Recepcja symbolu gryfa na Pomorzu Zachodnim

• Authors: Kryśkiewicz Hadrian L.

Title variants

EN

Reception of the Symbol of Griffin in Western Pomerania

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The paper deals with the ambiguous origination of the symbol of Griffin in the Duchy of Pomerania, i.e. the way how the motif was implemented in the Pomeranian culture, as well as when it happened and in which form. The paper includes an analysis of the oldest iconographic relics from Pomerania with an image of Griffin and it offers some explanations why that symbol appeared in the Duchy. The paper also provides some information on the origin of the symbol as far back as the ancient and medieval times.

Keywords

PL

Pomorze Zachodnie; gryf; sztuka

EN

Western Pomerania; Griffin; art

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przegląd Zachodniopomorski
• Year: 2014
• Issue: 4
• Pages: 33-67

Contributors

author

Kryśkiewicz Hadrian L.

References

• Wydania źródłowe Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, z łacińskiego na język polski przełożone przez ks. d. Jakóba Wujka, Warszawa 1966 [reprint z 1599 r.]. Dante Alighieri, Boska Komedja, tłum. J. Korsak, Warszawa 1860. Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, oprac. H. Gesztoft-Gasztold, Wrocław 2004. [Lucjusz] Flawiusz Filostratos, Żywot Apolloniusza z Tiany, oprac. I. Kania, Kraków 1997. Focjusz, Biblioteka, t. I–IV, oprac. O. Jurewicz, Wrocław 2004. Herodot, Dzieje, oprac. S. Hammer, wyd. IX, Warszawa 2011. Kantzow T., Pomerania. Eine pommersche Chronik aus dem sechszehnten Jahrhundert, ed. G. Gaebel, Bd. I, Stettin 1908. Kantzow T., Pomerania. Kronika pomorska z XVI wieku, tłum. K. Gołda, T. I (Księga 1 i 2), Szczecin 2005. [Niesiecki K.] Herbarz polski podług Niesieckiego, treściwie ułożony i wypisami z późniejszych autorów, z różnych akt grodzkich i ziemskich, z ksiąg i akt kościelnych oraz z dokumentów familijnych powiększony i wydany, ed. J.N. Boborowski, T. IV, Lipsk 1839. Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858. Pausanias, Graeciae Descriptio, Vol. I–III, ed. F. Spiro, Leipzig 1903. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Edycja Milenijna [Biblia Tysiąclecia], oprac. Zespół Biblistów Polskich, wyd. IV, Poznań 1991. C. Plinius Secundus [maior], Naturalis historia, ed. K.F.T. Mayhoff, Lipsiae 1906. Pomponius Mela, De Situ Orbis/De chorographia, trad. M.L. Baudet, Paris 1843. Saxo Grammaticus, Gesta Danorum, ed. J. Olrik, H. Raeder, Hauniae 1931–1957. Opracowania Allport J.L., Three Early Christian Interpretations of Nature and Scripture: The Physiologus, Origen, and Basil, Princeton 1984. Bahrfeldt E., Zur mittelalterlichen Münzkunde Pommerns, Berlin 1893. Barthold F.W., Geschichte von Rügen und Pommern, Bd. II, Hamburg 1840. Białecki T., Herby miast Pomorza Zachodniego, Szczecin 1991. Bieniak J., Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, w: Sztuka i ideologia XV wieku: materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk. Warszawa, 1–4 grudzień 1976 r., red. P. Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 165–210. Biewer L., Die Geschichte des pommerschen Greifenwappens. Ein Beitrag zur Staatssymbolik in den neuen Bundeslӓndern, BS, NF, Bd. LXXIX (1993), s. 44–57. Birkenmajerowa Z., Rodowód średniowiecznych Gryfitów śląskich, RTPNnŚ, T. V (1936), s. 215–225. Black J., Green A., Rickards T., Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia. An Illustrated Dictionary, London 1992. Bobowski K., Dawne pieczęcie na Pomorzu Zachodnim. Zabytki prawa i kultury z epoki Gryfitów, Szczecin 1989. Bobowski K., Ze studiów nad pieczęciami i systemami sfragistycznymi stosowanymi na Pomorzu Zachodnim do końca XIII w., PZP, T. I (XXX), 1986, z. 1, s. 117–135. Bolduan T., Gryf: godło Pomorza, Gdańsk 1971. Bolduan T., Rodowód gryfa, „Litery”, R. VIII, 1969, nr 5, s. 31–33. Boras Z., Książęta Pomorza Zachodniego. Z dziejów dynastii Gryfitów, wyd. III, Poznań 1996. Borchers W., Der Camminer Domschatz, Stettin 1933. Boroń P., „Rex Pomeranorum” – o próbie awansu w hierarchii władców pomorskich w XII wieku, w: Ekskluzywne życie — dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich (Wolińskie Spotkania Mediewistyczne I), red. M. Rębkowski, Wolin 2011, s. 117–131. Bruski K., Sambor II, w: Ludzie pomorskiego średniowiecza. Szkice biograficzne, Gdańsk–Wrocław 1981, s. 114–118. Brzustowicz G., Heraldyka książąt zachodniopomorskich (XIII–XVII wiek), PZP, T. VI (XXXV), 1991, z. 2, s. 109–117. Buske N., Wappen, Farben und Hymnen des Landes Mecklenburg-Vorpommern. Eine Erlӓuterung der neuen Hoheitszeichen des Landes verbunden mit einem Gang durch die Geschichte der beiden Landesteile dargestellt an der Entwicklung ihrer Wappenbilder, Bremen 1993. Chevalier J., Gheerbrant A., Dictionaire des symboles, mythes, rêves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, vol. III, Paris 1974. Collon D., Ancient Near Eastern Art, London 1995. Curley M.J. (ed.), Physiologus: A Medieval Book of Nature Lore, 2 ed., Chicago 2009. Curschmann F., Das pommersche Wappen, Uns. Pomm., Bd. 22, Jg. 1937, H. 1/2, s. 11–17. Curschmann F., Die Belehnung Herzog Bogislavs I. von Pommern im Lager von Lübeck 1181, Pomm. Jbr., Bd. XXXI (1937), s. 5–33. Dannenberg H., Münzgeschichte Pommerns im Mittelalter, Berlin 1893. Dziadulewicz S., Drobiazgi heraldyczne, MH, R. XVII, 1938, nr 10, s. 155–158. Eggert H., Der Dom zu Cammin, Erfurt 1935. Eggert O., Dӓnisch-wendische Kӓmpfe in Pommern und Mecklenburg (1157–1200), BS, NF, Bd. XXX (1928), H. 2, s. 1–76. Eggert O., Die Wendenzüge Waldemars I. und Knuts v. Dänemarck nach Pommern und Mecklenburg, BS, NF, Bd. XXIX (1927), s. 7–149. Filipowiak W., Die Bedeutung Wolins im Ostseehandel, w: Society and trade in the Baltic during the Viking Age. Papers of the VIIth Visby Symposium held at Gotlands Fornsal, Gotland’s Historical Museum, Visby, August 15th – 19th, 1983, ed. S.-O. Lindquist, „Acta Visbyensia”, vol. 7, s. 121–138. Filipowiak W., Port wczesnośredniowiecznego Wolina, MZP, t. II (1956/58), s. 183–208. Filipowiak W., Wolin – die Entwicklung des Seehandelszentrum im 8.–12. Jh., Slav. Ant. XXXVI, 1995, s. 93–104. Filipowiak W., Wollin – ein frühmittelalterliches Zentrum an der Ostsee, w: Europas Mitte um 1000: Beiträge zur Geschichte, Kunst und Archäologie, hrsg. von A. Wieczorek, H.-M. Hinz, Bd. I, Mannheim 2000, s. 153–155. Fontana D., The Secret Language of Symbols – A Visual Key to Symbols and Their Meanings, San Francisco 1994. Forstner D. (OSB), Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. P. Pachciarek, R. Turzyński, W. Zakrzewska, Warszawa 1990. Galbreath D.L., Jéquier L., Lehrbuch der Heraldik, München 1978. Gaziński R., Horoszko G., The Ducal Griffin in the Coinage of West Pommerania, ZN, T. VII (2012), s. 155–184. Gładysz M., The Forgotten Crusaders. Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Centuries, Leiden 2012. Górski K., Ród Odrowążów w wiekach średnich, RPTHwL, R. VIII–IX (1927–1928), s. 1–107. Górzyński S., Jońca A., Kochanowski J., Herby szlachty polskiej, wyd. III, Warszawa 1990. Graves R., Mity greckie, tłum. H. Krzeczkowski, wyd. V, Warszawa 1992. Grodecki R., Polska wobec idei wypraw krzyżowych, PW, R. II, T. VII (Październik–Grudzień 1923), s. 103–116. Gumowski M., Handbuch der polnischen Heraldik, Graz 1969. Gumowski M., Handbuch der polnischen Siegelkunde, Graz 1966. Gumowski M., Pieczęcie książąt pomorskich, ZTNwT, T. 16 (1950), z. 1, s. 1–66. Güttner-Sporzyński D. von, Piastowie a idea wypraw krzyżowych w czasie pierwszej i drugiej wyprawy krzyżowej, w: Kościół w monarchiach Przemyślidów i Piastów. Materiały z konferencji naukowej (Gniezno 21–24 września 2006 roku), red. J. Dobosz, Poznań 2009, s. 139–150. Karczewska J., Symbolika lwa w heraldyce ziem środkowopolskich (kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka) w średniowieczu, w: Lwy w heraldyce i sztuce europejskiej. Międzynarodowa konferencja historyczna (Gdańsk, 23 października 2008), oprac. T. Maćkowski, Gdańsk 2008, s. 60–63. Kiersnowski R., Denary zachodnio-pomorskie z drugiej połowy XII wieku, WN, T. IV (1960), z. 4, s. 209–232. Kiersnowski R., Główne momenty rozwoju środków wymiany na Pomorzu wczesnofeudalnym, WA, T. XXIII (1956), z. 3, s. 229–251. Kiersnowski R., Mennice i mincerze na Pomorzu Zachodnim w drugiej połowie XII wieku, MZp, t. VI (1960), s. 315–340 [s. 341–342 tab.]. Kiersnowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988. Kiersnowski R. (oprac.), Herman Dannenberg, „Monety pomorskie w średniowieczu. Tablice”, Warszawa 1967. Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002. Kochanowska J., Skarby Katedry w Kamieniu Pomorskim, Szczecin 2004. Kostrzewski J., Kurhany mówią..., w: Pomorze Zachodnie, red. J. Deresiewicz, wyd. II (cz. I), Poznań 1949, s. 65–79. Kurnatowski S., Kurnatowska Z., Rola szlaków komunikacyjnych w wykreowaniu i dalszym rozwoju wczesnopaństwowych ośrodków stołecznych, w: Instantia est mater doctrinae. Księga jubileuszowa prof. dr. hab. Władysława Filipowiaka, red. E. Wilgocki, Szczecin 2001, s. 93–100. Labuda G., Pomorze Zachodnie w obronie swej niezawisłości w XII–XVI wieku, w: Z dziejów wojennych Pomorza Zachodniego. Cedynia 972 – Siekierki 1945, red. B. Miśkiewicz, Poznań 1972, s. 120–171. Labuda G., Ślaski K., Charakterystyka geograficzno-historyczna Pomorza, w: Historia Pomorza, red. G. Labuda, T. I (Do roku 1466), cz. I, wyd. II, Poznań 1972, s. 15–51. Leonard W., Das grosse Buch der Wappenkunst, München 1976. Leszczyc Z., Herby szlachty polskiej. Faksymile pierwodruku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1995 [reprint]. Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. bp K. Romaniuk, Poznań 1989. Łosiński W., Z badań nad przemianami gospodarczymi w starszych fazach wczesnego średniowiecza na Pomorzu Zachodnim, Arch. Pol., T. 16 (1971), z. 1–2 [Profesorowi doktorowi Witoldowi Henslowi w 35-lecie pracy naukowej], s. 431–444. Makowski B., Sztuka na Pomorzu. Jej dzieje i zabytki (Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego, T. IX, red. J. Borowik), Toruń 1932. Małecki A., Studya heraldyczne, T. I–II, Lwów–Warszawa 1890. Mikucki S., Herb Pomorza polskiego w świetle źródeł, cz. I: Do czasów Długosza, Tarnowskie Góry 1928. Myśliński K., Bogusław I, książę Pomorza Zachodniego, Bydgoszcz–Gdańsk–Szczecin 1948. Olmstead A.T., Dzieje imperium perskiego, tłum. K. Wolicki, Warszawa 1974. Oswald G., Lexikon der Heraldik: Von Apfelkreuz bis Zwillingsbalken, Leipzig 1984. Peck H. T. (ed.), Harper’s Dictionary of Classical Literature and Antiquities, New York 1898. Peters E., Der griechische Physiologus und seine orientalischen Übersetzungen, Berlin 1898. Piech Z., Uwagi o genezie i symbolice herbów książąt kujawskich, SH, R. 30, 1987, z. 2, s. 175–190. Piekosiński F., Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899. Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, cz. I: Doba piastowska, Kraków 1899. Piekosiński F., Poczet rodów szlachty polskiej wieków średnich, Lwów 1911. Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, wyd. III, Warszawa 1983. Piniński J., Monety czeskie i morawskie na Pomorzu we wczesnym średniowieczu, w: Najnowsze badania nad numizmatyką i sfragistyką Pomorza Zachodniego. Materiały z konferencji naukowej „50 lat Działu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Szczecinie” 19–20 września 2002 roku, red. G. Horoszko, Szczecin 2004, s. 53– 61. Piskorski J.M., Pomorze Zachodnie: ziemia, ludzie, historia, w: Pomorze Zachodnie poprzez wieki, red. J.M. Piskorski, Szczecin 1999, s. 5–12. Pyl T., Die Entwicklung des Pommerschen Wappens, im Zusammenhang mit den Pommerschen Landestheilungen nach den urkundlichen Quellen des Greifswalder Raths und Universitӓter Archivs („Pommersche Geschichtsdenkmӓler”, Bd. 70), Greifswald 1894. Reclam H.H., Der Pommersche Greif, w: Pommern. Kunst, Geschichte, Volkstum, Jg. 18, 1980, H. 1, s. 4–10. Redford D. B. (ed.), The Ancient Gods Speak: a Guide to Egyptian Religion, Oxford 2002. Renn G., Die Bedeutung des Namens „Pommern” und die Bezeichnungen für das heutige Pommern in der Geschichte („Greifswalder Abhandlungen zur Geschichte des Mittelalters”, H. 8), Greifswald 1937. Roaf M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East, Oxford 2000. Rozenkranz E., Dzieje Tczewa, Koszalin 1999. Rozenkranz E., Początki i ustrój miast Pomorza Gdańskiego do schyłku XIV stulecia, Gdańsk 1962. Rusakiewicz A., Najdawniejsze godła książąt wschodniopomorskich: lilia i gryf, w: Biskupi, lennicy, żeglarze, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2003, s. 147–188. Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, wyd. II, Szczecin 2005. Scheibelreiter G., Heraldik, Wien 2006. Sell J.J., Geschichte des Herzogtums Pommern von den ältesten Zeiten bis zum Tode des letzten Herzogs, oder bis zum Westfälischen Frieden 1648, Bd. I (Von der Teilung Pommerns in Slavien und Pommerellen bis zur Teilung in das Herzogtum Wolgast und Stetin, 1108–1295), Berlin 1819. Semkowicz W., Encyklopedia nauk pomocniczych historii, wyd. IV, Kraków 1999. Smoliński M., Potencjalny udział oddziałów zachodniopomorskich w V krucjacie (1217? 1219?) w świetle relacji krucjatowych Olivera z Paderbornu, w: Pomorze militarne XII–XXI w., red. K. Kozłowski, E. Rymar, Szczecin 2004, s. 175–200. Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, Warszawa 1881. Spors J., Podziały administracyjne Pomorza Gdańskiego i Sławieńsko-Słupskiego od XII do początku XIV w., Słupsk 1983. Spuhrmann R., Der Camminer Dom, 3. Aufl., Cammin in Pommern 1915. Suhle A., Beitrӓge zur Geschichte des Münzwesens in Pommern im Mittelalter (bis ca. 1330). Mit besonderer Berücksichtigung des herzoglichen Münzwesens, BS, NF Bd. XXXIX (1937), s. 119–146. Szymański J., Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001. Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993. Szymański J., Nauki pomocnicze historii, wyd. VI, Warszawa 2004. Ślaski K., Zwycięstwo stosunków feudalnych na Pomorzu Zachodnim (1124–1295), w: Historia Pomorza, red. G. Labuda, T. I (Do roku 1466), cz. II, wyd. II, Poznań 1972, s. 5–167. Treu U., Physiologus. Naturkunde in frühchristlicher Deutung, Hanau 1998. Tuczay C., Drache und Greif – Symbole der Ambivalenz, „Mediaevistik”, Bd. 19, 2006, s. 169–211. Tułowiecka A., Słowo i obraz w heraldyce. Herbarze a quasi-herbarze. Wokół konstrukcji genologicznych Bartosza Paprockiego (Biblioteka Tradycji, nr XCV), Kraków 2011. Volborth C.-A. von, Heraldry: Customs, Rules and Styles, London 1991. Vossberg F.A., Münzen und Siegel der Preußischen Stӓdte Danzig, Elb, Thorn, so wie der Herzöge von Pomerellen im Mittelalter, Berlin 1844. Vossberg F.A., Siegel des Mittelalters von Polen, Lithauen, Schlesien, Pommern und Preussen: ein Beitrag zur Förderung diplomatischer, genealogischer, numismatischer und kunstgeschichtlicher Studien über ursprünglich slavische Theile der preussischen Monarchie, Berlin 1854. Werlich R.-G., Die Siegel der pommerschen Greifenherzöge, w: Die Herzöge von Pommern – Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses. Z um 100-jӓhrigen Jubilӓum der Historischen Kommission für Pommern, hrsg. von N. Buske, J. Krüger, R.-G. Werlich, Wien–Köln–Weimar 2012, s. 107–161. Wirski A., Srebrne wieki Pomorza, Koszalin 1995. Wybranowski D., Książęta Pomorza Zachodniego na pieczęciach — wizerunek rycerski, Szczecin 1993. Wybranowski D., Recepcja idei wypraw krzyżowych i echa „misji pruskiej” na Pomorzu Zachodnim w XII–XIII wieku, PZP, T. XVI (XLV), 2001, z. 4, s. 7–36. Wybranowski D., Uzbrojenie i wyposażenie rycerskie na pieczęciach Gryfitów z lat 1170–1523, PZP, T. II (XXXI), 1987, z. 2, s. 149–164. Zientara B., Stosunki polityczne Pomorza Zachodniego z Polską w drugiej połowie XII wieku, PH, T. LXI (1970), z. 4, s. 546–576. Ziółkowska H., Pomorze a handel bałtycki w okresie wczesnohistorycznym, PZ, R. VII, T. I (1951), nr 1–2, s. 45–52. Znamierowski A., Herbarz rodowy. Kompendium, Warszawa 2004. Znamierowski A., Insygnia, symbole i herby polskie. Kompendium, Warszawa 2003. Znamierowski A., Dudziński P., Wielka Księga Heraldyki, Warszawa 2008.