Filozofia karania – od prawa naturalnego do liberalnej wolności

• Authors: Peno Michał

Title variants

EN

The philosophy of punishment: from natural law to liberal liberty

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wbrew pozorom problem uzasadnienia karania jest stosunkowo nowy. Problemem było wyjaśnienie roli kary, lecz nie kwestia legitymacji państwa do karania. Na problem karania wielki wpływ miała ewolucja liberalnych i pozytywistycznych nurtów filozoficznych, a w szczególności marginalizacja koncepcji ius naturalnych. Artykuł poświęcony jest problemowi ewolucji filozofii prawa karnego i jej wpływowi na stan współczesnej nauki prawa karnego, także reform prawa karnego w Polsce. Prawo karne XVIII w. pozostawało pod wpływem idei prawa naturalnego – postrzegało karanie jako konieczność ze względu na pewien porządek naturalny. Wiek XIX i początek wieku XX akcentuje w filozofii prawa karnego, że karanie jest konieczne ze względu na naukowo podbudowaną wizję społeczeństwa. Druga połowa XX w. przyniosła kontestację klasycznego karania, rozwój liberalnego kontraktualizmu oraz prądów sprawiedliwości naprawczej czy koncepcji komunikacyjnych karania. W artykule zjawiska te poddano refleksyjnej analizie. Wszystkie zmiany w duchu obrony społecznej czy sprawiedliwości naprawczej stępiają moralny wymiar prawa karnego jako instrumentu służącego ochronie określonych wartości. Wbrew pozorom nie liberalna wolność i „etyka bez kodeksów”, lecz wypracowanie katalogu wartości wymagających silnej ochrony prowadzi do minimalizmu karnego, tj. rzeczywistego traktowania prawa karnego jako racji ostatecznej. Poza tym idea ahistorycznej umowy społecznej, w klasycznej interpretacji, nie znajduje odniesienia do uzasadnienia karania. Większość może narzucić pewne reguły postępowania, także ze względu na ochronę określonej moralności. Nie ma powodu, dla którego w pluralistycznym świecie mielibyśmy akceptować wyższość liberalizmu Locke’a czy Milla nad konserwatyzmem Burke’a czy Tocqueville’a. W artykule proponuje się przeniesienie akcentu na drugą stronę, wydaje się bowiem, że w realiach naszej kultury prawnej jest to podejście trafniejsze.

EN

Contrary to what one might expect, the problem of the justification of punishment is relatively new. It was the explanation of the role of punishment that was problematic, not the issue of the state’s legitimization of punishment. The issue of punishment has been greatly influenced by the evolution of liberal and positivist philosophies and particularly by the marginalization of concepts of ius natural. This article describes the evolution of penal law philosophy and its influence on the state of the modern science of penal law as well as reforms of the penal law in Poland. The penal law of the 18th century was influenced by the idea of natural law – it perceived punishment as a necessity following a certain natural order. The philosophy of the penal law of the second half of the 19th and the beginning of the 20th centuries emphasized that punishment was necessary because of a vision of the society supported by science. The second half of the 20th century brought a challenge to the classical concept of punishment, the development of a liberal view of the social contract and the trends of restorative justice or communication concepts of punishment. These trends are the subject of reflective analysis in this article. All changes in a spirit of social defence or restorative justice blunt the moral dimension of the penal law as an instrument which serves to protect particular values. In spite of appearances, it is neither liberal freedom nor “ethics without codes” but the establishment of a catalogue of values requiring strong defense that leads to penal minimalism which means actually treating the penal law as the final rightness. Apart from that, the idea of an ahistorical social contract in its classical form does not constitute grounds for punishment. The majority may impose certain rules of behaviour, or defend a particular moral stance. There is no reason in this pluralistic world why we should accept the superiority of Locke’s or Mill’s liberalism over Burke’s or Tocqueville’s conservatism. In this article I propose to move the emphasis to the other side, as it would seem that in the reality of our legal culture it is, or may be a more accurate approach.

Keywords

PL

filozofia karania; kara; liberalizm i wartości liberalne; prawo naturalne; uzasadnienie karania

EN

philosophy of punishment; punishment; liberalism and liberal values; natural law; justification of punishment

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Studia Prawa Publicznego
• Year: 2015
• Issue: 3(11)
• Pages: 81-110

Contributors

author

Peno Michał

• Uniwersytet Szczeciński

References

• Aertsen I. et al., Laudatio for John Braithwaite, w: The Sparking Discipline of Criminology: John Braithwaite and the Construction of Critical Social Science and Social Justice, ed. by S. Parmentier et al., Leuven 2011.
• Applebaum A., Gułag, Warszawa 2013.
• Austin J., The Province of Jurisprudence Determined, London 1832.
• Arendt H., Eichmann w Jerozolimie, Warszawa 2010.
• Baier A.C., Moralizm i okrucieństwo, w: Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, pod red. J. Hołówki, Warszawa 2008.
• Barnett R.E., Restytucja: nowy paradygmat sprawiedliwości karnej, w: Filozofia moralności. Wina, kara, wybaczenie, pod red. J. Hołówki, Warszawa 2008.
• Bator A., Pulka Z., Sulikowski A., Czy koniec teorii prawa?, w: Czy koniec teorii prawa?, pod red. P. Jabłońskiego, Wrocław 2011.
• Batawia S., Wstęp do nauki o przestępcy. Zagadnienie skłonności przestępczych, Warszawa 1931.
• Bauman Z., Globalizacja, Warszawa 2002.
• Bayles M.D., Hart’s Legal Philosophy: An Examination, Dordrecht–Boston–London 1992.
• Baziak A., Śliwowski J., Przeciwko ośrodkom przystosowania społecznego, „Państwo i Prawo” 1981, z. 6.
• Beccaria C., On Crimes and Punishments, w: Beccaria: On Crimes and Punishments and Other Writings, ed. by R. Bellamy, Cambridge 1995.
• Beck U., Ponowne odkrycie polityki: przyczynek do teorii modernizacji refleksywnej, w: U. Beck, A. Giddens, S. Lash, Modernizacja refleksyjna, Warszawa 2009.
• Beck U., Społeczeństwo ryzyka, Warszawa 2004.
• Buckle S., Natural Law and the Theory of Property: Grotius to Hume, Oxford 1991.
• Christie N., Dogodna ilość przestępstw, Warszawa 2014.
• Christie N., Conflicts as Property, „British Journal of Criminology” 1977, vol. 17, no. 1.
• Christie N., Granice cierpienia, Warszawa 1991.
• Dimock S., Contractarian Criminal Law Theory and Mala Prohibita Offences, w: Criminalization: The Political Morality of the Criminal Law, ed. by R.A. Duff et al., Oxford 2014.
• Dressler J., Understanding Criminal Law, New York 2001.
• Drwięga M., Człowiek między dobrem a złem. Studia z etyki współczesnej, Kraków 2012.
• Duff R.A., Answering for Crime, Oxford 2007.
• Duff R.A., Karanie obywateli, „Ius et Lex” 2006, nr 1.
• Duff R.A., Punishment, Communication and Community, Oxford 2001.
• Dwan D., Modernism and Rousseau, „Textual Practice” 2013, no. 4.
• Feinberg J., Doing and Deserving: Essays in the Theory of Responsibility, Princeton 1970.
• Feinberg J., Funkcja ekspresyjna kary kryminalnej, „Ius et Lex” 2006, nr 1.
• Feinberg J., Hard Cases for Harm Principle, w: Morality and Law, ed. by R.M. Baird, S.E. Rosenbaum, Buffalo 1988.
• Feinberg J., What, If Anything, Justifi es Legal Punishment? The Classic Debate, w: J. Feinberg, H. Gross, Philosophy of Law, Belmont 1995.
• Feinberg J., Gross H., Philosophy of Law, Belmont 1995.
• Ferri E., Reform of Penal Law in Italy, „Journal of Criminal Law and Criminology” 1921, no. 12.
• Foucault M., Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Warszawa 2009.
• Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2005.
• Garvey S., Alternatives to Punishment, w: The Oxford Handbook of Philosophy of Criminal Law, ed. by J. Deigh, D. Dolinko, Oxford 2011.
• Górniok O., Pytania o prawo karne w tzw. erze globalizacji, w: Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, pod red. W. Czaplińskiego, Warszawa 2006.
• Gray J., Dwie twarze liberalizmu, Warszawa 2001.
• Griffin J., Sąd wartościujący, Warszawa 2000.
• Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005.
• Hampton J., Liberalism, retribution and criminality, w: In Harm’s Way: Essays in Honor of Joel Feinberg, ed. by J.L. Coleman, A. Buchanan, Cambridge 2007.
• Hansen E., John Howard a współczesna problematyka penitencjarna, Warszawa 2002.
• Harcourt B.E., The Illusion of Free Markets Punishment and the Myth of Natural Order, Cambridge–London 2011.
• Hart H.L.A., Prolegomenon to the Principles of Punishment, w: H.L.A. Hart, Punishment and Responsibility. Essays in the Philosophy of Law, Oxford 2008.
• Hart H.L.A., The Concept of Law, Oxford 1990.
• Hirsch A. von, Doing Justice: The Choice of Punishments, New York 1976.
• Hirsch A. von, Harm and Wrongdoing in Criminalisation Theory, „Criminal Law and Philosophy” 2014, no. 8.
• Hobbes T., Lewiatan, czyli forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, Warszawa 1954.
• Hochstrasser T., Natural Law Theories in the Early Enlightenment, Cambridge 2000.
• Huigens K., The Jurisprudence of Punishment, „William & Mary Law Review” 2007, vol. 48.
• Hulsman L.H.C., Critical criminology and the concept of crime, „Contemporary Crises” 1986, no. 10.
• Janiszewski B., Kompensacja szkód jako zadanie prawa karnego, w: Księga jubileuszowa z okazji 15-lecia Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, pod red. Z. Ofiarskiego, Szczecin 2004.
• Kaczyńska E., Człowiek przed sądem. Społeczne aspekty przestępczości w Królestwie Polskim (1815–1914), Warszawa 1994.
• Kauffman A.S., The reform theory of punishment, „Ethics” 1960, vol. 71.
• Kazemian L., McCoy C., Sacks M., Does law matter? An oldbail law confronts the New Penology, „Punishment & Society” 2013, vol. 15, no. 1.
• Krajewski K., Teorie kryminologiczne a prawo karne, Warszawa 1994.
• Królikowski M., Sprawiedliwość retrybutywna wobec sprawiedliwości naprawczej, „Ius et Lex” 2006, nr 1.
• Królikowski M., Zabłocki R., Prawo karne, Warszawa 2015.
• Kymlicka W., Współczesna filozofi a polityczna, Warszawa 2009.
• Lea J., Crime and Modernity: Continuities in Left Realist Criminology, London 2002.
• Lernell L., Rozważania o przestępstwie i karze na tle zagadnień współczesności, Warszawa 1975.
• Levanon L., Personhood, Equality, and Possible Justification for Criminal Punishment, „Canadian Journal of Law and Jurisprudence” 2014, no. 2.
• Lubelski M.J., Czy karanie może być humanistyczne?, w: Profesor Marian Cieślak – osoba, dzieło, kontynuacje, pod red. W. Cieślaka, S. Steinborna, Warszawa 2003.
• Lucas J., Responsibility, New York–Oxford 2004.
• Lyons D., Etyka i rządy prawa, Warszawa 2000.
• Lyotard J.-F., Postmodernizm dla dzieci, Warszawa 1998.
• MacIntyre A., Dziedzictwo cnoty, Warszawa 2009.
• MacIntyre A., Krótka historia etyki, Warszawa 2012.
• Mackiewicz W., Filozofia współczesna w zarysie, Warszawa 2008.
• Makowski W., W sprawie przyszłego kodeksu karnego polskiego, w: idem, Rozważania prawnicze, Warszawa 1928.
• Marek A., Myśl C. Beccaria we współczesnej nauce prawa karnego, „Palestra” 1994, nr 5–6.
• Marek A., Prawo karne, Warszawa 2000.
• Marciano A., Introduction, w: Constitutional Mythologies, ed. by A. Marciano, New York–Dordrecht–Heidelberg–London 2011.
• Marmor A., Right-Based Justification of Punishment, „Israel Law Review” 1987–1988, no. 22.
• Mill J.S., O wolności, w: J.S. Mill, Utylitaryzm. O wolności, Warszawa 1959.
• Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofi i prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 2005.
• Morris H., Persons and Punishment, „The Monist” 1968, no. 52.
• Murphy J.G., Hampton J., Forgiveness and Mercy, Cambridge 1990.
• Noone J.B., Rousseau’s Theory of Natural Law as Conditional, „Journal of the History of Ideas” 1972, no. 1.
• Nozick R., Anarchia, państwo i utopia, Warszawa 2010.
• Nozick R., Philosophical Explanations, Cambridge, MA 1982.
• O’Neil SJ W.R., And You Welcomed Me: Solidarity with Migrants, „Political Theology” 2014, vol. 15.
• Parmentier S. et al. (ed.), The Sparking Discipline of Criminology: John Braithwaite and the Construction of Critical Social Science and Social Justice, Leuven 2011.
• Pavlich G., Criticism and Criminology: In Search of Legitimacy, „Theoretical Criminology” 1991, no. 3.
• Peno M., Nowoczesna polityka kryminalna w świetle koncepcji polityki tworzenia prawa Jerzego Wróblewskiego, w: Wpływ teorii Jerzego Wróblewskiego na współczesne prawoznawstwo, pod red. T. Bekrychta, M. Zirk-Sadowskiego, Warszawa 2011.
• Peno M., O odpowiedzialności karnej, uzasadnieniu kary i koncepcji komunikacyjnej karania, „Archiwum Filozofi i Prawa i Filozofi i Społecznej” 2014, nr 2.
• Peno M., Postmodernizacja nauki prawa karnego – geneza i efekty, w: Teoria prawa. Między nowoczesnością a ponowoczesnością, pod red. A. Samonek, Kraków 2012.
• Peno M., Uwagi o monografi i Bartosza Wojciechowskiego „Interkulturowe prawo karne. Filozoficzne podstawy karania w wielokulturowych społeczeństwach demokratycznych”, „Archiwum Filozofi i Prawa i Filozofi i Społecznej” 2011, nr 2.
• Peno M., Współczesne koncepcje uzasadnienia karania (zarys typologii), „Acta Iuris Stetinensis” 2014, nr 5.
• Peno M., Wybrane problemy reakcji karnej w społeczeństwie postindustrialnym. Prawo karania – sprawiedliwość – zasada ultima ratio, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, nr 10.
• Pereboom D., Living Without Free Will, Cambridge 2003.
• Pohl Ł, Prawo karne. Wykład części ogólnej, Warszawa 2012.
• Popper K., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 1, Warszawa 2007.
• Porowski M., Rzepliński A., Uwięzienie a wartości, „Studia Prawnicze” 1987, nr 3.
• Primoratz I., Punishment as Language, w: J. Feinberg, H. Gross, Philosophy of Law, Belmont 1995.
• Radbruch G., Ustawa i prawo, „Ius et Lex” 2002, nr 1.
• Rappaport E.S., Siedmiolecie nowych doktryn „Obrony społecznej” w burżuazyjnym prawie kryminalnym, „Państwo i Prawo” 1955, z. 1.
• Rawls J., Prawo ludów, Warszawa 2001.
• Rawls J., Teoria sprawiedliwości, Warszawa 1994.
• Rejman G., Teorie i formy winy w prawie karnym, Warszawa 1980.
• Ripstein A., Equality, Responsibility and the Law, Cambridge 2001.
• Ross A., On Guilt, Responsibility and Punishment, Berkeley–Los Angeles 1975.
• Roxin C., Nowe kierunki polityki kryminalnej, „Przegląd Prawa Karnego” 1990, nr 4.
• Russell S., The Failure of Postmodern Criminology, „Critical Criminology” 1997, no. 2.
• Skupiński J., Problemy reformy prawa karnego: nowelizacja czy rekodyfikacja?, w: Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, pod red. Ł. Pohla, Poznań 2009.
• Salmonowicz S., Z wieku oświecenia. Studia z dziejów prawa i polityki XVIII wieku, Toruń 2001.
• Sawicki J., O „nowej obronie społecznej”, „Państwo i Prawo” 1955, z. 1.
• Schrade U., Nurty filozofii współczesnej, Warszawa 2010.
• Snacken S. et al., Prisons and punishment in Europe, w: The Routledge Handbook of European Criminology, ed. by S. Body-Gendrot et al., Routledge 2013.
• Sójka-Zielińska K., Idea „kodyfikacji” w kulturze prawnej europejskiego Oświecenia, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2010, nr 10.1.
• Sójka-Zielińska K., Sędzia: automat czy racjonalista? Z dylematów doktryny humanitarnej wieku Oświecenia, w: Historia integra. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. Stanisławowi Salomonowiczowi w siedemdziesięciolecie urodzin, pod red. D. Janickiej, R. Łaszewskiego, Toruń 2001.
• Stelmach J., Sarkowicz R., Filozofia prawa XIX i XX wieku, Kraków 1999.
• Szerer M., Karanie a humanizm, Warszawa 1964.
• Szyszkowska M., Europejska filozofia prawa, Warszawa 1995.
• Ślipko T., Kara śmierci. Za czy przeciw?, Kraków 2009.
• Ślipko T., Zarys etyki ogólnej, Kraków 1974.
• Śliwowski J., Kodeks karzący Królestwa Polskiego (1818 r.): historia jego powstania i próba krytycznej analizy, Warszawa 1958.
• Śliwowski J., Prawo karne, Warszawa 1975.
• Świda W., Prawo karne, Warszawa 1982.
• Tadros V., The Ends of Harm, Oxford 2011.
• Tunick M., Punishment. Theory and Practice, Berkeley–Los Angeles–Oxford 1992.
• Tyszkiewicz L., Doktryny i ruch „Obrony społecznej” we współczesnym prawie karnym, Poznań 1968.
• Utrat-Milecki J., Podstawy penologii. Teoria kary, Warszawa 2006.
• Walker N., Nozick’s Revenge, „Philosophy” 1995, no. 274.
• Walker N., Why Punish, Oxford 1991.
• Warylewski J., Kara. Podstawy filozoficzne i historyczne, Gdańsk 2007.
• Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2008.
• Wdzięczna E.A., Warunkowe umorzenie postępowania karnego w świetle koncepcji sprawiedliwości naprawczej, Toruń 2010.
• Weber M., Racjonalność, władza, odczarowanie, Poznań 2004.
• Wellmer A., Warunki kultury demokratycznej. W sprawie debaty między „liberałami” i „komunitarystami”, w: Filozofia w dobie przemian, pod red. T. Buksińskiego, Poznań 1994.
• Wojciechowski B., Interkulturowe prawo karne. Filozoficzne podstawy karania w wielokulturowych społeczeństwach demokratycznych, Toruń 2009.
• Wojciechowski B., Hegla filozofia kary, „Ius et Lex” 2006, nr 1.
• Woleński J., Wolność, determinizm, indeterminizm, odpowiedzialność, „Śląskie Studia Teologiczno-Historyczne” 1996, nr 29.
• Wronkowska S., Ziembiński Z., Zarys teorii prawa, Poznań 2001.
• Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2012.
• Zalewski W., Sprawiedliwość naprawcza. Początek ewolucji polskiego prawa karnego?, Gdańsk 2006.
• Załuski W., Wolność jako warunek odpowiedzialności, w: J. Stelmach i in., Paradoksy bioetyki prawniczej, Warszawa 2010.

Notes

PL

I. Artykuły

EN

I. Papers

Identifiers

DOI

10.14746/spp.2015.3.11.4