Historia organów w najstarszych polskich klasztorach sióstr klarysek

• Authors: Matog piotr

Title variants

EN

The history of the church organs in the oldest polish monasteries of the Clarisse Sisters

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę szczegółowego opracowania historii organów w dwóch najstarszych polskich klasztorach sióstr klarysek: w Starym Sączu i Krakowie. Pierwsza wzmianka o organach w kościele klasztornym w Starym Sączu pochodzi z 1599 r. W 1618 r. zawarto umowę na wybudowanie nowego instrumentu z organmistrzem Andrzejem ze Lwowa. W 1698 r. Krzysztof Lenartowicz zobowiązał się do powiększenia organów o sekcję pozytywu. Instrument ten, znajdujący się w prezbiterium, został zlikwidowany w 1889 r. Na początku roku następnego ukończono w nawie głównej montaż nowych organów, zbudowanych przez firmę Gebrüder Rieger z Jägerndorf. Instrument ten istnieje do chwili obecnej, a jego osobliwością są dwa stoły gry: jeden dla świeckiego organisty (po stronie nawy głównej), drugi dla siostry zakonnej (w chórze zakonnym). Przy świątyni znajduje się kaplica św. Kingi. W 1748 r. na jej wyposażeniu znajdował się pozytyw, natomiast obecny instrument pochodzi z 1897 r. i również jest dziełem firmy Gebrüder Rieger z Jägerndorf. Na przestrzeni wieków pozytywy istniały również w innych miejscach starosądeckiego klasztoru: w kaplicy zwanej „Loretem” oraz w chórze zakonnym. Do dziś w klasztornych zbiorach zachowały się dwa niezwykle cenne pozytywy przenośne, pochodzące zapewne z epoki baroku. W kościele św. Andrzeja przy klasztorze sióstr klarysek w Krakowie instrument istniał już w połowie XV w. Nowe organy powstały między 1666 a 1675 r. Kolejny instrument, zlokalizowany w prezbiterium, został wybudowany w latach 1776-1779 przez Jana (?) Sitarskiego z Krakowa. Organy były kilkakrotnie naprawiane. Do chwili obecnej zachował się jedynie rokokowy prospekt po tym instrumencie. Istniejące za prospektem obecne organy zostały ukończone w 1908 r. przez Aleksandra i Kazimierza Żebrowskich z Krakowa. Oprócz instrumentu w prezbiterium kościół klasztorny był wyposażony w pozytyw stojący na chórze zakonnym. Pierwsza wzmianka o naprawie tamtejszego instrumentu pochodzi z 1778 r., natomiast ok. 1793 r. chór zakonny wyposażono w nowy pozytyw, kilkakrotnie remontowany, a następnie w 1909 r. przekazany do kościoła „na Puszczy” w Dukli. Przedstawione w artykule dzieje organów świadczą o bogatej kulturze muzycznej zakonu sióstr klarysek.

EN

The article constitutes an attempt at a detailed study of the history of church organs in the two oldest Polish monasteries of the Clarisse Sisters: in Stary Sącz and in Cra-cow. The first mention of the organ in the monastery church in Stary Sącz comes from 1599. In 1618 a contract to build a new instrument was signed with an organ builder Andrzej from Lvov. In 1698 Krzysztof Lenartowicz committed himself to add a posi-tive section to the organ. The instrument, located in the presbytery, was removed in 1889. At the beginning of the following year a new organ, built by Gebrüder Rieger company from Jägerndorf, was installed in the main aisle. The instrument exists until the present day and its characteristic features are two consoles: one for a lay organ player (on the side of the main aisle), the second for a nun (in the convent choir). In 1748 there was a positive in the church chapel of St. Kinga, while the present instrument comes from 1897 and was also built by the Gebrüder Rieger company from Jägerndorf. During the ages positives were present also in other parts of the Stary Sącz Convent: in the chapel called “Loret” and in the convent choir. Until the present day two extremely valuable, most probably baroque, portable positives have remained. In St. Andrew’s Church at the Clarisse Convent in Cracow an organ was present already in the half of the 15th century. A new instrument was built between 1666 and 1675. Another one, located in the presbytery, was built in the years 1776-1779 by Jan (?) Sitarski from Cracow. The organ was frequently repaired. Only a rococo prospect from this instrument has remained until the present day. The present organ behind the prospect was completed in 1908 by Aleksander and Kazimierz Żebrowski from Cra-cow. Apart from the instrument in the presbytery, the convent church was furnished with a positive located in the convent choir. The first mention of a reparation of the instrument comes from 1778, while about 1793 the convent choir was furnished with a new positive, renovated several times and transferred to the Church of St. John from Dukla Forest in 1909. The history of the organs presented in the article testify to the rich musical culture of the Clarisse Order.

Keywords

PL

organy; klaryski; Stary Sącz; Kraków

EN

pipe organ; Order of St. Clares; Stary Sącz; Cracow

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2014
• Volume: 122
• Pages: 33-66

Contributors

author

Matog piotr

References

• Babnis M., Kultura organowa Galicji, Słupsk 2012;
• Cempura H., Kultura muzyczna klasztoru PP. Klarysek w Starym Sączu w latach 1700-1782, Tarnów 2009;
• Cesarska i Królewska Nadworna Fabryka Organów Kościelnych Braci Rieger w Karniowie (kopia katalogu firmowego w posiadaniu autora);
• Chwałek J., Ochrona zabytkowych organów w Polsce w latach 1967-1977 [w:] Organy i muzyka organowa, red. J. Krassowski [i in.], Gdańsk 1977, s. 99-112;
• Chwałek J., Organy przenośne (XVII w.). Dokumentacja techniczno-konserwatorska wykonana na zlecenie Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Lublin 1975, maszynopis w Dziale Rzemiosła Artystycznego i Kultury Materialnej Muzeum Narodowego w Krakowie;
• Chwałek J., Organum scriniale de Cracovia [w:] Organy i muzyka organowa VI, red. J. Krassowski, Gdańsk 1986, s. 231-247;
• Chwałek J., Positivum scriniale de Sandecz Antiqua [w:] Complexus effectuum musicologiae. Studia Miroslao Perz septuagenario dedicata, red. T. Jeż, Kraków 2003, s. 99-106;
• Chwałek J., Z badań nad organami przenośnymi w Polsce [w:] Teologia a antropologia, Kongres Teologów Polskich 21-23 IX 1971, Kraków, brak roku wydania, s. 348-351;
• Czepiel K., Zapiski konserwatorskie „kierownika” [w:] Artificium Ars Scientia. Księga jubileuszowa w 80. rocznicę urodzin Ks. Profesora Jana Chwałka, red. M. Szymanowicz, Lublin 2010, s. 377-396;
• Falk W., Wstępne dane dotyczące instrumentarium organowego na terenie Beskidu Niskiego [w:] Organy i muzyka organowa, red. J. Krassowski [i in.], Gdańsk 1977, 113-125;
• Gołos J., Polskie organy i muzyka organowa, Warszawa 1972;
• Henkel H., Besaitete Tasteninstrumente, Frankfurt/Main 1994;
• K. u. k. Hof-Orgel Fabrik Gebrüder Rieger (kopia katalogu firmowego w posiadaniu autora);
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, red. J. Szablowski, Warszawa 1953;
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, cz. II, red. A. Bochnak i J. Samek, Warszawa 1971;
• Krasnowolski B. [i in.], Stan ewidencji zabytkowych organów i prospektów organowych województwa krakowskiego [w:] Materiały i sprawozdania konserwatorskie, red. M. Kornecki, Kraków 1975, s. 103-213;
• Kulig J., Niezrealizowane organy Józefa Sitarskiego w katedrze na Wawelu [w:] „Pro Musica Sacra” 2011, nr 9, s. 77-88;
• Kulig J., Organy Józefa Sitarskiego w opactwie OO. Cystersów w Jędrzejowie – arcydzieło polskiej XVIII-wiecznej sztuki organmistrzowskiej [w:] Artificium Ars Scientia. Księga Jubileuszowa w 80. rocznicę urodzin Ks. Profesora Jana Chwałka, red. M. Szymanowicz, Lublin 2010, s. 289-313;
• Kunz A., Działalność Pracowni Konserwacji Organów Zabytkowych przy PP. Pracowniach Konserwacji Zabytków w Krakowie w latach 1972-1978, Kraków 1980, maszynopis pracy magisterskiej w Archiwum Akademii Muzycznej w Krakowie;
• Pietrzyk A., Działalność organmistrzowska rodziny Biernackich [w:] Organy i muzyka organowa IV, red. J. Krassowski [i in.], Gdańsk 1982, s. 157-176;
• Radzikowski W. E., Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902;
• Rosół S., Święta Kinga. Jej klasztor i miasto Stary Sącz, Nowy Sącz 1892;
• Sapalski A., Przewodnik dla organistów, Kraków 1880;
• Schindler J. P., Der Nümberger Orgelbau des 17. Jahrhunderts, Michaelstein/Blankenburg 1991;
• Spis ludności miasta Krakowa z r. 1910, Kraków 1910, t. II;
• Stanisława Tomkowicza inwentarz zabytków powiatu sądeckiego, opr. P. i T. Łopatkiewiczowie, Kraków 2007, cz. 1-2;
• Stefański P., Wspomnienia z Jastarni (1917-1939), Gdynia 2006;
• Szymanowicz M., Organy w kościołach Diecezji Radomskiej, Lublin 2006;
• Wargowski W., Muzyka w kościele św. Andrzeja w Krakowie [w:] „Hosanna” 1929, nr 3, s. 41-43.