Translokacje śląskich organów po 1945 roku na teren diecezji tarnowskiej

• Authors: Pasternak Paweł

Title variants

EN

Translocations of the Silesian organs after 1945 to Tarnów diocese

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

In the article, there is presented history of organs moved after World War II from Silesia, mainly from former German territories (especially Lower Silesia) to Tarnów diocese. The oldest of these organs is now in Ochotnica Dolna and was built in 1746 by Johann Georg Neßling for a church in Grodziszcze (Gräditz). Two times it was rebuilt or repaired by Schlag & Söhne company. Currently it has 16 stops, two manuals and pedal, mechanical key and stop action and sliderchests. In Ochotnica Dolna it was installed in 1955−1956 by Józef Stach from Tęgobrze. Four translocated organs comes from Schlag & Söhne workshop from Schweidnitz (Świdnica). All of them have two manuals and pedal and pneumatical key and stop action. The oldest Schlag & Söhne organ in Tarnów diocese is situated in Nowa Jastrząbka. This instrument was built in 1903 for Lutheran church in Strzeszowice (Tzschacksdorf) and in 1955 moved without pipes to Nowa Jastrząbka. Assembled there by Stanisław Czachor and Wojciech Grzanka from Tuchów with new pipes. It has 5 stops and is currently out of order. Another Schlag & Söhne organ (opus 717), 16-stop, built in 1905 originally was in Gniechowice (Gnichwitz). In 1947 it was taken to Chełm near Bochnia by Wacław Biernacki from Kraków and installed in case of previous organ by Rieger from 1880 (6 stops) with usage of some Rieger pipes. Two last Schlag & Söhne come from last period of this company activity. In Muszyna, organ from ca 1913 (opus 981) built for Lutheran church in Stanowice (Stanowitz) near Świdnica was placed in 1948 also by Wacław Biernacki’s company with addition of some stops from previous organ and new stops as well. Currently this organ have 14 stops. The lattest Schlag & Söhne organ in Tarnów diocese is in Maszkienice near Brzesko (opus 1042). Its place of origin is unknown. All we know it was installed there in 1953 by Biernacki’s company. Two curiosities of this instrument are: firstly, the pipes of pneumatical action are made from wood, not from lead, as usually; it is probably caused by several conditions during World War I, when the organ was built. Secondly, this organ has other significant German organ company name plate – W. Sauer. Undoubtly, it was placed there during the translocation to make place of origin more difficult to spot. Two another organs is built by Gebrüder Walter workshop from Guhrau (Góra). Unlike Schlag & Söhne organs, they have one manual and pedal, mechanical key and stop action. First, opus 60 from 1867, is situated in Zalipie; it was moved here from Tymowa (Thiemendorf) near Wołów in 1953, but its assembly was completed just in 1960 by Władysław Ziemiański from Szczyrzyc. It has 9 stops and sliderchests. Unfortunately, it is out of order since many years. Second Walter organ is in Rzędzianowice near Mielec. It was built in 1892 with opus number 201. Its original location is unclear; perhaps it was Krzepielów (Tschepplau) near Głogów. The organ was bought by Rzędzianowice parish from Wrocław diocese and installed in 1956 by Kołpanowicz brothers from Kraków. Originally it had 7 stops on mechanical conical winchests. The Kołpanowicz added 2 stops on pneumatical windchests. and two are built by unknown organbuilders. Four other organs translocated from Silesia are built by unknown organbuilders and we do not know their places of origin. The biggest of them remains since 1949 in Szczepanów. According to some relations, it was built by organ company from Dresden to unknown Lutheran church in current western Poland. Originally the parish wanted to buy organ from Boża Góra (Gottesberg, now Boguszów-Gorce), but not succeeded with it. In Szczepanów another organ was assembled by Biernacki’s company then. It has 30 stops, two manuals and pedal, pneumatic key and stop action and Taschenlade windchests. Sobolów parish wanted to buy an organ from Bystrzyca Kłodzka, but it was unexpectly taken to Warsaw. They parish bought another organ then, but we do not know where. Probably in 1950 Bartłomiej Ziemiański installed it in Sobolów. Recently the year of manufacture 1848 was found written in organ case. Organ has typical Silesian baroque organ case and might be build by Christian Schlag. In church of nearby Łapczyca is situated Salonorgel from middle 19th century. Year of translocation and place of origin remain unknown. Strongly altered, it has 10 stops, 2 manuals and pedal, mechanical key and stop action and sliderchests. Last instrument which I want to mention is situated in Łęki Górne. It is not an original work, but was assembled of parts of perhaps bigger instrument, moved from a Lower Silesia. It has 12 stops, 1 maunal and pedal, mechanical key and stop action and sliderchests. Two translocated organs do not exist now. First, in Cikowice, was moved in 1945 or 1947 from unknown destroyed Lutheran church. It was build in 1822 or 1825 and had 16 stops. It was demolished in 1979 to build a new instrument. Second, in Straszęcin, was bought in Wrocław and assembled by organ company from this city. It had 13 stops, 2 manuals and pedal, pneumatical key and stop action. Due to very bad condition it was dismantled in 1994. Not only complete organ were moved from Silesia: also many Silesian organ parts are present in organs in Tarnów diocese. For example, in Bobowa were Amabilis register pipes with German stamps, in Łukowa – console of Silesian organ company Klimosz & Dyrszlag from Katowice cathedral, in Swoszowa – Schlag & Söhne console from ca 1900 and in Korzenna – bellow by this company from similar period. Two translocations did not succeeded: in Gawłów, the parish bought Rieger organ in Wrocław in 1953, but it was never installed there. In Górki near Mielec, the attempt was made to buy a 7-stop organ from Wrocław diocese in 1956, but it appeared too small for this church.

Keywords

PL

organy; budownictwo organowe; Dolny Śląsk; diecezja tarnowska

EN

organ; organ building; Lower Silesia; Tarnow diocese

• Publisher: Uniwersytet Opolski. Diecezjalny Instytut Muzyki Kościelnej. Katedra Muzykologii Uniwersytetu Opolskiego
• Journal: Folia Organologica. International yearbook of organ and organ music
• Year: 2020
• Issue: 3
• Pages: 7-29

Contributors

author

Pasternak Paweł

• Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie

References

• Arch1: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, teczka: Organy A−K, Protokół przeglądu technicznego organów w Chełmie z 18 czerwca 2010 r.
• Arch2: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXXVII/4, kwestionariusz dotyczący kościołów i innych obiektów sakralnych w diecezji tarnowskiej z 1968 r.
• Arch3: Archiwum parafialne w Chełmie, inwentarz kościoła w Chełmie z 1880 r.
• Arch4: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XIX/1, protokół wizytacji dziekańskiej w Chełmie z 1949 r.
• Arch5: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, teczka: Organy A−K, ankieta organowa diecezji tarnowskiej nr 41.
• Arch6: Archiwum parafialne w Muszynie, inwentarz zabytków w kościele parafialnym w Muszynie.
• Arch7: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 119, ankieta dotycząca organów – parafia Muszyna.
• Arch8: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, teczka: Organy L−R, ankieta organowa diecezji tarnowskiej nr 176.
• Arch9: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 120, ankieta dotycząca organów – parafia Zalipie.
• Arch10: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. LZ X, pismo kurii diecezjalnej wrocławskiej z 27 marca 1956 r.
• Arch11: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. LZ X, wykaz prac wykonanych przy kościele w Zalipiu w latach 1950−1970.
• Arch12: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XL/7, sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej w Zalipiu w 1970 r.
• Arch13: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 120, ankieta dotycząca organów – parafia Rzędzianowice.
• Arch14: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. LS XL, zaświadczenie wystawione przez Kurię Diecezjalną w Tarnowie 8 maja 1947 r.
• Arch15: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 119, ankieta dotycząca organów – parafia Szczepanów.
• Arch16: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXXVII/4, kwestionariusz dotyczący kościołów i innych obiektów sakralnych w diecezji tarnowskiej z 1968 r.: [Organy] z roku 1950 zabrane gdzieś z kościoła 8-głosowe.
• Arch17: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 120, ankieta dotycząca organów – parafia Sobolów.
• Arch18: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, teczka: Organy S−Ż, Protokół przeglądu technicznego organów w Sobolowie z 26 sierpnia 2010 r.
• Arch19: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn.. WK LXVIII/2, Decretum reformationis z 10−11 sierpnia 1985 r.
• Arch20: Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie, fond 146, opis 20, sprawa 231, inwentarz parafii w Łapczycy z 5 lutego 1825 r. z późniejszymi dopiskami.
• Arch21: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, luźna notatka autorstwa Ernesta Kubali.
• Arch22: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, teczka: Organy L−R, Protokół przeglądu technicznego organów w Łapczycy z 11 czerwca 2010 r.
• Arch23: Archiwum parafialne w Cikowicach, kronika parafialna, npg.
• Arch24: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXXVII/4, kwestionariusz dotyczący kościołów i innych obiektów sakralnych w diecezji tarnowskiej z 1968 r.
• Arch25: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXVI/7, sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej z 1955 r.
• Arch26: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXVII/6, sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej z 1956 r.
• Arch27: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WK XX/1, kwestionariusz wizytacji kanonicznej z 1960 r.
• Arch28: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXXVI/7, sprawozdanie ze stanu parafii Straszęcin za rok 1965.
• Arch29: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 120, ankieta dotycząca organów – parafia Straszęcin.
• Arch30: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XLIV/8, sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej z 1971 r.
• Arch31: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XLV/8, dekret powizytacyjny z 15 września 1972 r.
• Arch32: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XLVII/7, dekret powizytacyjny z 31 sierpnia 1973 r.
• Arch33: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD LXI/3, dekret powizytacyjny z 12 lutego 1992 r.
• Arch34: Archiwum Wydziału Muzyki Kościelnej Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, teczka: Organy S−Ż, Protokół z przeglądu organów w kościele par. Wszystkich Świętych w Straszęcinie z 11 lipca 1994 r.
• Arch35: Archiwum parafialne w Swoszowej, kronika parafialna, npg.
• Arch36: Narodowy Instytut Dziedzictwa, karta ewidencyjna organów w Wadowicach Górnych (opr. Piotr Rosiński, 1995).
• Arch37: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WK XI/1 i WK XXII/3, kwestionariusze wizytacji kanonicznych w Wadowicach Górnych z 1951 i 1961 r.
• Arch38: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 120, ankieta dotycząca organów – parafia Wadowice Górne.
• Arch39: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. ARz 119, ankieta dotycząca organów – parafia Gawłów.
• Arch40: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. WD XXV/4, sprawozdanie z wizytacji dziekańskiej z 1954 r.
• Arch41: Archiwum Diecezjalne w Tarnowie, sygn. LG IX, korespondencja proboszcza w Górkach z Kurią Diecezjalną w Tarnowie z 25 września i 3 października 1956 r.
• BRYLLA W.J. (2014a). Organy z Grodziszcza. „Sudety”, 156, 28−29.
• BRYLLA W.J. (2014b). Organy z Bystrzycy Górnej. „Sudety”, 154, 36−37.
• BRYLLA W.J. (2015c), Najnowsze doniesienia o losach dwóch instrumentów z powiatu świdnickiego. „Sudety”, 161, 22−23.
• GŁADYSZ A. (2011). Organy i organiści w kościołach dekanatu tuchowskiego diecezji tarnowskiej. Studium historyczno-instrumentoznawcze. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski (praca magisterska).
• KMAK K. (2009). Wkład firmy Klimosz i Dyrszlag z Rybnika w śląskie budownictwo organowe. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
• KRÓL S. (2004). Nadzór organmistrzowski: GARNCZARSKI S. (ed.), Cantate Domino canticum novum. Księga Pamiątkowa dedykowana ks. Kazimierzowi Pasionkowi. Tarnów: Biblos, 108−111.
• NOWAKOWSKI W. (1993). Organy w kościele parafialnym pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego w Ochotnicy Dolnej (studium historyczno-instrumentoznawcze). Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski (mps pracy magisterskiej).
• PRASAŁ A. (2007). Działalność organmistrzowska Theodora Böhmego: POŹNIAK G. (ed.), Śląskie organy, Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 135–142.
• PRASAŁ A. (2009). Kultura muzyczna w archidiecezji wrocławskiej w latach 1945−2003. Lublin: Polihymnia.
• RIEGER (1924). Orgelbau-Anstalt Gebrüder Rieger. Jägerndorf
• SCHLAG (1908). Zusammenstellung ausgeführter Orgelbauten von Schlag & Söhne. [Schweidnitz]
• WALTER (1912). Verzeichnis der in der Orgelbau-Anstalt Gebrüder Walter zu Guhrau ausgeführter Neubauten.
• WIECZOREK M. (2016). Instrumentarium organowe kościołów w dekanatach Tarnów-Północ, Tarnów-Wschód, Tarnów-Zachód. Kielce: Uniwersytet Jana Kochanowskiego (mps pracy magisterskiej).