olkuskiego w świetle Rapportów z popisów przeprowadzonych w latach 1821–1824

• Authors: Trąba Mariusz

Title variants

EN

Elementary Education of the Olkusz Deanery in the Light of Rapporty z popisów (Reports from Exams) Carried out between 1821–1824

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

According to the provisions of the Government Commission of Religious Denominations and Public Enlightenment of 1817, local authorities in the Kingdom of Poland (both clergy and laity) were obliged to organise, twice a year, exams in their elementary schools. Extant reports from these exams are an important source of information – especially in relation to specific villages and schools – on the functioning of these schools and the changes observed in elementary education in the Kingdom of Poland. This article is an analysis of the contents of the reports from exams that took place in ten elementary schools operating in the parishes of the Olkusz deanery in the years 1821–1824. The reports are kept in the archives of the Metropolitan Curia in Krakow. The information contained in the exam reports allows us to conclude that education in the Olkusz deanery struggled with many difficulties such as lack of school premises, and the reluctant attitude of the local community who opposed the idea of schools as such and was unwilling to finance them or send their children there. There is an interesting issue of assessing the work of teachers and the benefits of learning for the students in those schools. The exams show that even the good work of teachers did not guarantee the progress in students’ skills and abilities, and lack thereof was probably a result of their irregular attendance at school.

Keywords

PL

Polska – historia oświaty 1795–1918; szkolnictwo elementarne; dekanat olkuski

EN

Poland – history of education 1795–1918; elementary education; the Olkusz deanery

• Publisher: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Year: 2020
• Volume: 65
• Issue: 2
• Pages: 49–73

Contributors

author

Trąba Mariusz

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego – Instytut Historii

References

• Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie: Raporty dekanatów siewierskiego i wolbromskiego o szkółkach parafialnych II.
• Elenchus cleri saecularis et regularis dioecesis Cracoviensis, [w:] Ordo officii Divini pro dioecesi Cracoviensi juxta Rubricas Breviarii et Missalis Romani tam generales quam particulares nec non Decreta Sacras Rituum Congregationis in annum Domini […] post Bissextilem primum et post Embolismalem secundum conscriptus Joanne Pysch Vice-Decano Ecclesiae Cathedr. Crac, Cracoviae 1817–1818, 1820–1832, 1838 [Cracoviae 1817–1818, 1820–1832, 1838].
• Obraz Królestwa Polskiego w okresie konstytucyjnym, t. 1: Raporty Rady Stanu Królestwa Polskiego z działalności rządu w latach 1816–1828, wyd. i wstęp J. Leskiewiczowa, F. Ramotowska, Warszawa 1984.
• Teksty źródłowe do dziejów regionu częstochowskiego, red. A.J. Zakrzewski, Z. 3: Szkolnictwo elementarne, red. J. Związek, Częstochowa 1996.
• Źródła do dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce z doby Izby Edukacji Publicznej 1807–1812, wstęp Z. Kukulski, Lublin 1931.
• Adrianek M., O książkach elementarnych w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” t. 22, 1979, nr 1, s. 18–37.
• Artymiak A., Studia nad historią szkolnictwa elementarnego w obwodach kieleckim i olkuskim województwa krakowskiego (1816–1862), Wrocław – Warszawa – Kraków 1964.
• Chlebowski B., Olkusz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 7, Warszawa 1886, s. 486–493.
• Dutkiewicz J., Historia Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. Marszałka J. Piłsudskiego (1768 [sic!]–1933), Łowicz 1934.
• Dziechciarz O., Przewodnik po ziemi olkuskiej. Cz.1: Olkusz, Olkusz 2000.
• Glimos-Nadgórska A., Dzieje Szkoły nr 1 w Strzemieszycach Wielkich (1806–1939) wraz z tekstami źródłowymi, Bielsko-Biała 2018.
• Glimos-Nadgórska A., Szkolnictwo Będzina 1795–1918 wraz z tekstami źródłowymi, Katowice 2012.
• Grzybowski M.M., Szkolnictwo elementarne na Mazowszu północnym na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle wizytacji kościelnych (1764–1830), Płock 1987.
• Jemielity W., Duchowieństwo katolickie w szkolnictwie elementarnym Królestwa Polskiego, „Studia Podlaskie” t. 11, 2001, s. 51–72.
• Jędrzejewski P., Działalność Komisji Boni Ordinis dla miast wielkorządów krakowskich w Olkuszu w latach osiemdziesiątych XVIII stulecia, „Kwartalnik Historyczny” t. 74, 2017, z. 2, s. 237–265.
• Kallas M., Historia ustroju Polski X–XX wiek, Warszawa 2003.
• Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, t. 1, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, Warszawa – Kraków 1978.
• Kracik J., Duszpasterstwo parafialne w dekanacie Nowa Góra w pierwszej połowie XVIII wieku, [w:] Studia Kościelno-Historyczne, t. 2, red. B. Kumor, Lublin 1977, s. 127–282.
• Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin 1982.
• Kumor B., Granice (archi)diecezji krakowskiej (1000–1939), „Prawo Kanoniczne” t. 6, 1963, z. 4, s. 535–556.
• Kumor B., Organizacja terytorialna diecezji kieleckiej, „Nasza Przeszłość” t. 17, 1963, s. 187–232.
• Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004.
• Natanek P., Organizacja terytorialna diecezji krakowskiej w latach 1795–1939, Kraków 1995.
• Natanek P., Ustrój i organizacja diecezji krakowskiej w latach 1795–1939, Kraków 1994 (masz.), t. 3 (mapy).
• Olszewski D., Przemiany społeczno-religijne w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku. Analiza środowiska diecezjalnego, Lublin 1984.
• Pilarczyk F., Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej, Zielona Góra 2003.
• Podgórska E., Szkolnictwo elementarne Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego 1807–1831, Warszawa 1960.
• Sałata J., Olkusz, [w:] Encyklopedia katolicka , t. 14, Lublin 2010, kol. 539–540.
• Suchan E., Historyczny zarys organizacji szkolnictwa elementarnego w Polsce od Komisji Edukacji Narodowej po dobę obecną, Brześć nad Bugiem 1937.
• Tomczyk K., Dzieje wsi i parafii Przeginia, Kraków 2008.
• Trzebiński W., Borkiewicz A., Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1913 (zarys historyczny), Warszawa 1956 (Dokumentacja Geograficzna, z. 4).
• Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie, Poznań 1963.
• Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.
• Wiśniewski J., Dzieje miasta Olkusza, jego kościołów i pamiątek, Marjówka 1933.
• Witkowska E., Powstanie i rozwój zakładu kształcenia nauczycieli w Łowiczu w XVIII i XIX wieku, Łódź 1984.
• Wlaźlak W., Szkoły elementarne w okręgu pajęczańskim (1808–1832), Częstochowa 2001.
• Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej 1795–1945, Warszawa 1980.
• Zapart A., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie krakowskim od XVI do XVIIII wieku, Lublin 1983.
• Związek J., Utrata jurysdykcji przez biskupów krakowskich na Nowym Śląsku i w okręgu częstochowskim, „Analecta Cracoviensia” t. 32, 2000, s. 401–413.

Identifiers

DOI

10.4467/0023589XKHNT.20.012.11993