Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2016 | 58 | 3 | 377-414

Article title

Z dziejów parafii unickiej pw. św. Michała Archanioła w Perespie w XVIII wieku

Content

Title variants

EN
The history of Saint Michael the Archangel Uniate Parish in Perespa in the 18th century

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Dzisiejsza Perespa, to wieś położona w gminie Tyszowce, powiecie tomaszowskim, w województwie lubelskim. Swoimi korzeniami sięga co najmniej początków XVI wieku. Pierwsza informacja o tej wsi, mówiąca że była opuszczoną pochodzi z 1531 roku. Wiadomo, że funkcjonowała tam cerkiew prawosławna, która po raz pierwszy została odnotowana w 1570 roku. Działalność parafii prawosławnej potwierdzona jest przez dalszą cześć XVI wieku. Parafia unicka pw. św. Michała Archanioła była kontynuatorką parafii prawosławnej. Początkowo organizacyjnie przynależna była do dekanatu tyszowieckiego, zaś pod koniec XVIII wieku została włączona do protopopi z siedzibą w Grabowcu. Z analizy protokołów powizytacyjnych wynika, że świątynia w tej wsi była budowlą drewnianą, nie najgorzej zaopatrzoną w utensylia. Przy cerkwi była usytuowana dzwonnica i cmentarz. Parochowi do utrzymania służyły grunty orne i łąki, dzięki którym prowadził gospodarstwo, oraz różnorodne opłaty od wiernych. Duchowny miał do swojej dyspozycji plebanię wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Dla badanego okresu ustalono personalia siedmiu proboszczów i określono, że szacunkowa liczba parafian wahała się pomiędzy 300 a 375 duszami.
EN
Perespa is a tiny village located in Tyszowce gmina (country commune) that lies within the administration of Tomaszów poviat (county) in Lubelskie Voivodship (District). Its roots date back to at least the beginning of 16th century. The first written record about this village claiming it to be abandoned dates back to 1531. However, it is recorded that the Orthodox church functioned there according to the note from 1570. The operation of the Orthodox parish throughout the remaining years of 16th century was also later confirmed. The Uniate parish of Saint Michael the Archangel was the successor of the Orthodox parish. In the beginning, in terms of jurisdiction it belonged to the protopope in Grabowiec. In accordance with the post-visitation protocols the Orthodox church appears to have been wooden and quite well equipped with ecclesiastical utensils. Also, there was a wooden bell tower and a cemetery by the church. Not only did a paroch (parish priest) have some arable land and grassland at his disposal to cultivate and support himself but also he collected various fees from the parishioners. Furthermore, he also was in possession of a parsonage and ancillary buildings. The personal details of past seven parochs presiding at this church in the period this research focuses on has been established whereas the average number of parishioners for the same period that fluctuated with the time is estimated at between 300 and 375.

Year

Volume

58

Issue

3

Pages

377-414

Physical description

Contributors

References

  • Alexandrowicz, Stanisław, i Tomasz Kempa, red. 1998. Czterechsetlecie zawarcia Unii Brzeskiej 1596-1996: materiały sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28-29 listopada 1996 r. Toruń.
  • Bieńkowski, Ludomir. 1970. „Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce.” W Kościół w Polsce, T. 2 (Wiek XVI-XVIII), red. Jerzy Kłoczowski. Kraków: Znak.
  • Bieńkowski, Ludomir. 1988. „Diecezja prawosławna.” W Encyklopedia katolicka. T. 3, red. Romulad Łukaszyk, Ludomir Bieńkowski, Feliks Gryglewicz, 133. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
  • Bobryk, Witold. 2005. Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
  • Dobrowolski, Radosław, i Marijusz Zemło, red. 2012. Dziedzictwo Unii Brzeskiej. Lublin/Supraśl: Collegium Suprasliense.
  • Dydycz, Antoni P. 2004. „Opisanie odnalezienia relikwii św. Jozafata Kuncewicza na tle jego życia oraz dziejów doczesnych szczątków.” Rocznik Bialskopodlaski 12: 159-176.
  • Dylągowa, Hanna. 1996. Dzieje unii brzeskiej (1596-1918). Warszawa.
  • Frykowski, Janusz. 2009. Niegrodowe starostwo tyszowieckie w latach w latach 1519-1768. Studium społeczno-gospodarcze. Tomaszów Lubelski/Lublin: Muzeum Regionalne im. Janusza Petera/Polihymnia.
  • Frykowski, Janusz. 2012. „Parafie prawosławne i unickie w Tyszowcach XVI-XVIII wieku.” Radzyński Rocznik Humanistyczny 10: 33-48.
  • Frykowski, Janusz, i Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź. 2009. Dzieje miejscowości gminy Tyszowce, powiat tomaszowski. Tyszowce/Zamość.
  • Gil, Andrzej. 1999. Prawosławna Eparchia Chełmska do 1596 r. Lublin-Chełm: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska
  • Gil, Andrzej. 2000. „Chełmskie diecezje obrządku wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej w XVII i XVIII wieku.” W Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. T. 5 (Miejsce i rola kościoła grekokatolickiego w kościele powszechnym), red. Stanisław Stępień, 29-61. Przemyśl.
  • Gil, Andrzej. 2005a. Chełmska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja (Studia i materiały z dziejów chrześcijaństwa wschodniego w Rzeczpospolitej 1). Lublin: Towarzystwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej.
  • Gil, Andrzej. 2005b. „Chełmska Diecezja Unicka w okresie rządów biskupa Jakuba Suszy (1649-1687).” W Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie (Materiały z Międzynarodowej Konferencji „Sztuka Sakralna Pogranicza”, Lublin 13-15.10.2005 r.), red. Stefan Batruch, Roman Zilionko, 61-66. Lublin: Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza.
  • Gil, Andrzej, i Ihor Skoczylas. 2014. Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: Metropolia kijowska w latach 1458-1795. Lublin-Lwów: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
  • Gloger, Zygmunt. 1903. Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Wyd. 2 poprawione. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
  • Gloger, Zygmunt. 1985. Encyklopedia staropolska. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  • Hejda, Artur, red. 1998. Unia brzeska: materiały z sympozjum odbytego w Wyższym Seminarium Duchownym w Radomiu 19 IV 1997. Radom: Radomskie Wydawnictwo Diecezjalne AVE.
  • Ihnatowicz, I. 1981. „Miary staropolskie.” W Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r. T. 1, red. Antoni Mączak, Warszawa: Wiedza Powszechna.
  • Jabłonowski, Aleksander. 1902. Źródła dziejowe. T. VII/1 (Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona) i XVIII/1 (Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym). Warszawa.
  • Janeczek, Andrzej. 1993. Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
  • Jaroszewicz, Zoja. 1989. „Księgi Staroobrzędowców z klasztoru w Wojnowie w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur.” Rocznik Olsztyński 16: 228-251.
  • Karbownik, Henryk. 1995. Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285- 1918. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
  • Karbownik, Henryk. 1998. Opodatkowanie duchowieństwa i dóbr kościelnych na ziemiach polskich w okresie zaborów 1772-1918. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
  • Kość, Józef. 1998. „Słownictwo regionalne w XVII-XVIII-wiecznych księgach miejskich wschodniej Lubelszczyzny.” W Studia językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich. T. 13, red. W. Boryś, 57-102. Wrocław.
  • Kołbuk, Witold. 1992a. Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835-1875. Lublin: Wyd. Towarzystwa Naukowego KUL.
  • Kołbuk, Witold. 1992b. Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772-1914. Lublin: KUL.
  • Kołbuk, Witold. 1998. Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
  • Kołłątaj, Hugo, 1953. „Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze.” W Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), oprac. Jan Hulewicz, 201-236. Wrocław.
  • Koziej, J. 2010. „Parafia.” W Encyklopedia katolicka. T. 14, red. Edward Gigilewicz, 1324-1326. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
  • Kuklo, Cezary. 2009. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: Wydawnictwo DIG.
  • Lewandowski, J. 2007. „Greckokatolicka diecezja chełmska w realiach polityczno-ustrojowych Księstwa Warszawskiego.” Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Sectio F Historia 62: 77-84.
  • Librowski, Stanisław. 1964. „Wizytacje diecezji wrocławskiej (cz. 1): Wizytacje diecezji kujawsko-pomorskiej (t. 1), Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze (z. 1), Wstęp ogólny.” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 8: 5-186.
  • Likowski, Edward. 1906. Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku. T. 1. Warszawa: G. Gebethner.
  • Likowski, Edward. 1907. Unia brzeska. Warszawa: Księgarnia św. Wojciecha.
  • Litak, Stanisław. 1962. „Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne.” Zeszyty Naukowe KUL 5 (3): 41-58.
  • Łużny, Ryszard, i Franciszek Ziejka, Andrzej Kępiński, red. 1994. Unia brzeska, geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich. Wrocław: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas".
  • Markunas, Antoni, i Tamara Uczitiel. 2001. Popularny słownik sakralizmów polskich i ukraińskich. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
  • Mironowicz, Antoni. 1993. „Struktura organizacyjna kościoła prawosławnego w Polsce w X-XVIII wieku.” W Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. Lucjan Adamczuk, Antoni Mironowicz, 48-58. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.
  • Nabywaniec, Stanisław. 1998. Unicka Archidiecezja Kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana Filipa Wołodkowicza 1762-1778. Rzeszów: Poligrafia Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie.
  • Narbutt, Olgierd. 1979. Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyńsko-słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego. Warszawa: ATK.
  • Nowodworski, Michał. 1892. „Parafia.” W Encyklopedia kościelna, red. Michał Nowodworski, 200. Warszawa.
  • Pańczuk, B. 2004. „Księgi liturgiczne.” W Encyklopedia katolicka. T. 10, red. A. Szostek, E. Ziemann, R. Sawa, K. Góźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, 110. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
  • Półćwiartek, Józef. 1974. Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI-XIX wieku. Rzeszów.
  • Snela, B. 2002. „Kolory liturgiczne.” W Encyklopedia katolicka. T. 9, red. B. Migut, A. Szostek, R. Sawa, K. Gwóźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, 385-386. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
  • Seniuk, Bronisław Miron. 2000. „Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych Eparchii Włodzimierskiej.” W Polska Ukraina 1000 lat sąsiedztwa: Miejsce i rola kościoła greckokatolickiego w Kościele Powszechnym. T. 5, red. Stanisław Stępień, 209-346. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu.
  • Soszyński, Roman. 1996. 400-lecie unii brzeskiej 1596-1996. Warszawa: Michalineum.
  • Sygowski, Paweł. 2000. „Unicka diecezja chełmska w protokołach wizytacyjnych biskupa Maksymiliana Ryłły z lat 1759-1762.” W Polska Ukraina 1000 lat sąsiedztwa: Miejsce i rola kościoła greckokatolickiego w Kościele Powszechnym. T. 5, red. Stanisław Stępień, 233-285. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu.
  • Sygowski, Paweł, 2007. „Wizytacja cerkwi unickiej diecezji chełmskiej przeprowadzonej w latach 1720-1725 przez biskupa chełmskiego i bełskiego Józefa Lewickiego.” Studia archiwalne 2: 199-232.
  • Szymański, Józef. 2005. Nauki pomocnicze historii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Turnau, Irena. 1999. Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w. Warszawa: Semper.
  • Wiśniowski, Eugeniusz. 1965. Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne. Warszawa: PWN.
  • Wiśniowski, Eugeniusz. 1966. „Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reformacji.” W Kościół w Polsce. T. I, red. Jerzy Kłoczowski, 237-238. Kraków.
  • Wiśniowski, Eugeniusz. 1969. „Kościół parafialny i jego funkcje społeczne w średniowiecznej Polsce.” Studia Theologica Varsaviensia 7 (2): 187-237.
  • Woźniak, Michał, red. 1996. Unia brzeska 1596 r. Geneza i skutki. Katalog wystawy Toruń, 28 XI 1996 – 5 I 1997 r. Toruń: Muzeum Okręgowe.
  • Wójcik, Edwin. 1989. „Fundacja.” W Encyklopedia katolicka. T. 5, red. L. Bieńkowski, 760-761. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
  • Wyczawski, Hieronim Eugeniusz. 1956. Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych. Warszawa: Drukarnia Związkowa.
  • Zajda, Aleksander. 1979. Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku) (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 497. Prace Językoznawcze 60). Warszawa/Kraków.
  • Грушевський, Михайло Сергійович. 1900. Джерела до історії України-Руси. T. VII. Львів.
  • Дмитриев, Михаил Владимирович. 2003a. „Брестская уния в исследованиях польских и российских историков.” W Российско-польские научные связи в XIX-XX в. pедкол. В. Волков, Л. Марней, Б. Носов, 203-217. Москва.
  • Дмитриев, Михаил Владимирович. 2003b. Между Римом а Царьградом, Генезис бреcтской церковной унии 1595-1596 гг. (Труды Исторического Факультета МГУ 22, Серия II: Исторические Исследования 7). Москва.
  • Слободян, Василий Михайлович. 2005. Церкви Холмскоі епархії. Львів.
  • Флоря, Борис Николаевич, ред. 1996. Бреcтская уния 1596 г. и общественно - политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI - первой половине XVII в., ч.1-2. Москва.
  • Хрусцевич. Гаврiилъ. 1880. Исторiя Замойскaго собора. Вильна: Tипографiя Губернскаго Правленiя.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-2b7af3f0-b678-4833-a7c1-3316bdf8fb4d
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.