Kompozycja typograficzno-wydawnicza podręczników lwowskiej firmy Kazimierza Stanisława Jakubowskiego (1868-1926)

• Authors: Gruchała Irena

Title variants

EN

The typographic layout of school course books of the Lviv publishing house of Kazimierz Stanisław Jakubowski (1868–1926)

DE

Eine typografisch-verlegerische Komposition in den Handbüchern des Lemberger Unternehmens von Kazimierz Stanisław Jakubowski (1868–1926)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Badania nad książką obejmują wszystkie aspekty jej życia, czyli wytwarzanie, rozpowszechnianie i użytkowanie. Od XVI w. stopniowo ulegał ujednoliceniu zasób typograficzny drukarń, dlatego proponowano, by badając drukarstwo XIX w., wybierać do analizy wydawnictwa jednego typu, zwracać uwagę na oprawę, kompozycję typograficzną, ilustracje, ramę wydawniczą. Tematyka ta jest jednak rzadko podejmowana przez autorów, często na marginesie innych rozważań. Niniejszy artykuł jest zaledwie drobnym przyczynkiem do historii edytorstwa określonej formy książki. Omawia się w nim kształt typograficzno-wydawniczy podręczników publikowanych przez księgarnię nakładową Kazimierza Stanisława Jakubowskiego. Jego firma powstała we Lwowie pod koniec XIX w. i pracowała do 1939 r. Okres ten należy do tzw. „czasów przednowoczesnych”, kiedy bardzo często zadania drukarza i wydawcy wykonywała jedna osoba. Podręczniki produkowane przez firmę Jakubowskiego były bardzo wysoko oceniane przez współczesnych. W artykule przedstawiono wyniki analizy 61 podręczników. Badania potwierdzają, że w tamtym czasie drukarnie dysponowały już bardzo bogatym zasobem typograficznym. W publikacjach występowało pismo bardzo różnorodne pod względem kroju i wysokości, zawsze dostosowane do wieku ucznia i możliwości jego percepcji. Stosowano wiele stylów, układając teksty prozatorskie i poetyckie. Elementy strony były starannie rozplanowane. Szerokie arginesy, interlinia dodatnia oraz tzw. puste wiersze pozostawiały dużo przestrzeni niezadrukowanej, co sprzyjało czytaniu. Zaletą tych wydawnictw było także przejrzyste dzielenie tekstu na mniejsze jednostki i precyzyjne ich oznaczanie za pomocą nagłówków. Wśród składników ramy wydawniczej zwracają uwagę różnorodne załączniki. Książki zdobiły liczne ilustracje znanych artystów, były one w większości czarno-białe. Wymienione czynniki zapewne miały wpływ na wysoką ocenę książek Jakubowskiego, jak również to, że współpracował ze znakomitymi autorami i sam był sumiennym redaktorem.

EN

The research on the book includes all the aspects of its life – manufacture, distribution and use. From the 16th century the typographic resources of printing houses became standardized. Thus, the author suggested that the analysis should apply to only one kind of publication and focus on its cover, typographic layout, illustrations, publishing framework. This subject matter is rarely addressed by authors as a separate problem. This article is a minor contribution to the history of editing of a strictly defined form of a book. It discusses the typographic and editing layout of school course books published by the bookshop of Kazimierz Stanisław Jakubowski. It was set up in Lviv at the end of the 19th century. The job of a printer and a publisher was often performed by one person. Course books printed and published by Jakubowski were highly valued by contemporary users. The article presents the findings of the analysis of 61 course books. The research confirms that printing houses of the time had rich typographic resources. The publications included various fonts of print, invariably adjusted to the age and abilities of the student. Various styles were applied in the edition of prosaic and poetic texts. Elements of the page were carefully planned. Wide margins, interline spacing and the so called empty lines left much space free of print, which facilitated reading. Another good point of the publications was the transparent division of the text into smaller units and precise distribution of headlines. Among elements of the publishing framework there are various appendices. Books were adorned with numerous illustrations, mostly black and white. The above-mentioned factors and the fact that this reliable editor cooperated with outstanding authors contributed to the fact that books published by Jakubowski were highly valued.

DE

Die Buchforschung bezieht sich auf alle Lebensaspekte eines Buches, d. i. die Herstellung, Verbreitung und Benutzung des Buches. Seit dem 16. Jahrhundert wurde der typografische Bereich der Druckereien vereinheitlicht, und man schlug vor, bei der Erforschung des Druckwesens im 19. Jahrhundert die Veröffentlichungen eines Typs zu analysieren und dabei den Einband, die typografische Komposition, die Abbildungen und den Verlagsrahmen in Betracht zu ziehen. Diese Thematik wird aber von den Autoren selten aufgenommen, meistens am Rande ihrer anderen Überlegungen. Dieser Artikel ist eigentlich nur ein kleiner Beitrag zur Geschichte des Editionswesens im Zusammenhang mit einer bestimmten Buchform. Geschildert wird hier die typografisch-verlegerische Form der Handbücher, die von der Verlagsbuchhandlung von Kazimierz Stanisław Jakubowski veröffentlicht wurden. Sein Unternehmen entstand in Lemberg im Ausgang des 19. Jahrhunderts und wirkte bis 1939. Diese Zeit gehört zu den sog. „vormodernen Zeiten“, in denen die Aufgaben des Druckers und Verlegers sehr häufig von einer Person ausgeführt wurden. Die Handbücher, die vom Unternehmen Jakubowskis herausgegeben wurden, waren von den Zeitgenossen sehr hoch bewertet. Im vorliegenden Artikel schilderte man die Ergebnisse der Analyse von 61 Handbüchern. Die Untersuchungen bestätigen, dass die damaligen Druckereien über einen sehr reichen typografischen Bestand verfügten. In den Veröffentlichungen kam eine sehr differenzierte Schrift (bezüglich der Schrifttype und der Größe) vor, immer an das Alter des Schülers und seine kognitiven Möglichkeiten angepasst. Man bediente sich vieler Stile im Satz der Prosatexte und der Dichtung. Die Seitenelemente waren sorgfältig geplant. Breite Ränder, positiver Zeilenabstand sowie die sog. leeren Verse ließen viel Platz unbedruckt, was die Lektüre komfortabler machte. Das Vorteil dieser Veröffentlichungen war auch eine durchsichtige Textgliederung in kleinere Abschnitte und ihre präzise Markierung mithilfe von Überschriften. Unter den Bestandteilen des Verlagsrahmens sind zahlreiche Anhänger bemerkenswert. Die Bücher wurden mit zahlreichen Abbildungen bekannter Künstler verziert, meistens schwarz-weiß. Die besagten Elemente hatten vermutlich Einfluss auf die hohe Bewertung der Bücher Jakubowskis ähnlich wie die Tatsache, dass er mit hervorragenden Autoren zusammenarbeitete und ein gewissenhafter Redaktor war.

Keywords

PL

Kazimierz Stanisław Jakubowski (1868-1926); Lwów; podręczniki szkolne; kompozycja typograficzna; kompozycja edytorska

EN

Kazimierz Stanisław Jakubowski (1868–1926); Lviv; school course books; typographic layout; editing layout

DE

Kazimierz Stanisław Jakubowski (1868–1926); Lemberg; Schulbücher; typografische Komposition; editorische Komposition

• Publisher: The Nicolaus Copernicus Public Provincial Library in Torun, Poland
• Journal: Folia Toruniensia
• Year: 2017
• Volume: 17
• Pages: 103-128

Dates

published

2017-11-21

Contributors

author

Gruchała Irena

• Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Jagielloński, ul. prof. Stanisława Łojasiewicza 4, 30-348 Kraków

References

• Adamczyk, Danuta. 1996. Polskie społeczne placówki wydawnicze we Lwowie w dobie autonomii galicyjskiej. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
• Bibliografia Polska 1901–1939 [online], [dostęp 7 XI 2017]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bn.org.pl/katalogi-i-bibliografie/bibliografia-narodowa/bibliografia-polska-1901-1939.
• Bringhurst, Robert. 2007. Elementarz stylu w typografii. Kraków: Design Puls.
• Bułhak, Henryk. 1977. „Metoda typograficzna w badaniach nad dawną książką”. Biuletyn Poligraficzny 2: 39–51.
• Druździel, Mieczysław, Fijałkowski, Tadeusz. 1988. Zecerstwo. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
• Encyklopedia wiedzy o książce. 1971. Red. A. Birekenmajer i B. Kocowski i J. Trzynadlowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Fiszer, Ludwik. 1959. Wspomnienia starego księgarza. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.
• Głombiowski, Karol. 1980. Książka w procesie komunikacji społecznej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Główny katalog komputerowy BN [online], [dostęp 20 VII 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://alpha.bn.org.pl/.
• Kalisz, Barbara. 1997. Słownik wydawcy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
• Kiliańczyk-Zięba, Justyna. 2015. Sygnety drukarskie w Rzeczypospolitej
• XVI wieku. Kraków: Societas Vistulana.
• Kocot, Anna. 2013. „Zagadnienia kształtu typograficznego w badaniach dawnej książki”. Terminus 15(2): 151–165.
• Kocot, Anna. 2015. Artyści „czarnej sztuki”, Kraków: Biblioteka Jagiellońska, Księgarnia Akademicka.
• Konopka, Maria. 1999. „Ruch księgarsko-wydawniczy w latach autonomii”. W Kraków–Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku. t. 4, red. J. Jarowiecki, 22–33. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Łopieński, Henryk. 1926. „Ś.p. Kaźmirz Stanisław Jakubowski”, wyd. Związek Księgarzy Polskich. Przegląd Księgarski 12(21): 401–402.
• Maleczyńska, Kazimiera. 1987. Książki i biblioteki w Polsce okresu zaborów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Ocieczek, Renarda. 1990. „O różnych aspektach badań literackiej ramy wydawniczej w książkach dawnych”. W O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych, red. R. Ocieczek, 7–19. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Podchorodecki, Leszek. 1993. Dzieje Lwowa. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
• Podręczniki szkolne i dzieła naukowe K.S. Jakubowskiego, spółki z ogr. odp. 1929. Lwów: K. S. Jakubowski.
• Polski Słownik Biograficzny. 1962–1964. Red. K. Lepszy. t. 10. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
• Sierotwiński, Stanisław. 1970. Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
• Słodkowska, Elżbieta. 1978. „Problematyka badań nad historią książki polskiej XIX w.” Studia o Książce 8: 69–80.
• Słownik pracowników książki polskiej. 1972. Red. I. Treichel. Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Smolik, Przecław. 1922. Druk i książka. Kraków: Muzeum Przemysłowe im. A. Baranieckiego.
• Smolik, Przecław. 1926. Książka i drukarz, Warszawa: Drukarnia „Rola”.
• Sowiński, Janusz. 1982. Sztuka typograficzna Młodej Polski. Wrocław: Ossolineum.
• Sowiński, Janusz. 1988. Polskie drukarstwo. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Szydłowska, Agata i Misiak, Marian. 2015. Paneuropa, Kometa, Hel. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
• Trojanowski, Edward. 1915. Odrodzenie rzemiosła polskiego, Warszawa: Towarzystwo Zdobnictwo.
• Wójcik, Ewa. 2012. „Kazimêž Stanislav Âkubovs’kij – l’vivskij vidavec’ šdručnikiv”. Visnik L’vivs’kogo Universitetu. Seriâ Knigoznavstvo, Bibliotekoznavstvo ta Informacijni Tehnologiï 7: 54–64.
• Wójcik, Ewa. 2013. „Podręczniki szkolne i opracowania dydaktyczne w repertuarze wydawców lwowskich dwudziestolecia międzywojennego”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 11: 163–175.
• Żbikowska-Migoń, Anna. 2009. „O potrzebie badań nad kształtem edytorskim polskiej książki naukowej XVIII–XIX wieku z perspektywy funkcjonalności publikacji”. W Od książki dawnej do biblioteki wirtualnej – przeobrażenia bibliologii polskiej, red. D. Degan i M. Fedorowicz, 165–186. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Identifiers

DOI

10.12775/FT.2017.007