Cechy uziarnienia vistuliańskich aluwiów w dolinie Warty, Kotlina Kolska

• Authors: Lisek Mateusz , Petera-Zganiacz Joanna

Title variants

EN

Grain size composition of the Vistulian alluvium in the Warta River valley, Koło Basin

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Badania osadów vistuliańskich wypełniających dolinę Warty wykonano w odkrywkach Koźmin Północ (Kwiatków) oraz Koźmin (Południe) PAK KWB „Adamów”. Uzasadnieniem podjęcia badań była możliwość poznania cech uziarnienia osadów dużej rzeki nizinnej w pobliżu osi doliny, w profilach sięgających podłoża przedvistuliańskiego, a celem rozpoznanie etapów depozycji osadów oraz warunków hydrodynamicznych panujących podczas ich akumulacji. W badanych profilach wyodrębniono siedem jednostek depozycyjnych. Najbardziej rozbudowaną jednostkę podzielono na kilka subjednostek. Wyniki analizy uziarnienia posłużyły do wyliczenia wskaźników Folka i Warda, które stały się podstawą wnioskowania na temat zróżnicowania dynamiki procesów sedymentacyjnych. Wykazano, że depozycja badanych aluwiów zachodząca od schyłku środkowego plenivistulianu do późnego vistulianu następowała w cyklicznie, choć nie radykalnie, zmieniających się warunkach przepływu od względnie wysokoenergetycznych po niskoenergetyczne. W późnym vistulianie i holocenie akumulowane były osady w dwóch wyraźnie wyodrębniających się facjach: korytowej i pozakorytowej, przy znacznym udziale materii organicznej w aluwiach.

EN

Vistulian deposits which fill the Warta River valley were studied in the open pits Koźmin North (Kwiatków) and Koźmin (South) of the “Adamów” Lignite Mine. The studies were conducted due to the possibility of analysing fluvial deposits of a big lowland river close to the axis of the valley, in profiles which reach a pre-Vistulian background. The aim of the research was to establish the phases of deposition and hydrodynamic conditions during the accumulation. In the studied profiles, seven depositional units have been distinguished, and one of them – the thickest – was divided into seven subunits. The results of the grain size analysis were used to calculate the Folk and Ward coefficients, as the basis for interpretations of differentiation in sedimentary environment dynamics. The deposition, which took place from the end of the Middle Plenivistulian to the Late Vistulian, was characterized by cyclic, but rather mild, transitions from rather high energetic to low energetic conditions. During the Late Vistulian and Holocene, alluvium has been accumulated in two clearly distinguishing facies: channel and overbank, with high content of organic matter.

Keywords

PL

aluwia; wskaźniki uziarnienia; warunki hydrodynamiczne; plenivistulian; późny vistulian; Polska Środkowa

EN

alluvium; grain size composition coefficients; hydrodynamic conditions; Plenivistulian; Late Vistulian; Central Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2017
• Volume: 106
• Pages: 225-241

Dates

published

2017

Contributors

author

Lisek Mateusz

• Pracownia Geologiczno-Inżynierska sp. z o.o. sp.k

author

Petera-Zganiacz Joanna

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

References

• Brodzikowski K. 1992. Rola i zakres sedymentologicznych badań litofacjalnych w geologii i geomorfologii glacjalnej. W: K. Brodzikowski, T. Zieliński, B. Gruszka (red.) Problemy sedymentacji glacilimnicznej. Materiały letniej szkoły sedymentologicznej. Murzynowo wrzesień 1992: 7-56.
• Czarnik J. 1972. Paleogeografia okolic Turka w górnym trzeciorzędzie i plejstocenie. Studia Geologica Polonica 40: 1-165.
• Czubla P., Forysiak J., Petera-Zganiacz J. 2010. Lithologic and petrographic features of tills in the Koźmin region and their value for stratigraphical interpretation of the deposits of the Koźmin glacial lake, central Poland. Geologija 52(1-4): 1-8.
• Czubla P., Forysiak J., Petera-Zganiacz J., Grajoszek M., Wiśniewska M. 2013. Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych w dolinie Warty (stanowisko Koźmin-Północ). Przegląd Geologiczny 61(2): 120-126.
• Dzieduszyńska D., Twardy J. 2014. Ogólna charakterystyka stanowiska Koźmin Las. Acta Geographica Lodziensia 102: 11-21.
• Dzieduszyńska D.A., Kittel P., Petera-Zganiacz J., Brooks S.J., Korzeń K., Krąpiec M., Pawłowski D., Płaza D.K., Płóciennik M., Stachowicz-Rybka R., Twardy J. 2014. Environmental influence on forest development and decline in the Warta River valley (Central Poland) during the Late Weichselian. Quaternary International 324: 99-114.
• Folk R.L., Ward W.C. 1957. Brazos River bar: a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3-26.
• Forysiak J. 2005. Rozwój doliny Warty między Burzeninem a Dobrowem po zlodowaceniu warty. Acta Geographica Lodziensia 90: 1-116.
• Gębica P. 1995. Ewolucja doliny Wisły pomiędzy Nowym Brzeskiem a Opatowcem w vistulianie i holocenie. Dokumentacja Geograficzna PAN 2: 1-91.
• Gilewska S. 1991. Współczesne środowisko przyrodnicze. Rzeźba. W: L. Starkel (red.) Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 248-296.
• Goździk J.S. 1995. Wpływ procesów eolicznych na genezę górnoplenivistuliańskich aluwiów w Środkowej Polsce. Acta Universitatis Lodzien¬sis, Folia Geographica 20: 99-108.
• Goździk J.S. 1999. Sediments of periglacial environment from Pleistocene deposits in the Bełchatów opencast mine. Łódź Periglacial Symposium „Periglacial Environments: Past, Present and Future”, Łódź 27-30 September 1999, Exc. III: 75-82.
• Goździk J.S., Zieliński T. 1999. Plenivistulian and Late Vistulian sediments of the Struga Żłobnicka series – a characteristic example of valley infill in central Poland. Łódź Periglacial Symposium „Periglacial Environments: Past, Present and Future”, Łódź 27-30 September 1999, Exc. III: 82-84.
• Harasimiuk M. 1991. Vistulian glacial cycle of the fluvial processes development in the valley of the middle Wieprz River (SE Poland). Annales UMCS 46: 81-109.
• Kaiser K., Lorenz S., Germer S., Juschus O., Küster M., Libra J, Bens O., Hütti R.F. 2012. Late Quaternary evolution of rivers, lakes and peatlands in northeast Germany reflecting past climates and human impact – an overview. E&G Quaternary Science Journal 61: 103-132.
• Kalicki T. 1991. The evolution of the Vistula river valley between Cracow and Niepołomice in Late Vistulian and Holocene times. Geographical Studies, Special Issue 6: 11-37.
• Kalicki T. 1993. Studia nad późnoglacjaną i holoceńską ewolucją wybranych dolin rzecznych na Białorusi. Folia Geographica Ser. Geogr.-Phys. 24/25: 73-84.
• Kamiński J. 1993. Późnoplejstoceńska i holoceńska transformacja doliny Moszczenicy. Acta Geographica Lodziensia 64: 1-104.
• Kasse C. 1998. Depositional model for cold – climate tundra rivers. W: G. Benito, V.R. Baker, K.J. Gregory (red.) Paleohydrology and Environmental Change. Willey and Sons, Chichester: 83-97.
• Kasse C., Bohncke S.J.P., Vandenberghe J. 1995a. Fluvial periglacial environments, Climate and vegetation during the Middle Weichselian in the northen Netherlands with special Reference to the Hengelo Interstadial. Mede¬delingen Rijks Geological Dienst 52: 387-414.
• Kasse C., Vandenberghe J., Bohncke S.J.P. 1995b. Climatic change and fluvial dynamics of the Maas during the late Weichselian and early Holocene. Palaoklimaforschung/Palaeo¬clima¬te Research 14: 123-150.
• Klatkowa H., Załoba M., Forysiak J. 1996. Nowy profil osadów plejstoceńskich i holoceńskich w środkowej Polsce. III Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski“, Wigry: 17.
• Kobojek E. 2000. Morfogeneza doliny Rawki. Acta Geographica Lodziensia 77: 1-157.
• Koster E.H. 1978. Transverse rib; their characteristics, origin and paleohydrologic significance. W: A.D. Miall (red.) Fluvial sedimentology. Can. Soc. Petrol. Mem. 5: 161-186.
• Kozarski S. 1983. River channel changes in the middle reach of the Warta Valley, Great Poland Lowland. Quaternary Studies in Poland 4: 159-169.
• Kozarski S. 1991. Warta – a case of a lowland river. W: L. Starkel, K.J. Gregory, J.B. Thornes (red.) Temperate paleohydrology. Wiley and Sons, Chichester: 189-215.
• Krzemiński T. 1965. Przełom doliny Warty przez Wyżynę Wieluńską. Acta Geographica Lodziensia 21: 1-95.
• Krzyszkowski D. 1990. Middle and Late Weichselian stratigraphy and palaeoenvironments in central Poland. Boreas 19: 333-350.
• Lisek M. 2017. Interpretacja sedymentologiczna osadów doliny Warty w okolicach Koźmina. Maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii WNG UŁ.
• Manikowska B. 1996. Dwucykliczność ewolucji środowiska peryglacjalnego w Polsce Środkowej podczas Vistulianu. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 373: 97-106.
• Marks L., Ber A., Gogołek W., Piotrowska K. (red.) 2006. Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Mycielska-Dowgiałło E. 1995. Wybrane cechy teksturalne osadów i ich wartość interpretacyjna. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego: 220-235.
• Mycielska-Dowgiałło E., Ludwikowska-Kędzia M. 2011. Alternative interpretations of grain-size data from Quaternary deposits. Geologos 17(4): 189-203.
• Pazdur M., Stankowski W., Tobolski K. 1980. Litologiczna i stratygraficzna charakterystyka profilu z kopalnymi utworami organogenicznymi w Malińcu koło Konina. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 33: 79-88.
• Petera J. 2002. Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim i ich wymowa paleogeograficzna. Acta Geographica Lodziensia 83: 1-174.
• Petera-Zganiacz J. 2007. Osady rzeki plenivistuliańskiej w Koźminie. Acta Geographica Lodziensia 93: 43-56.
• Petera-Zganiacz J., Dzieduszyńska D.A., Twardy J., Pawłowski D., Płóciennik M., Lutyńska M., Kittel P. 2015. Younger Dryas flood events: A case study from the middle Warta River valley (Central Poland). Quaternary International 386: 55-69.
• Petera-Zganiacz J., Piotrowska M., Twardy J., Dzieduszyńska D., Okupny D., Forysiak J., Rzepecki S. w druku. Environmental conditions as a key factor in the functioning of wells at a settlement from the Roman period of the Iron Age. Quaternary International https://doi. org/10.1016/j.quaint.2017.08.046
• PN-R-04032 1998. Gleby i utwory mineralne – pobieranie próbek i oznaczanie składu granulometrycznego. PKN.
• Rotnicki K. 1987. Main phases of erosion and accumulation in the Prosna Valley in the last glacial – interglacial cycle. Geographia Polonica 53: 53-65.
• Rotnicki K., Młynarczyk Z. 1989. Późnovistuliańskie i holoceńskie formy i osady korytowe środkowej Prosny i ich paleohydrologiczna interpretacja. Wyd. Nauk. UAM, Seria Geografia 43: 1-76.
• Rutkowski J. 1995. O opróbowaniu i reprezentatywności wyników w badaniach litologicznych. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego: 9-29.
• Stankowski W., Krzyszkowski D. 1991. Stratygrafia czwartorzędu okolic Konina. W: W. Stankowski (red.) Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin–Turek. Instytut Badań Czwartorzędu UAM, Poznań: 11-31.
• Starkel L. 1991. The Vistula River Valley: a case study for Central Europe. W: L. Starkel, K.J. Gregory, J.B. Thorne (red.) Temperate paleohydrology. Wiley and Sons, Chichester: 171-188.
• Starkel L. 2000. Chronology of phases of various fluvial activity, of erosion and deposition in the Vistula catchment during the Late Quaternary. Geochronometria 19: 53-58.
• Superson J. 1996. Funkcjonowanie systemu fluwialnego wyżynnej części dorzecza Wieprza w zlodowaceniu wisły. Wyd. UMCS, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi. Rozprawy habilitacyjne 53: 1-280.
• Szmańda J.B. 2011. Zapis warunków depozycji w uziarnieniu aluwiów pozakorytowych. Landform Analysis 18: 1-9.
• Trzmiel B. 1996. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej w skali 1:50 000, ark. Turek (550). PIG, Warszawa: 1-47.
• Turkowska K. 1988. Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geographica Lodziensia 57: 1-157.
• Turkowska K. 1990. Main fluvial episodes in the Ner Valley in the last 22 000 years; a detail study in Lublinek near Łódź, Central Poland. Quaternary Studies in Poland 9: 85-99.
• Turkowska K. 1995. Recognition of valleys evolution during the Pleistocene-Holocene transition in non-glaciated regions of Polish Lowlands. Biuletyn Peryglacjalny 34: 209-227.
• Turkowska K. 1997. Stan wiedzy na temat rozwoju dolin ekstraglacjalnych na Niżu Polskim w okresie przejściowym plejstocen–holocen. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 1: 67-87.
• Turkowska K. 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Wyd. UŁ, Łódź: 1-238.
• Turkowska K., Petera J., Forysiak J., Miotk-Szpi¬ganowicz G. 2000. Morfogeneza powierzchni Kotliny Kolskiej w okolicach Koźmina. Acta Geographica Lodziensia 78: 98-134.
• Twardy J. 2014. Litologiczna charakterystyka osadów w stanowisku Koźmin Las i ich interpretacja paleogeograficzna. Acta Geographica Lodziensia 102: 23-38.
• van Huissteden J. 1990. Tundra rivers of the last glacial: sedimentation and geomorphological processes during the Middle Pleniglacial in Twente, eastern Netherlands. Mededelingen Rijks Geological Dienst 44(3): 1-138.
• Wachecka-Kotkowska L. 2004. Ewolucja doliny Luciąży – uwarunkowania klimatyczne a lokalne. Acta Geographica Lodziensia 86: 1-161.
• Zieliński T., Goździk J. 2001. Palaeoenvironmental interpretation of a Pleistocene alluvial succession in central Poland: sedimentary facies analysis as a tool for palaeoclimatic inferences. Boreas 30: 240-253.

Identifiers

ISSN

0065-1249