Rola nauki w demokracji liberalnej. Subiektywny przegląd zagadnień

• Authors: Wierzchosławski Rafał Paweł

Title variants

EN

The Role of Science in Liberal Democracy. State of the Arts – a Subjective View

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zagadnienie miejsca i roli nauki w demokracji liberalnej można potraktować jako bardziej szczegółową kwestię społecznego i instytucjonalnego otoczenia nauki (nauki w społeczeństwie). W ostatnich latach obserwujemy niewątpliwie zainteresowanie tą problematyką, by wskazać do na prace takich autorów jak: Nico Stehr, Philip Kitcher, Frank Fisher, Mark B. Brown, Steve Fuller, Sheila Jasnoff czy Stephen P. Turner. Artykuł ma na celu problemowy przegląd dyskusji w najnowszej literaturze przedmiotu.

EN

The role and place of science in liberal democracy may be treated as a particular account of social and institutional framework of science (science in society). In recent years might be observed a signifi cant interest in problems in question, to refer authors like: Nico Stehr, Philip Kitcher, Frank Fisher, Mark B. Brown, Steve Fuller, Sheila Jasnoff, and Stephen P. Turner. The paper aims it to cover an overview of recent developments in the debate.

Keywords

PL

nauka; liberalna demokracja; STS; SSS; socjologia wiedzy; eksperci; laicy; wspólnoty uczonych; interesariusze; prawda istotna; wiedza jako możliwość działania

EN

science; liberal democracy; STS; SSS; sociology of knowledge; experts; lay person; scientific communities; stake-holders; significant truth; knowledge as a capacity to act

• Publisher: Science Studies Committee, Polish Academy of Sciences
• Journal: Zagadnienia Naukoznawstwa
• Year: 2016
• Volume: 52
• Issue: 1(207)
• Pages: 63-86

Dates

published

2016

Contributors

author

Wierzchosławski Rafał Paweł

• Instytut Psychologii, Wydział Zamiejscowy Uniwersytet Humanistycznospołeczny SWPS, Poznań

References

• Abriszewski K., 2012, Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Brunona Latoura, „Horyzonty Nowoczesności”, tom 71, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
• Anderson E., 2006, The Epistemology of Democracy, “Episteme”, 3.1–2: 8–22.
• Adolf M., Stehr N., 2014, Knowledge, London: Routledge.
• Barber M.D., 2004, The Participating Citizen. A Biography of Alfred Schutz, Albany: State University of New York Press.
• Beck U., 2002, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, przeł. S. Cieśla, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Beck U., 1997, The Reinvention of Politics: Rethinking Modernity in the Global Social Order, Cambridge: Polity Press.
• Beck U., 2005, Władza i przeciwwładza w epoce globalizacji. Nowa ekonomia polityki światowej, przełożył J. Łoziński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Beck U., Giddens A., Stott L., 1994, Reflexive modernization: Politics, tradition and aesthetics in the modern social order. Stanford: Stanford University Press.
• Bell D., 1973, The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting, New York: Basic Books.
• Bińczyk E., 2012, Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Filozofia wobec niepożądanych następstw praktycznego sukcesu, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
• Bińczyk E., Derra A., Grygieńć J., red., 2016, Horyzonty konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Bocheński J.M., 1993, Co to jest autorytet?, przeł. Jan Parys, [w:] J.M. Bocheński, Logika i filozofia. Wybór pism, red. Jan Parys, Warszawa: PWN, s. 187–324.
• Bohman J., 2006, Deliberative democracy and the epistemic benefits of diversity, “Episteme”, 3.3: 175–91.
• Böhme Gernot, Stehr Nico, (1986), The Knowledge Society. The Growing Impact of Scientific Knowledge on Social Relations, Sociology of Sciences, vol. X.
• Brown M.B., 2004, The Political Philosophy of Science Policy, Essay Review of ‘Science, Truth, and Democracy’ by Philip Kitcher, “Minerva: A Review of Science, Learning and Policy”, 42.1: 77–95.
• Brown M.B., 2009, Science in Democracy: Expertise, Institution and Representation. Cambridge, MA: MIT Press.
• Burawoy M., 2005, 2004 American Sociological Association Presidential Address I “For Public Sociology”, “The British Journal of Sociology” 56.2: 259–94.
• Burawoy M., 2011, Krytyczny zwrot ku socjologii obywatelskiej, „Stan Rzeczy” 1.1: 193–208.
• Callon M., Lascoumes P., Barthe Y., 2009, Acting in an Uncertain World: An Essay on Technical Democracy, Cambridge, MA: MIT Press.
• Carrier M., Howard D., Kourany J., red., 2008, The Challenge of the Social and the Pressure of Practice: Science and Values Revisited, Pittsburgh: The University of Pittsburgh Press.
• Clawson D., Zussman R., Misra J., Gerstel N., Stokes R., Anderton D.L., and Burawoy M., red., 2007, Public Sociology. Fifteen Eminent Sociologists Debate Politics and the Profession in the Twenty-first Century, Berkley, Los Angeles: University of California Press.
• Collins H.M., Evans R., 2002, The Third Wave of Science Studies: Studies of Expertise and Experience, “Social Studies of Science” 32.2: 235–296.
• Collins H.M., Evans R., 2007, Rethinking Expertise. Chicago: The University of Chicago Press.
• Douglas H., 2000, Inductive Risk and Values in Science, “Philosophy of Science” 67: 559–579.
• Drozdowicz Zb., 2015, Zastą pić Pana Boga? W sprawie aspiracji i kwalifikacji tzw. Ekspertów, „NAUKA” 4: 31–50.
• Fischer F., 2000, Citizens, Experts, and the Environment: The Politics of Local Knowledge, Durham, NC – London: Duke University Press.
• Fischer F., 2009, Democracy and Expertise: Reorienting Policy Inquiry. Oxford: Oxford University Press.
• Goćkowski J., 1984, Autorytety świata uczonych, Warszawa: PIW.
• Goćkowski J., 1996, Ethos nauki i role uczonych, Kraków: Wydawnictwo Secesja.
• Goćkowski J., 2006, Uczony i polityk: zbieżność i rozbieżność interesów oraz aspiracji 4: 73–83.
• Goćkowski J., 2007, Demagog i sofista nauczycielami wiedzy w demokracji masowej, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2/30: 30–43.
• Goćkowski J., Machowska K.M., 2005, Status i funkcje eksperta w urządzaniu życia naukowego, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2.26: 50–70.
• Goodin R.E., 1988, Reasons for Welfare: The Political Theory of the Welfare State, Princeton: Princeton University Press.
• Grathoff R., 1989, Milieu und Lebenswelt. Einführung in die phänomenologische Soziologie und die sozialphänomenologische Forschung, Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Gurvitch G., red., 1957 et 1960, Traité de sociologie, 2 vol., Paris: PUF.
• Habermas J., 1983, Teoria i praktyka. Wybór pism. Wybrał, opracował i posłowiem oparzył Zdzisław Krasnodębski, Warszawa: PIW.
• Habermas J., 1981, Theorie des kommunikativen Handelns, Vol. 1–2, Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
• Habermas J., 1999, Teoria działania komunikacyjnego, tom 1, przełożył Andrzej Maciej Kaniowski, przekład przejrzał Marek Siemek, Warszawa: PWN.
• Habermas J., 2002, Teoria działania komunikacyjnego, tom 2, przełożył Andrzej Maciej Kaniowski, przekład przejrzał Marek Siemek, Warszawa: PWN.
• Hacking I., 2000, The Social Construction of What?, Cambrigde Mass: Harvard University Press.
• Hackett E.J., Amsterdamska O., Lynch M.E. and Wajcman J., red., 2007, The Handbook of Science and Technology Studies, Third Edition. Cambridge MA: The MIT Press.
• Hilton M., McKay J., Crowson N., Mouhot J.-F., 2013, The Politics of Expertise: How NGOs Shaped Modern Britain. Oxford: Oxford University Press.
• Holst C., red., 2014, Expertise and democracy, ARENA Report No 1/14, Centre for European Studies, University of Oslo, Oslo: ARENA.
• Intemann K., 2008, Increasing the number of feminist scientists: Why feminist aims are not served by the underdetermination thesis. “Science & Education” 17.10: 1065–1079.
• Jaroszyński P., 2002, Nauka w kulturze, Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN.
• Jarvie I., 2001a, Science in a Democratic Republic, “Philosophy of Science” 68: 545–64.
• Jarvie I., 2001b, The Republic of Science. The Emergence of Popper’s Social View of Science 1935 – 1945, Amsterdam: Rodopi.
• Jasnoff S., 2005, Designs on Nature. Science and Democracy in Europe and in the United States, Princeton and Oxford: Princeton University Press.
• Kamiński S., 1989, Typy wiedzy ludzkiej, [w:] S. Kamiński, Jak filozofować ? Studia z metodologii filozofii klasycznej, red. T. Szubka, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 13–32.
• Kamiński S., 1992, Nauka i metoda: Pojęcie nauki i klasyfikacji nauk, red. Andrzej Bronk SVD, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Kappel K., Zahle J., 2014, Conference “The Special Role of Science in Liberal Democracy” (University of Copehagen, 21-22 November, 2013), Journal for General Philosophy of Science” 45: 407–409.
• Kawalec P. 2011, Nauka, mądrość, autonomia, „Roczniki Filozoficzne” 59.2: 131–139.
• Kawalec P., Wierzchosławski R.P., red., 2015, Social Responsibility and Science in Innovation Economy, Lublin: Learned Society of KUL and John Paul II Catholic University of Lublin.
• Kincaid H., Dupré J., Wylie A., red., 2007, Value-Free Science? Ideals and Illusions, Oxford and New York: Oxford University Press.
• Kitcher P., 2001, Science, Truth, and Democracy, Oxford: Oxford University Press.
• Kitcher P., 2007, Scientific Research–Who Should Govern? “NanoEthics” 1: 177–184.
• Kitcher P., 2011, Science in a Democratic Society. Amherst, NY: Prometheus Books.
• Kmita J., 1976, Szkice z teorii poznania naukowego, Warszawa: PWN.
• Kmita J., 1980, Z problemów epistemologii historycznej, Warszawa: PWN.
• Kmita J., Banaszak G., 1994, Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury. Warszawa: Instytut Kultury
• Knorr-Cetina K., 1981, The Manufacture of Knowledge: An Essay on the Constructivist and Contextual Nature of Science, Oxford: OUP.
• Knorr-Cetina K., 1999, Epistemic Cultures: How the Sciences Make Knowledge, Cambridge Ma.: Harvard University Press.
• Knorr-Cetina K., Mulkay M., 1983, Science observed: perspectives on the social study of science. London Beverly Hills: Sage Publications.
• Knorr-Cetina K., Preda A., red., 2005, The Sociology of Financial Markets, Oxford: OUP.
• Kourany J., 2005, A Feminist Primer for Philosophers of Science. [w:] Philosophy – Science – Scientific philosophy, red. Ch. Nimtz, A. Beckermann, Paderborn: Mentis, s. 287–305.
• Kukla A., 2000, Social Constructivism in the Philosophy of Science, London/New York: Routledge.
• Kurczewska, J,. 1997, Technokraci i ich świat społeczny, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Latour B., Woolgar S., 1979, Laboratory Life: The Social Construction of Scientific Facts, Beverly Hills: Sage.
• Lekka-Kowalik A., 2008, Odkrywanie aksjologicznego wymiaru nauki, Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Longino H., 1990, Science as Social Knowledge: Values and Objectivity in Scientific Inquiry. Princeton: Princeton University Press.
• Longino H., 2002, The Fate of Knowledge. Princeton: Princeton University Press.
• Łuczewski M., 2011, Socjologia anioła. Z Michaelem Burawoyem, byłym przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego (ASA) i wiceprzewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego (ISA), rozmawia Michał Łuczewski, „Stan Rzeczy”, 1.1: 209–213.
• Ossowska M., Ossowski S., 1935, Nauka o Nauce, „Nauka Polska”, 20: 1–12.
• Ozoliņ a Ž., Mitcham C., Stilgoe J., 2009, Global Governance of Science, Report of the Expert Group on Global Governance of Science to the Science, Economy and Society Directorate, Directorate General for Research, European Commission, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
• Machamer P., Wolters G., red., 2004, Science, Values, and Objectivity, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• Mannheim K., 1974, Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy, Warszawa: PWN.
• Merton R.K., 1973, The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations, Chicago: University of Chicago Press.
• Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa: PWN.
• Mill J.S., 2006, Utylitaryzm. O wolności, przełożyły Maria Ossowska, Amelia Kurlandzka, Warszawa.
• Mokrzycki E., red., 1992, Racjonalność i styl myślenia, Warszawa: Wydawnicto IFiS PAN, Czytelnik.
• Pickering A., 1995, The Mangle of Practice. Time, Agency, and Science, Chicago: The University of Chicago Press.
• Polanyi M., 1962, The Republic of Science: Its Political and Economic History, “Minerva”, 1: 54–74.
• Popper K.R., 2006, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, Warszawa: PWN.
• Rolin K., 2002, Is “Science as Social” a Feminist Insight?, “Social Epistemology” 16.3: 233–249.
• Rolin K., 2004, Why Gender is a Relevant Factor in the Social Epistemology of Scientific Inquiry, “Philosophy of Science”, 71.5: 880–891.
• Rolin K., 2006, The Bias Paradox in Feminist Standpoint Epistemology, “Episteme”, 3.1–2: 125–136.
• Rolin K., 2009, Scientific Knowledge: A Stakeholder Theory. In The social sciences and democracy, red. J. van Bouwel, Hampshire: Palgrave Macmillan, s. 62–80.
• Root M., 1993, Philosophy of Social Science: The Methods, Ideals and Politics of Social Inquiry, Oxford: Blackwell.
• Schatzki Th.R., 2008, Social Practices: A Wittgensteinian Approach to Human Activity and the Social. Cambridge: Cambridge University Press.
• Schatzki Th.R., 2002, The Site of the Social: A Philosophical Exploration of the Constitution of Social Life and Change, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press.
• Schatzki Th.R., 2010, The Timespace of Human Activity. On Performance, Society, and History as Indeterminate Teleological Events, Lanham: Rowman & Littlefield Publishers.
• Schatzki Th.R., Knorr Cetina K., von Savigny E., red., 2001, The Practice Turn in Contemporary Theory, London and New York: Routledge.
• Selinger E., Crease R.P., red., 2006, The Philosophy of Expertise. New York: Columbia University Press.
• Scheffl er S., 2001, Boundaries and Allegiances: Problems of Justice and Responsibility in Liberal Thought, Oxford: Oxford University Press.
• Schütz A., 1964a, On Multiple Realities, [w:] Alfred Schütz, Collected Papers, vol. I, The Hague: Martinus Nijhoff, s. 207–259.
• Schütz A., 1964b, The Well-Informed Citizen: An Essay on the Social Distribution of Knowledge, [w:] A. Schütz, Collected Papers, vol. II, The Hague: Martinius Nijhoff, s. 120–134.
• Schütz A., 1985, Światły obywatel: Esej o społecznym zróżnicowaniu wiedzy, przełożyła Dorota Lachowska, „Literatura na ś wiecie”, 2.163: 269–284.
• Sokal A., Bricmont J., 2004, Modne bzdury. O nadużyciach nauki popełnianych przez postmodernistycznych intelektualistów, Warszawa: Prószyński i Spółka.
• Solomon M., 2001, Social Empiricism, Cambridge: The MIT Press.
• Sprondel W.M., 1979 ‘Experte’ und ‘Laie’: Zur Entwicklung von Typenbegriffen in der Wissenssoziologie [w:] red. W.M. Sprondel, R. Grathoff, Alfred Schütz und die Idee des Alltags in den Sozialwissenschaften, Stuttgart: Ferdinand Enge Verlag, s. 140–154.
• Stark W., 1958, The Sociology of Knowledge: An Essay in Aid of a Deeper Understanding of the History of Ideas, New York: Rutledge.
• Stehr N., 1994, Knowledge Societies, London: Sage.
• Stehr N., 2001, The Fragility of Modern Societies: Knowledge and Risk in the Information Age, London: SAGE Publications.
• Stehr N., 2015, Die Freiheit ist eine Tochter des Wissens, Wiesbaden: Springer Fachmedien.
• Stehr N., 2016, Information, Power, and Democracy. Liberty Is a Daughter of Knowledge, Cambridge: Cambridge University Press.
• Stehr N., Meja V. red., 1980, Wissensozologie, Sondeheft “Kölner Zeistschift für Sozologie und Sozialpshychologie”, 20.
• Stehr N., Mast J.L., 2011, The Modern Slaves: Specialized Knowledge and Democratic Governance, “Society”, 48: 36–40.
• Szacki J., 1984, Wstęp, [w:] F. Znaniecki, Społeczne role uczonych. Wybór, wstęp, przekład tekstów angielskich i redakcja naukowa J. Szacki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, viii–xxii.
• Turner S.P., 1994, The Social Theory of Practices: Tradition, Tacit Knowledge and Presuppositions, Chicago: Chicago University Press.
• Turner S.P., 2001, What is the problem with experts?, „Social Studies of Science” 31.1: 123–149.
• Turner S.P., 2003, Liberal democracy 3.0. Civil Society in the Age of Experts, London: Sage.
• Turner S.P., 2006, Was Real Existing Socialism a Premature Form of Rule by Experts?, [w:] red. S. Eliaeson, Democracy and civil society east of the Elbe, London: Routledge, 248–261.
• Turner S.P., 2007a, Practice Then and Now, “Human Affairs” 17: 111–125.
• Turner S.P., 2007b, Public Sociology and Democratic Theory, “Sociology” 41.5: 785–798.
• Turner S.P., 2008a, Balancing Expert Power: Two Models for the Future of Politics, [w:] red. N. Stehr, Knowledge and Democracy: Is Liberty a Daughter of Knowledge, New Brunswick: University of British Columbia Press, s. 119–141.
• Turner S.P., 2008b, Expertise and the Process of Policy Making: The EU’s New Model of Legitimacy, [w:] red. Sven Eliason, Building Civil Society and Democracy in New Europe, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, s. 160–175.
• Turner S.P., 2010, Normal Accidents of Expertise, „Minerva” 48: 239–258.
• Turner S.P., 2012, Double Heuristics and Collective Knowledge: The case of expertise, „Studies in Emergent Order” 5: 64–85.
• Turner S.P., 2014a, The Politics of Expertise, London: Routledge.
• Turner S.P., 2014b, Understanding the Tacit, London: Routledge.
• Van Bouwel J., 2009, red., The Social Sciences and Democracy, Hampshire: Palgrave Macmilan.
• Van Bouwel J., 2009, The Problem with(out) Consensus: The Scientifi c Consensus, Deliberative Democracy and Agonistic Pluralism, [w:] The Social Sciences and Democracy, red. J. Van Bouwel, Hampshire: Palgrave Macmillan, s. 121–142.
• Wierzchosławski R.P., 2002, The Well-Informed Citizen and Axiological Polytheism of Liberal Society: Can the Political Community Prefer a Model of Citizenship, [w:] red., P.W. Juchacz, R. Kozłowski, Freiheit und Verantwortung: Moral, Recht und Politik, Hamburg: Peter Lang Verlag, s. 63–79.
• Wierzchosławski R.P., 2004, Eksperci, laicy i światli obywatele, a problem dystrybucji wiedzy społecznie uprawomocnionej, Novis vetera augere atque perfi cere. Księga pamiątkowa ofiarowana Księdza Profesorowi Józefowi Herbutowi, „Roczniki Filozoficzne”, 52.2: 365–390.
• Wierzchosławski R.P., 2005, Politeizm aksjologiczny, władza ekspertów, a wolność obywateli. Kilka uwag o meandrach wiedzy, władzy i republice. Obywatelskość, Polityka. Lokalność, red. Aneta Gawkowska, Piotr Gliński, Artur Kościański, Teorie wspólnotowe a praktyka społeczna, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 82–109.
• Wierzchosławski R.P., 2014, The Role of Experts in the Condominium Model as Republican (Re-)Solution of Social, Economic, and Political Problems, [w:] red., C. Martini, M. Boumans, Experts and Consensus in Social Science – Critical Perspectives from Economics, Sociology, Politics and Philosophy, Springer Verlag, s. 253–274.
• Wierzchosławski R.P., 2016a, Florian Znaniecki, Alfred Schütz, Milieu Analysis and Experts Studies, [w:] E. Hałas red., Life-World, Intersubjectivity and Culture. In Memoriam of Richard Grathoff, Series: Studies in Sociology: Symbols, Theory and Society – Volume 8, Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag, s. 245–262.
• Wierzchosławski R.P., 2016b, Floriana Znanieckiego „Społeczne role uczonych” w kontekście współczesnego naukoznawstwa i socjologii wiedzy naukowej, „Humaniora. Czasopismo Internetowe” (w druku).
• Wierzchosławski R.P., Lipski P., 2011, Nauka w społeczeństwie demokratycznym, [w:] P. Kawalec, R. Wodzisz, P. Lipski, Podstawy naukoznawstwa, Skrypt dla studentów studiów magisterskich, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 296–314.
• Williams M., 2001, Problems of Knowledge: A Critical Introduction to Epistemology, Oxford/New York: Oxford University Press.
• Wilholt T., 2010, Scientific Freedom: Its Grounds and their Limitations, “Studies in History and Philosophy of Science” 41: 174–181.
• Znaniecki F., 1984, Społeczne role uczonych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Znaniecki F., 1986, The Social Role of the Man of Knowledge, New Brunshwick: Transaction Books.
• Znaniecki F., 1988, Wstęp do socjologii, opracowanie tekstu i wprowadzenie S. Burakowski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Yoshida K., 2012, Re-politicising Philosophy of Science: A Continuing Challenge for Social Epistemology, “Social Epistemology” 26.3–4: 365–378.