‚Tempuskontrolle‘ im Deutschen und Polnischen

• Authors: Witold Sadziński

Title variants

EN

‘Tense control’ – coreference of time forms with the real time

PL

‘Tense control’ – koreferencja form czasowych z realnym czasem

• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Vom sprachtheoretischen, der generativen Linguistik verpflichteten Konzept der Kontrolle (engl. control) ausgehend, wo Infinitiven die tiefenstrukturelle semantische Rolle des Subjekts zugewiesen wird, ohne dass sie syntaktisch besetzbar ist, wird in dem Aufsatz postuliert, auch eine Tempuskontrolle (tense control) anzusetzen, die für eine Korreferenz zwischen den jeweiligen grammatischen Tempusformen und dem realen Zeitbezug verantwortlich ist. An Korpusbelegen wurde gezeigt, dass von der so angesetzten hypothetischen Tempuskontrolle vorzugsweise das Polnische Gebrauch macht, was insofern einleuchtet, als das Deutsche dank des Reichtums an Tempusformen ohne diesen Zusatzmechanismus auskommen kann. Auf die Tempuskontrolle kann im Deutschen lediglich dort geschlossen werden, wo Indikativ und Konjunktiv aufeinander treffen, also in erster Linie in der indirekten Rede und in den hypothetischen Komparativsatzgefügen.

EN

Starting from the concept of generative control, allowing for the allocation of semantic role of the subject in related infinitive groups without the possibility of syntactic realization of the role, the author postulates the introduction of the concept of hypothetical tense control responsible for the coreference of time forms with the real time. Based on examples from the body of research one points to the need or legitimacy of such a category of research - especially in relation to the Polish language. It is very reasonable because the directory forms of time in both languages are significantly different - with a clear numerical superiority in German. This fact causes that the Polish language needs therefore support in the implementation of the mentioned coreference on syntactic level, while German realizes it on the morphology plane. In German, the need to postulate tense control can be seen only where the indicative and the subjunctive come together, i.e. mainly in the indirect speech and the hypothetical comparative sentences.

PL

Wychodząc od generatywnej koncepcji kontroli (control), pozwalającej na przydział semantycznej roli podmiotu w powiązanych dependencyjnie grupach bezokolicznikowych bez możliwości składniowej realizacji tej roli, postuluje się wprowadzenie pojęcia hipotetycznej tense control odpowiedzialnej za koreferencję form czasowych z czasem realnym. W oparciu o przykłady z korpusu badawczego wskazuje się na potrzebę czy też zasadność takiej kategorii badawczej – szczególnie w odniesieniu do języka polskiego. Jest to o tyle uzasadnione, że katalog form czasowych w obydwu językach znacznie się różni – z wyraźną przewagą liczebną w języku niemieckim. Ten fakt sprawia zatem, że język polski potrzebuje wsparcia w realizacji wspomnianej koreferenci na płaszczyźnie składniowej, podczas gdy język niemiecki realizuje to już na płaszczyźnie morfologicznej. W języku niemieckim potrzebę postulowania tense control widać jedynie w miejscach spotykania się trybu oznajmującego i przypuszczającego, tj. głównie w mowie zależnej i w hipotetycznych zdaniach porównawczych.

Keywords

DE

Tempusformen; realer Zeitbezug; Hypotaxe/Parataxe; semantische Rollen; syntaktische Dependenz

EN

tense forms; real reference to time; hypotaxis/parataxis; semantic roles; syntactic dependency

PL

formy czasowe; realny czas; współrzędność/podrzędność składniowa; role semantyczne; dependencja składniowa

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Colloquia Germanica Stetinensia
• Year: 2016
• Issue: 25
• Pages: 321-336

Contributors

author

Witold Sadziński

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny

References

• Braak, Ivo. Poetik in Stichworten. Literaturwissenschaftliche Grundbegriffe. Eine Einführung. 6. Aufl. Kiel: Hirt, 1980.
• Chomsky, Noam. Some Concepts and Consequences of the Theory of Government and Binding. (Linguistic Inquiry Monograph 6) Cambridge/Massachusetts: MIT Press, 1982.
• Chomsky, Noam. Lectures on Government and Binding: The Pisa Lectures. 7. Aufl., Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 1993.
• Drosdowski, Günter. Grammatik der deutschen Gegenwartssprache (Bd. 4 der Reihe: Der Duden in 10 Bänden). 4. Aufl., Mannheim u. a: Dudenverlag, 1984.
• Engel, Ulrich. Deutsche Grammatik. Heidelberg: Julius Groos Verlag, 1988.
• Helbig, Gerhard, Joachim Buscha. Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Ausländerunterricht. 10. Aufl. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1987.
• Rawitsch, Slavomir. Der lange Weg, aus dem Englischen übers. von Toni Lips. Frankfurt a. M.: Scheffler, 1956.
• Rowley, Anthony. „Das Präteritum in den heutigen deutschen Dialekten“. In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik 50 (1983): 161–182.
• Sadziński, Roman. „Nebensätze – Infinitivkonstruktionen – Nominalisierungen. Ein Blick auf das Deutsche vor dem Hintergrund des Polnischen“. In: Signans und Signatum. Auf dem Weg zu einer semantischen Grammatik. Festschrift für Paul Valentin zum 60. Geburtstag, hrsg. v. Eugène Faucher et al., 99–103. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 1995.
• Sadziński, Roman. „Diachrone rudimentäre morphosyntaktische Befunde in diskursiven Texten der deutschen Romantik“. In: Akten des XII. Internationalen Germanistenkongresses Warschau 2010 „Vielheit und Einheit der Germanistik weltweit“, Bd. 17: Diachronische, diatopische und typologische Aspekte des Sprachwandels, hrsg. v. Franciszek Grucza et al., 337–341. Frankfurt a. M. u. a.: Peter Lang, 2013.
• Sadziński, Roman, Witold Sadziński. [Rez.:] Hans-Jörg Schwenk: Die Semantik der Imperfektiv-Perfektiv-Opposition im Polnischen und ihr Niederschlag in polnisch-deutschen Wörterbüchern. Versuch einer aspektologisch-aspektographischen Neuorientierung (Reihe: Danziger Beiträge zur Germanistik 26). Frankfurt a. M.: Peter Lang. In: Kritikon Litterarum 38 (2011), H. 1–2: 73–81.
• Sadziński, Witold. Regionale Varianz in ihrer Wechselbeziehung zum Standarddeutschen. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2009.
• Schopenhauer, Arthur. Die Welt als Wille und Vorstellung. 3. Aufl. Leipzig: Alfred Kröner Verlag, 1911.
• Schwenk, Hans-Jörg. Die Semantik der Imperfektiv-Perfektiv-Opposition im Polnischen und ihr Niederschlag in polnisch-deutschen Wörterbüchern. Versuch einer aspektologisch-aspektographischen Neuorientierung (Reihe: Danziger Beiträge zur Germanistik 26). Frankfurt a. M. u. a.: Peter Lang, 2009.
• Topolińska, Zuzanna (Hg.). Grammatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. Warszawa: PWN, 1984.
• Trost, Pavel. „Präteritumsverfall und Präteritumsschwund im Deutschen“. In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik 47 (1980): 184–188.
• Wegener, Heide. „‚Kontrolle‘ – semantisch gesehen“. In: Deutsche Sprache 17 (1989): 206–228.
• Zabrocki, Tadeusz. Lexical rules of semantic interpretation. Control and NP movement in English and Polish. Poznań: Wydawnictwo UAM, 1981.